Chmielewo (powiat piski)
wieś | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Sołectwo | Chmielewo |
Liczba ludności (2011) | 89[1] |
Strefa numeracyjna | 87 |
Kod pocztowy | 12-250[2] |
Tablice rejestracyjne | NPI |
SIMC | 0763695 |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
![]() |
Chmielewo[3] (niem. Chmielewen) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.
Nazwa
W dokumentach krzyżackich (1512) Camelosen[4], Chmelewen[5], później Chmielewen.
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-Narońskiego – Chmielewo[6].
16 lipca 1938 roku ówczesna niemiecka, nazistowska władza Prus Wschodnich dokonała zmiany historycznej nazwy Chmielewen na Talau[7].
Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947 r. nadano miejscowości obowiązującą nazwę Chmielewo[3].
Historia
W pobliżu wsi znajdują się stanowiska archeologiczne z epoki kamienia[8][9][10], epoki żelaza[9][11] i z wędrówki ludów okresu rzymskiego[8].
Przed kolonizacją krzyżacką okolice zamieszkiwali Prusowie z plemienia Galindów.
Wieś lokowana na prawie chełmińskim w 1494 roku na 44 łanach. Sołtys Mikołaj Skuropadło (Zkuropadla)[12], (Nickolay Skarapadla)[13] otrzymał z tego od komtura ryńskiego Rudolfa von Tippelskirchena 4 łany jako wolne łany sołeckie. Był za to winien jedną służbę zbrojną. Wieś otrzymała 14 lat wolnizny, ale po 4 latach mieszkańcy musieli 8 dni w roku odrabiać szarwark od łanu, a po 14 latach pełnić pełny szarwark jak inne wsie chełmińskie, czyli 14 dni w roku. Po 7 latach musieli płacić dziesięcinę, pół korca owsa i tyleż żyta, plebanowi. W Chmielewie mieszkają r. 1539 sami tylko Polacy[12]. Mieszkańcy Chmielewa otrzymali zezwolenie na zakładanie barci i trzymanie pasiek w ogrodach. W 1555 roku płacili czynsz od jednego boru, czyli kawałka lasu z 60 barciami. Otrzymali również prawo małych polowań. Mieli w zamian oddawać Krzyżakom skóry kun, bobrów i innej zwierzyny za stosowną opłatą. Sołtys Chmielewa otrzymał zezwolenie na wolny połów ryb latem i zimą w jeziorze Tuchlin. Obowiązywał zakaz, pod groźbą wysokiej kary, jakiegokolwiek naruszania wód płynących. Sołtys otrzymał również niższe sądownictwo nad chłopami, a także co trzeci denar z wyższego sądownictwa. Chłopi płacili roczny czynsz w wysokości pół grzywny w różnych monetach, a także oddawali dwie kury. Płacili też płużne w wysokości ćwierć korca żyta i pszenicy, a także korzec owsa. Według rachunków krzyżackich z roku 1517 w Chmielewie była karczma, potwierdzona w roku 1540 i 1564. Wieś wymieniona w popisie wojskowym z 1519 roku. W 1539 roku, według rachunków książęcych starostwa ryńskiego wieś czynszowa Chmielewo ciągle posiadała 44 łany. Taki sam stan wykazano w spisie z 1564 i 1568 roku. W tym ostatnim wykazano 4 łany nadwyżki. Chmielewo należało i należy do parafii w Okartowie, administracyjnie podlegało rewirowi w Dąbrówce.
W Chmielewie w 1651 Jan Chmielewski nabył 2 z 8 pustych łanów. Musiał płacić czynsz w wysokości 10 grzywien, kontrybucje i dziesięcinę. Miał też brać udział wraz z całą wsią w polowaniu na wilki i musiał obsadzić pozostałe 6 łanów. W październiku 1656 Tatarzy uprowadzili w jasyr 11 mieszkańców wsi, w tym 8 kobiet.
W 1735 roku założono szkołę[14].
