Chlorek tionylu

Chlorek tionylu
Ogólne informacje
Wzór sumarycznySOCl2
Masa molowa118,97 g/mol
Wyglądbezbarwna bądź żółta ciecz o duszącym zapachu dwutlenku siarki[1]
Identyfikacja
Numer CAS7719-09-7
PubChem24386
Podobne związki
Podobne związkifluorek tionylu (SOF2)
bromek tionylu (SOBr2)
chlorek sulfurylu (SO2Cl2)
fosgen (COCl2)
chlorek nitrozylu (ClNO)
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Chlorek tionylu, SOCl2nieorganiczny związek chemiczny z grupy chlorków kwasowych, pochodna kwasu siarkawego. W temperaturze pokojowej jest bezbarwną cieczą, dymiąca na powietrzu. Wykorzystywany w reakcjach chlorowania związków organicznych, m.in. podczas produkcji gazów bojowych.

Budowa i właściwości

Cząsteczka chlorku tionylu ma budowę piramidalną, wskazującą na obecność wolnej pary elektronowej (w przeciwieństwie do COCl2 o budowie płaskiej). Chlorek tionylu reaguje z wodą tworząc chlorowodór i dwutlenek siarki:

H2O + SOCl2 → 2HCl + SO2

Jest bardzo reaktywny. W temperaturze około 140 °C ulega rozkładowi.

Otrzymywanie

Podstawową metodą przemysłowej syntezy chlorku tionylu jest reakcja trójtlenku siarki z dwuchlorkiem siarki[4]:

SO3 + SCl2 → SOCl2 + SO2

Inne metody otrzymywania:

SO2 + PCl5 → SOCl2 + POCl3
SO2 + Cl2 + SCl2 → 2SOCl2
SO3 + Cl2 + 2SCl2 → 3SOCl2

Zastosowania

Chemia organiczna

Chlorek tionylu jest szeroko stosowany w reakcjach chlorowania, np. do przekształcania kwasów karboksylowych w chlorki acylowe[5]:

Otrzymywanie chlorków acylowych z kwasów karboksylowych

Reaguje z alkoholami dając odpowiednie chlorki alkilowe[6][7]:

Otrzymywanie chlorków alkilowych z alkoholi

W reakcji tej w pierwszym etapie powstaje ester chlorosulfinylowy R−O−SOCl, który rozpada się do chlorku i SO2[8]:

R−OH + SOCl2 → R−O−SOCl + HCl → R−Cl + SO2

Ze względu na to, że produktami ubocznymi chlorowania za pomocą chlorku tionylu są gazy (HCl i SO2), a nadmiar SOCl2 można usunąć przez destylację, procedura oczyszczania właściwego produktu jest zwykle prostsza niż w przypadku chlorowania za pomocą pięciochlorku fosforu.

Z 1,2-aminoalkoholami reaguje z wytworzeniem cyklicznych sulfamidów, natomiast gdy grupy OH i NH2 są bardziej oddalone, grupa hydroksylowa ulega substytucji atomem chloru, a z aminowej powstaje amid, jak np. w pierwszym etapie otrzymywania bicifadyny (leku przeciwbólowego)[8]:

Synteza bicifadyny

Chemia nieorganiczna

Chlorek tionylu stosuje się do otrzymywania bezwodnych chlorków metali z soli uwodnionych[9]:

MCln·mH2O + m SOCl2 → MCln + m SO2 + 2m HCl

Baterie litowe

Chlorek tionylu wykorzystuje się także w ogniwach o zastosowaniach specjalnych. Chlorek tionylu jest składnikiem ogniw litowo-chlorkowo tionylowych jako elektroda dodatnia (katoda), z metalicznym litem jako elektrodą ujemną (anodą). Reakcja zachodząca w czasie rozładowywania ogniwa to[10]:

4 Li + 2 SOCl2 → 4 LiCl + S + SO2

Ogniwa te mają wiele zalet nad innymi rodzajami litowych ogniw pierwotnych, między innymi wysoką gęstość energii, szeroki zakres temperatur pracy i dużą trwałość, jednakże ich wysoka cena i kwestie bezpieczeństwa ograniczają ich zastosowanie. Zawartość tych ogniw jest wysoce toksyczna i wymaga specjalnych procedur utylizacji, dodatkowo istnieje ryzyko eksplozji ogniwa w wyniku zwarcia[10].

Przypisy

  1. a b c d e f g h Chlorek tionylu (ang.). The Chemical Database. Wydział Chemii Uniwersytetu w Akronie. [dostęp 2012-06-30].[niewiarygodne źródło?]
  2. a b c Chlorek tionylu (nr 88952) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski.
  3. a b Chlorek tionylu (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-04-07].
  4. N. N. Greenwood, A. Earnshaw, Chemistry of the Elements, Pergamon Press, 1984.
  5. Rutenberg, M. W.; Horning, E. C.. 1-Methyl-3-ethyloxindole. „Org. Synth.”. Coll. Vol. 4, s. 620, 1963. 
  6. Mondanaro, K. R.; Dailey, W. P.. 3-Chloro-2-(chloromethyl)-1-propene. „Org. Synth.”. Coll. Vol. 10, s. 212, 2004. 
  7. Krakowiak, K. E.; Bradshaw, J. S.. 4-Benzyl-10,19-diethyl-4,10,19-triaza-1,7,13,16-tetraoxacycloheneicosane. „Org. Synth.”. Coll. Vol. 9, s. 34, 1998. 
  8. a b Feng Xu, Bryon Simmons, Robert A. Reamer, Edward Corley, Jerry Murry, David Tschaen. Chlorination/cyclodehydration of amino alcohols with SOCl2: An old reaction revisited. „J.Org.Chem.”. 73 (1), s. 312-315, 2008. DOI: 10.1021/jo701877h. 
  9. A.R. Pray, R.F. Heitmiller, S. Strycker. Anhydrous Metal Chlorides. „Inorganic Syntheses”. 28, s. 321–323, 1990. DOI: 10.1002/9780470132593.ch80. 
  10. a b Lithium Thionyl Chloride Battery.

Media użyte na tej stronie

GHS-pictogram-acid.svg
Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) pictogram for corrosive substances
Hazard C.svg
The hazard symbol for corrosive substances according to directive 67/548/EWG by the European Chemicals Bureau, now known as the Consumer Products Safety and Quality (CPS&Q) Unit.
NFPA 704.svg
The "fire diamond" as defined by NFPA 704. It is a blank template, so as to facilitate populating it using CSS.
AlcoholThionylChlorideReaction.svg
Autor: V8rik z angielskiej Wikipedii, Licencja: GFDL
Alcohol Thionyl Chloride Reaction
CarbonylicAcidThionylChlorideReaction.svg
Autor: V8rik z angielskiej Wikipedii, Licencja: GFDL
Carbonylic Acid Thionyl Chloride Reaction
BicifadineSynthesisXu2007.svg
Autor: Original uploader was V8rik at en.wikipedia, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Bicifadine Synthesis Xu 2007
Thionyl-chloride-2D-dimensions.png

Structure and dimensions of the thionyl chloride molecule, SOCl2.

The dimensions given are the averages of dimensions determined by microwave spectroscopy and x-ray crystallography.

Microwave spectroscopic data from J. Mol. Struct. (1983) 101 233-238.

X-ray crystallographic data from Acta Cryst. (1988). C44, 926-927.