Cherub

Cherub (z lewej). Z prawej Herakliusz i król sasanidzki. Emaliowana plakietka, XII wiek, Luwr

Replika Arki Przymierza z dwoma cherubami

Putto, nazywany potocznie m.in. cherubem, aniołkiem, cherubinkiem, cherbinem, amorkiem

Cherub lub cherubin (l.mn. cheruby, cherubini, cherubiny, cherubinowie; hebr. l.p. כְּרוּב kərūv, l.mn. כְּרוּבִים krūvîm od akadyjskiego karābu – błogosławieństwo, modlitwa, poświęcenie) – według wierzeń, potężna nadprzyrodzona istota, stojąca bardzo wysoko w hierarchii bytów, znajdująca się często w bezpośredniej bliskości Boga. Mylona często z uskrzydlonymi puttami pojawiającymi się w dziełach sztuki nowożytnej.

Etymologia

Etymologia hebrajskiego słowa kêrûb jest niepewna, ale wydają się prawdopodobne związki z akadyjskim słowem kâribu, oznaczającym istotę ujmującą się za człowiekiem i go strzegącą. Istotami pokrewnymi dla cherubów są serafy^[1].

Wygląd cheruba

Opis cherubina w Biblii ogranicza się do wskazania posiadania przez niego twarzy i skrzydeł. Istnieją przypuszczenia, że wyobrażano cheruby jako uskrzydlone młode osoby obojga płci (jak na malowidłach egipskich), skrzydlate mezopotamskie byki, które umieszczano przy wejściach do świątyń, lub jako sfinksy o ciele lwa ze skrzydłami i ludzką twarzą. Za ostatnim przypuszczeniem opowiadają się liczne znaleziska archeologiczne z epoki brązu i żelaza z terenów Palestyny^[2].

Cherub w tradycji

W Księdze Rodzaju (Rdz 3,24) cherub strzegł dojścia do Drzewa Życia. W Księdze Wyjścia (Wj 25,18–22) dwa wizerunki cherubów były umieszczone po obu stronach przebłagalni nad Arką Przymierza^[3]. Posągi cherubów osłaniały Arkę skrzydłami rozpostartymi ponad jej wiekiem. Analogiczny sposób przedstawiania istot nadprzyrodzonych pojawiał się równocześnie na kananejskich płaskorzeźbach z kości słoniowej, odkrytych w Megiddo (ok. 1200 rok p.n.e.) oraz na sarkofagu Ahirama z Fenicji (ok. 1000 rok p.n.e.).

Motyw cherubów wykorzystywano w dekoracjach, jak np. wzmiankowana w 2 Księdze Kronik (2 Krn 3,14) zasłona czy płaskorzeźby w Świątyni Jerozolimskiej (1 Krl 6–7)^[3]. Prawdopodobnie symbolika ta była odwołaniem do ogrodu w Edenie, gdzie cheruby strzegły drzewa życia, przedstawianego zwykle jako palma daktylowa. W Księdze Ezechiela (Ez 1,5–14) prorok widział przy rydwanie Boga – według większości badaczy Pisma Świętego – czterech cherubów^[4].

W mitologiach perskiej i greckiej cherubinowi odpowiadał gryf. Funkcja jednych i drugich polegała na przekazywaniu wiadomości wyższym bóstwom. Motyw gryfa bliskowschodniego został przyjęty przez kulturę zachodnią. Pierwotnie nieprzychylna człowiekowi istota w mitologiach kręgu śródziemnomorskiego uległa ewolucji. Gryfa poświęcono Apollinowi i uznawano za strażnika wina u Dionizosa. Jego wyobrażenia zaś pojawiały się w sztuce greckiej, rzymskiej i sakralnej bizantyjskiej^[2].

Tradycja chrześcijańska zalicza cheruby do aniołów. Według wczesnej tradycji hebrajskiej nie każda nadprzyrodzona istota była aniołem. Sama Biblia bowiem nigdzie nie mówi o cherubach jako o istotach zaliczających się do kategorii „aniołowie”. To utożsamienie jest znacznie późniejsze (obecne np. w pismach Pseudo-Dionizego Areopagity) i wynika prawdopodobnie z chęci swoistego uporządkowania świata istot nadprzyrodzonych i oddania ich pod władzę jednego Boga^[5]. Określenie anioł (hebr. mal'ach, posłaniec) było zarezerwowane dla istot przekazujących ludziom Boże przesłania, więc nie każda nadprzyrodzona istota była aniołem-posłańcem. Zgodnie z tradycją Izraela Bóg zarządzał kosmosem przy pomocy orszaku niebiańskich pomocników. Członkowie tej rady Bożej uchodzili za synów Boga i gwiazdy poranne (por. Hi 1,6; 38,7), bogów (por. Ps 82) lub wojsko niebieskie (Ne 9,6; Ap 1,20). W ramach hierarchii niebiańskiej byli oni namiestnikami i zarządcami Boga (por. Pwt 32,8). Politeistyczni sąsiedzi Izraela traktowali istoty tego rodzaju jako część panteonu, natomiast Biblia opisuje je jako istoty stworzone, nie dające się w żaden sposób porównać z Bogiem. Dopiero późniejsza tradycja zidentyfikowała wszystkie te nadprzyrodzone istoty jako anioły (chóry lub sfery anielskie) bez względu na to, czy rzeczywiście pełnią one funkcję posłańców czy nie.

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia archeologiczna Ziemi Świętej, oprac. A. Negev, Warszawa 2002. Na książce ISBN 82-7157-461-4; ISBN 83-7157-461-4.