Chloroprotyksen
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny | C18H18ClNS | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa | 315,86 g/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ATC | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chloroprotyksen, chlorprotiksen (łac. chlorprothixenum) – organiczny związek chemiczny, neuroleptyk z grupy pochodnych tioksantenu, wprowadzony do lecznictwa w roku 1959 pod nazwą handlową Truxal przez duńską firmę H. Lundbeck. Wykazuje silne działanie uspokajające, słabe przeciwpsychotyczne, słabe przeciwautystyczne i bardzo słabe przeciwdepresyjne. Związek znalazł zastosowanie w leczeniu urojeń z pobudzeniem psychomotorycznym i obniżeniem nastroju, a również w leczeniu niektórych zespołów depresyjnych, zwłaszcza przebiegających z nasilonymi stanami lękowymi i niepokojem oraz w stanach psychotycznych, w tym psychozach alkoholowych i starczych. Pod względem budowy chemicznej związek podobny do chloropromazyny[7][8][9][10].
Historia
Pierwszymi lekami przeciwpsychotycznymi były pochodne fenotiazyny. Odkryto, że pewne substancje o działaniu antyhistaminowym powodują nie tylko uspokojenie pacjenta, ale również łagodzą objawy manii, majaczenia, a nawet psychoz[11].
Chcąc ominąć prawo patentowe chroniące pochodne fenotiazyny, firma Lundbeck podjęła się wprowadzenia na rynek innych, podobnych substancji. Wybór padł na tioksanteny. O ile fenotiazyny posiadały w środkowym pierścieniu prócz siarki atom azotu, tioksanteny miały w tym miejscu atom węgla. Synteza tioksantenów nie przedstawiała większych trudności. Wykorzystano w niej kwas salicylowy, stosowany po II wojnie światowej w terapii świerzbu. W efekcie w 1957 powstał chloroprotyksen[12].
Związek wprowadzono na rynek pod nazwą Truxal, w nawiązaniu do belgijskiego magika Truxa, specjalizującego się w odgadywaniu cudzych myśli[12].
Budowa chemiczna
Chloroprotyksen jest pochodną tioksantenu z łańcuchem bocznym w pozycji 9. Ze względu na obecność wiązania podwójnego tworzy dwa izomery geometryczne, przy czym izomer cis ma silniejsze działanie neuroleptyczne[13].
Budową cząsteczki przypomina imipraminę[14].
Mechanizm działania
Chloroprotyksen należy do leków przeciwpsychotycznych pierwszej generacji[15].
Jest on silnym antagonistą następujących receptorów:
- receptor serotoninowy[16][17] 5-HT2: działanie przeciwpsychotyczne, przeciwlękowe, zwiększenie masy ciała
- receptory dopaminergiczne[16] D1, D2, D3: działanie przeciwpsychotyczne, sedacja, pozapiramidowe efektów ubocznych, wzrost stężenia prolaktyny we krwi, depresja, apatia/anhedonia, zwiększenie masy ciała
- Blokada receptorów dopaminergicznych stanowi zasadniczy mechanizm działania leków przeciwpsychotycznych, co ma związek z teorią dopaminergiczną schizofrenii. W łagodzeniu objawów psychotycznych znaczenie odgrywa blokowanie receptorów dopaminy w układach mezokortykalnym i mezolimbicznym[18]. Jednak badania na szczurzych hipokampach wskazują na blokowanie również receptorów D3, co skutkuje redukcją oscylacji γ wiązanych ze schizofrenią[15].
- receptor histaminowy[19] H1: sedacja, zwiększenie masy ciała
- receptory cholinergiczne[20]: działanie antycholinergiczne, ograniczenie pozapiramidowych efektów niepożądanych
- receptor adrenergiczny[19] α1: hipotonia, tachykardia. Efekty wiązania się leków neuroleptycznch z receptorem α1 nie zostały jednoznacznie wyjaśnione. Prócz działań niepożądanych może wywierać ono pewne działanie przeciwpsychotyczne w schizofrenii paranoidalnej, jako że obserwuje się w niej znaczne pobudzenie układu noradrenergicznego[21]
Najsilniej chloroprotyksen wiąże się z receptorami α1, słabiej z D2, M i 5-HT2A, jeszcze słabiej zaś z D1 i D4[21]. Działanie leków przeciwpsychotycznych polega jednak głównie na interakcji z receptorem D2, co potwierdza redukcja pobudzenia wywołanego apomorfiną (agonista receptorów D2) u szczurów. W przypadku chloroprotyksenu spadek pobudzenia następował po średniej dawce 0,194 mg/kg, całkowite jego ustąpienie po 21,5 mg/kg (lek podawano podskórnie). Lokuje to chloroprotyksen wśród antagonistów o średnim potencjale blokowania receptora D2[22].