Według danych opublikowanych w 1821 roku w Chmielewie mieszkało 120 osób[15]. W 1834 roku na skutek oddzielenia gruntów od gminy Chmielewo powstały dwa nowe majątki. Około 2 kilometry na północ od wsi: Neuendorf - obecnie Nowa Wieś, a około 1 kilometra na wschód od wsi: Chmielewo Małe (Klein Chmielewen)[16]. W 1857 roku Chmielewo Małe było posiadłością na 315 morgach i liczyło 18 mieszkańców, a jego właścicielem był Michał Danielczyk (Danielzig)[17]. Chmielewo Małe przestało istnieć jeszcze w XIX wieku. Po majątku pozostał cmentarzyk rodzinny[18]. W tym samym roku Chmielewo liczyło 232 mieszkańców, a nauczycielem był P. Bukowicz[17]. W 1864 roku w Chmielewie mieszkało 238, a w 1867 - 259 osób[19].
W 1935 roku w szkole[20] w Chmielewie jeden nauczyciel uczył 57 uczniów[14]. W 1933 roku w miejscowości mieszkało 309 osób, a spis powszechny z maja 1939 roku wykazuje 269 mieszkańców[7].
Zabytki
Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:
- Budynek szkoły z drugiej lub trzeciej dekady XX wieku[20].
- Dom murowany z 1922 roku[21].
- Dom murowany z pierwszej ćwierci XX wieku[22].
- Dom murowany z lat dwudziestych XX wieku[23].
- Dawny cmentarz ewangelicki, założony w połowie XIX wieku[24].
Najstarszy zachowany nagrobek: Otto Griggo †1881. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Według zachowanych inskrypcji pochowany w niej jest żołnierz armii niemieckiej Musk. Friedrich Arndt z 1. komp. Inf. Regt. 45 †10.12.1914[25].
- Dawny cmentarz ewangelicki (Klein Chmielewen)[18].
Najstarszy zachowany nagrobek: August Danielczyk †1864.
Bibliografia
- Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
- Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
- Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, s. 197–224, 1934.
- http://www.orzysz.pl/index.php?wiad=907#
Przypisy
- ↑ Wieś Chmielewo w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2017-06-04] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 145 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 111, poz. 719)
- ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 208.
- ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 223,224.
- ↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
- ↑ a b Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Kreis Johannisburg. 2006. [dostęp 2012-12-07]. (niem.).
- ↑ a b Stanowisko archeologiczne 1
- ↑ a b Stanowisko archeologiczne 2
- ↑ Stanowisko archeologiczne 3
- ↑ Stanowisko archeologiczne 4
- ↑ a b Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 476.
- ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 205.
- ↑ a b Pisz. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1970, s. 168.
- ↑ Dr. Leopold Krug, Alexander August Mützell Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Erster Band A-F. Karl August Kümmel, Halle, 1821, s. 227.
- ↑ Johannes Sembritzki Die topographischen Veränderungen in den lieben Masurischen Kreisen des Regierungsbezirk Gumbinnen während des neunzehten Jahrhunderts. Mitteilungen der Literarischen Gesellschaft Masovia, 10. Jahrgang 1904, s. 49, 54.
- ↑ a b Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 299.
- ↑ a b Karta zabytku - cmentarz rodzinny
- ↑ Rudolf von Hippel Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. według zestawienia starosty von Hippela w roku 1868. Znad Pisy, 19-20. 2010/2011, s. 90.
- ↑ a b Karta zabytku - szkoła
- ↑ Karta zabytku - dom 1
- ↑ Karta zabytku - dom 2
- ↑ Karta zabytku - dom 3
- ↑ Karta zabytku - cmentarz
- ↑ [OSR] I wojna światowa (1914-18r.) : Chmielewo
Zobacz też
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.52 N
- S: 53.07 N
- W: 19.05 E
- E: 22.95 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pisz County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 53.92 N
- S: 53.42 N
- W: 21.39 E
- E: 22.32 E