Chiazm

Chiazm (gr. χιασμός chiasmos, χίασμα chiasma – „ułożenie na krzyż”, „skrzyżowanie”) – klasyczna figura retoryczna, odmiana inwersji. Paralelizm składniowy polegający na odwróceniu symetrii dwóch całostek składniowych, z których druga powtarza porządek syntaktyczny składników, ale w odwrotnej kolejności. Szczególnie według schematu: podmiot – orzeczenie, orzeczenie – podmiot, np:

Grusza szeleści i szumi kłos – (J. Słowacki, Do autora „Skarg Jeremiego”)^[1]

lub części zdania:

Żywiołem ptaków jest powietrze, ziemia – innych stworzeń.

Chiazmy w Biblii

W starożytnych tekstach hebrajskch i greckich Starego i Nowego Testamentu stosunkowo często występują chiazmy. Wiele z nich zanikło w trakcie tłumaczenia Biblii na inne języki, jednak niektóre w dalszym ciągu można odnaleźć na kartach Biblii. Następujące cytaty posłużą za przykład, aby ukazać paralelną strukturę tekstu. Elementy chiazmów są często oznaczone w formie A B B A, gdzie litery odpowiadają gramatyce, słowom, lub znaczeniu.

A — „A wielu pierwszych
    B — będzie ostatnimi;
    B¹ — a ostatni
A¹ — będą pierwszymi”. Słowa Jezusa (Ewangelia Mateusza 19:30)

A — „Bo kto by chciał duszę swoją zachować,
    B — utraci ją,
    B¹ — a kto by utracił duszę swoją dla mnie,
A¹ — zachowa ją”. Jezus (Ewangelia Marka 8:35)

A — „Nie dawajcie psom tego, co święte
    B — i nie rzucajcie swych pereł przed świnie,
    B¹ — by ich nie podeptały nogami (świnie),
A¹ — i obróciwszy się, nie rozszarpały was (psy)”. Jezus (Ewangelia Mateusza 7:6)

A — „Na początku było Słowo,
    B — a Słowo było u Boga,
    B¹ — a Bogiem było Słowo,
A¹ — Ono było na początku u Boga'”. (Ewangelia Jana 1:1-2)

A — „Nikt nie może dwóm Panom służyć,
    B — bo albo jednego będzie nienawidził,
       C — a drugiego będzie miłował;
       C¹ — albo z jednym będzie trzymał,
    B¹ — a drugim wzgardzi.
A¹ — nie możecie służyć Bogu i Mamonie”. (Ewangelia Łukasza 16:13)

A — „Znieczul serce tego ludu,
    B — i dotknij jego uszy głuchotą,
        C — a jego oczy ślepotą;
        C¹ — aby nie widział swoimi oczyma,
    B¹ — i nie słyszał swoimi uszyma,
A¹ — i nie rozumiał swoim sercem, żeby się nie nawrócił i nie ozdrowiał.” (Księga Izajasza 6:10)

A — ...„pójdźmy w pielgrzymce na górę Pana,
    B — do świątyni Boga Jakuba
        C — i będzie nas uczył dróg Swoich abyśmy mogli chodzić Jego ścieżkami
            D — gdyż z Syjonu wyjdzie zakon… wtedy rozsądzać będzie narody
                E — i przekłują swoje miecze na lemiesze,
                E¹ — a swoje włócznie na sierpy:
            D¹ — żaden naród nie podniesie miecza przeciw narodowi,
        C¹ — i nie będą się już uczyć sztuki wojennej.
    B¹ — Domu Jakubowy!
A¹ — Nuże! postępujmy w światłości Pana!” (Księga Izajasza 2:3-5)

A — „Pamiętaj
  B — na Jezusa Chrystusa, potomka Dawida,
    C — On według Ewangelii mojej powstał z martwych,
      D — dla niej znoszę niedolę
        E — aż do więzów jako złoczyńca,
        E¹ — ale Słowo Boże nie jest związane;
      D¹ — dlatego znoszę wszystko przez wzgląd na wybranych,
    C¹ — aby i oni dostąpili zbawienia
  B¹ — w Jezusie Chrystusie
A¹ — z wieczną chwałą.” (2 List do Tymoteusza 2:8-10)

Zobacz też

• anastrofa
• antymetabola

Przypisy

Bibliografia

• Słownik terminów literackich, Ossolineum, 1989.
• Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wł. Kopaliński, Wiedza Powszechna, 1989.
• Słownik wyrazów obcych, PWN, 1995.