Działanie
Działanie przeciwpsychotyczne leku jest słabe[23], podobnie jak tiorydazyny[12] – działają one bardziej jak anksjolityki niż neuroleptyki[24].
Terapia
W leczeniu przeciwpsychotycznym stosuje się dziennie od 50[23][13]–100[21] do 400[23][13]–600[21] mg chloroprotyksenu. Lek jednak słabo działa na objawy psychotyczne[23][13].
Częściej stosuje się go w terapii niepokoju i nasennie, zwłaszcza w małych dawkach u osób starszych[23]. Skutecznie łagodzi pobudzenie, lęk, objawy depresji. Podaje się go przy leczeniu zaburzeń nerwicowych, zaburzeń osobowości i w zależności alkoholowej, w przypadkach majaczenia[13], a także w przypadku drażliwości, lęku i niepokoju w terapii uzależnienia od kannabinoli[25].
Formy depot (o przedłużonym uwalnianiu) nie stosuje się[13].
Działania niepożądane
Najczęściej występujące działania niepożądane to senność, bóle i zawroty głowy, zmęczenie, niedociśnienie ortostatyczne, zaparcia, zwiększenie masy ciała, niezbyt często występuje dystonia, akatyzja i suchość w jamie ustnej. Obserwowano tachykardię (przy nagłym zwiększeniu dawki), reakcje fototoksyczne[26] oraz zależną od dawki, odwracalną polineuropatię[27].
W przypadku stosowania leku przeciwko objawom psychotycznym najważniejszym objawem ubocznym jest sedacja[23]. Natomiast działanie pozapiramidowe nie jest zbyt silne[21]. Ogólnie pochodne tioksantenu przewyższają bezpieczeństwem fenotiozyny, prawdopodobnie z uwagi na silne blokowanie receptora D1, ale też D4. W przeciwieństwie do pochodnych fenotiazyny czy też butyrofenonu nie pogarszają depresji. W przypadku chloroprotyksenu można mówić nawet o niewielkim działaniu przeciwdepresyjnym[13].
Interakcje
Prócz interakcji typowych dla neuroleptyków (w tym wzajemne nasilenie działania z astemizolem[28], nasilenie działania na układ pozapiramidowe przy połączeniu z rezerpiną, metoklopramidem, tetrabenazyną, nasilenie działań narkotycznych analgetyków, zwiększenie neurotoksyczności przy połączeniu z litem, nasilenie działań niepożądanych przez dodanie indometacyny[29]) chloroprotyksen osłabia działanie insuliny, zwiększając siłę własnego[28].
Prowadzi się też badania nad interakcją chloroprotyksenu i chlorochiny, leku przeciwmalarycznego. Dokładniej chodzi o uczulanie na chlorochinę[14].
Preparaty
Preparat dostępny w Polsce: Chlorprothixen Zentiva.
Przypisy
- ↑ Farmakopea Polska VI, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2002, s. 1176, ISBN 83-88157-18-3.
- ↑ a b c Chlorprothixene, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB01239 (ang.).
- ↑ Christel A.S. Bergström, Kristina Luthman, Per Artursson, Accuracy of calculated pH-dependent aqueous drug solubility, „European Journal of Pharmaceutical Sciences: Official Journal of the European Federation for Pharmaceutical Sciences”, 22 (5), 2004, s. 387–398, DOI: 10.1016/j.ejps.2004.04.006, PMID: 15265508 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ Chlorprothixene, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2012-07-07] (ang.).
- ↑ J.D. Dunitz, H. Eser, P. Strickler, Die Konfiguration des physiologisch wirksamen 2-Chlor-9-(?-dimethylaminopropyliden)-thioxanthens, „Helvetica Chimica Acta”, 47 (7), 1964, s. 1897–1902, DOI: 10.1002/hlca.19640470729 [dostęp 2021-03-23] (niem.).
- ↑ a b M. Bagli i inni, Pharmacokinetics of chlorprothixene after single intravenous and oral administration of three galenic preparations, „Arzneimittelforschung”, 46 (3), 1996, s. 247–250, PMID: 8901143 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych. Marek Jarema (red.). Gdańsk: ViaMedica, 2011, s. 9. ISBN 978-83-7599-286-1.
- ↑ Leczenie zaburzeń psychicznych. Małgorzata Rzewuska (red.). Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo lekarskie PZWL, 2006, s. 32. ISBN 83-200-3354-3.
- ↑ Stanisław Pużyński: Leki psychotropowe w terapii zaburzeń psychicznych (kompendium). Wyd. 1. Warszawa: Ośr. Inf. Naukowej „Polfa” Sp z.o.o., 2002, s. 46. ISBN 83-914984-6-8.
- ↑ Psychiatria. Jacek Wciórka, Stanisław Pużyński, Janusz Rybakowski (red.). T. 3: Metody leczenia, Zagadnienia etyczne, prawne, publiczne, społeczne. Elsevier Urban & Partner, 2010, s. 18. ISBN 978-83-7609-110-5.
- ↑ Rzewuska 2006 ↓, s. 27–28.
- ↑ a b c Rzewuska 2006 ↓, s. 32.
- ↑ a b c d e f g Kostowski 2010 ↓, s. 123.
- ↑ a b Jun-Hong Ch’ng i inni, A Whole Cell Pathway Screen Reveals Seven Novel Chemosensitizers to Combat Chloroquine Resistant Malaria, „Scientific Reports”, 3, 2013, DOI: 10.1038/srep01734, PMID: 23615863, PMCID: PMC3635055 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b Steffen B Schulz i inni, First and second generation antipsychotics influence hippocampal gamma oscillations by interactions with 5-HT3 and D3 receptors, „British Journal of Pharmacology”, 167 (7), 2012, s. 1480–1491, DOI: 10.1111/j.1476-5381.2012.02107.x, PMID: 22817643, PMCID: PMC3514761 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b Neil M. Richtand i inni, Dopamine and serotonin receptor binding and antipsychotic efficacy, „Neuropsychopharmacology”, 32 (8), 2007, s. 1715–1726, DOI: 10.1038/sj.npp.1301305, PMID: 17251913 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ L. Antkiewicz-Michaluk, The influence of chronic treatment with antidepressant neuroleptics on the central serotonin system, „Polish Journal of Pharmacology and Pharmacy”, 38 (4), 1986, s. 359–370, PMID: 3774629 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ Kostowski 2010 ↓, s. 113.
- ↑ a b B. Fjalland, V. Boeck, Neuroleptic blockade of the effect of various neurotransmitter substances, „Acta Pharmacologica Et Toxicologica”, 42 (3), 1978, s. 206–211, DOI: 10.1111/j.1600-0773.1978.tb02191.x, PMID: 24978 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ M. Undén, B. Nauntofte, S. Dissing, Anticholinergic effects of cis-chlorprothixene characterized in rat parotid acini, „European Journal of Pharmacology”, 164 (1), 1989, s. 129–138, DOI: 10.1016/0014-2999(89)90239-2, PMID: 2753075 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b c d e Kostowski 2010 ↓, s. 114.
- ↑ Anton A.H.P. Megens i inni, Differential interaction of neuroleptics with apomorphine-induced behavior in rats as a function of changing levels of dopamine receptor stimulation, „The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics”, 347 (3), 2013, s. 681–696, DOI: 10.1124/jpet.113.207506, PMID: 24071734 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b c d e f Jarema 2011 ↓, s. 479.
- ↑ Kostowski 2010 ↓, s. 117.
- ↑ Baran-Furga i Steinbarth-Chmielewska 2010 ↓, s. 662.
- ↑ B. Eberlein-König, A. Bindl, B. Przybilla, Phototoxic properties of neuroleptic drugs, „Dermatology”, 194 (2), 1997, s. 131–135, DOI: 10.1159/000246080, PMID: 9094460 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ M. Luisto, Polyneuropathy caused by chlorprothixene, „Acta Psychiatrica Scandinavica”, 85 (3), 1992, s. 246–248, DOI: 10.1111/j.1600-0447.1992.tb08604.x, PMID: 1314010 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b Krząścik 2010 ↓, s. 493.
- ↑ Krząścik 2010 ↓, s. 495.
Bibliografia
- Małgorzata Rzewuska: Małgorzata Rzewuska: Leczenie zaburzeń psychicznych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006. ISBN 83-200-3354-3.
- Marek Jarema: Leczenie farmakologiczne w psychiatrii. Leki przeciwpsychotyczne. W: Marek Jarema, Jolanta Rabe-Jabłońska: Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2011. ISBN 978-83-200-4180-4.
- Wojciech Kostowski: Leki neuroleptyczne. W: Wojciech Kostowski, Zbigniew Herman: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010. ISBN 978-83-200-4164-4.
- Paweł Krząścik: Interakcje leków. W: Wojciech Kostowski, Zbigniew Herman: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010. ISBN 978-83-200-4164-4.
- Helena Baran-Furga, Karina Steinbarth-Chmielewska: Zasady farmakoterapii uzależnień od opiatów, środków sedatywnych, psychostymulująych, kanabinoli i halucynoidów. W: Wojciech Kostowski, Zbigniew Herman: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010. ISBN 978-83-200-4164-4.
Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.
Media użyte na tej stronie
Chlorprothixene_Structural_Formulae
Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) pictogram for toxic substances
The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.
Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.