Chojna

Chojna

— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Stare miasto z kościołem mariackim.
Herb
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	gryfiński
Gmina	Chojna
Aglomeracja	szczecińska
Data założenia	X wiek
Prawa miejskie	1255
Burmistrz	Barbara Rawecka
Powierzchnia	12,58 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	7421[1] 589,9 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 91
Kod pocztowy	74-500
Tablice rejestracyjne	ZGR
Położenie na mapie gminy Chojna Chojna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Chojna
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Chojna
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego Chojna
52°57′48″N 14°25′37″E/52,963333 14,426944
TERC (TERYT)	3206034
SIMC	0978786
Urząd miejski ul. Jagiellońska 4 74-500 Chojna
Strona internetowa

Chojna (niem. do 1945 r. Königsberg in der Neumark, po 1945 r. również Władysławsko, Królewiec nad Odrą, Chojna Szczecińska) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, nad rzeką Rurzycą. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Chojna.

31 grudnia 2013 roku miasto liczyło 7344 mieszkańców^[2].

Położenie

Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizycznogeograficzne według Kondrackiego (1994) Chojna leży w zasięgu prowincji Niż Środkowoeuropejski i podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, w makroregionie Pojezierze Zachodniopomorskie i w końcowej klasyfikacji w mezoregionie Pojezierze Myśliborskie.

Miasto leży w linii prostej w odległości 53 km od Szczecina, 60 km od Gorzowa Wielkopolskiego, 86 km od Berlina. Przez Chojnę przepływa rzeka Rurzyca, która jest prawym dopływem Odry.

Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia miasta wynosiła 12,58 km²^[3].

Historycznie Chojna była położona na Pomorzu do połowy XIII wieku, od drugiej połowy XIII w. w Nowej Marchii, w latach 1815–1945 w pruskiej i następnie niemieckiej rejencji frankfurckiej prowincji Brandenburgia, od 1945 roku w granicach Polski, początkowo w Okręgu Pomorze Zachodnie, w latach 1946–1975 w tzw. dużym województwie szczecińskim, w latach 1975–1998 w tzw. małym województwie szczecińskim, a od 1 stycznia 1999 roku w województwie zachodniopomorskim^[4].

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców Chojny według danych z 31 grudnia 2007^[5]:

• Piramida wieku mieszkańców Chojny w 2014 roku^[1].

Historia

Początki osadnictwa i średniowiecze

W X–XII wieku istniał w okolicach dzisiejszego rynku gród, który posiadał dogodną lokalizację na granicy Brandenburgii i Pomorza rządzonego przez Piastów, położenie w widłach Rurzycy i Wrześnicy gwarantowało znaczne walory obronne. Po roku 1200 osada otrzymała z rąk księcia szczecińskiego Barnima I magdeburskie prawa miejskie^[6]. W 1234 po raz pierwszy wzmiankowano osadę jako terra Chinz^[7].

Brama Świecka

W roku 1244 po raz pierwszy w dokumentach użyto nazwy Konigesberge^[8]. W 1250 miasto zostaje zajęte przez Brandenburgię^[7]. W 1267 roku biskupi brandenburscy zwolnili „terra Konigesberge” z podatków handlowych i rzemieślniczych, co wywołało rozwój miasta tak, że w 1270 zostało ono tymczasową stolicą Nowej Marchii. W 1282 w dokumentach pojawia się wzmianka o parafii kościoła Najświętszej Marii Panny, a w 1290 o funduszach na budowę klasztoru augustianów. Od 1310 do 1329 roku wzrasta znaczenie ekonomiczne Chojny, miasto otrzymuje kolejne przywileje dotyczące handlu, a w 1320 roku rozpoczyna się budowa ratusza. Towary są sprowadzane i wysyłane poprzez żeglugę na rzece Rurzycy i nią do Odry. W XIII i XIV wieku miasto zostaje otoczone murami miejskimi z trzema bramami (Świecka, Barnkowska i rozebrana w XIX wiek wieku Mostowa) i kilkoma wieżami – czatowniami. W 1348 mieszczanie burzą zamek wójta, a miasto przestaje być stolicą Nowej Marchii^[7].

Od 1373 Chojna znajdowała się we władaniu Korony Czeskiej. W 1402 w Krakowie zawarto układ w sprawie zakupu miasta z regionem przez Polskę, jednakże ostatecznie sprzedana została zakonowi krzyżackiemu, następnie od 1454 Chojna znajdowała się pod wpływami Brandenburgii. W tym okresie wybudowano Kościół Mariacki, a wcześniej, około 1410 powstał nowy ratusz. Oba budynki są do dziś (po odbudowie) jednymi z najpiękniejszych budynków gotyckich w mieście. Rozwój miasta zatrzymał się po najeździe husytów w 1433 roku, ale marazm nie trwał długo. Już w drugiej połowie XV wieku nastąpił drugi etap silnego rozwoju miasta.

Nowożytność i XIX wiek

Chojna w XVIII w.

W XVI i XVII wieku przez miasto trzy razy nawiedzała plaga cholery, każdej z nich towarzyszyła wysoka śmiertelność wśród ludności.

Miasto posiadało kilka kościołów: Kościół Najświętszej Marii Panny, św. Mikołaja przy klasztorze augustianów, św. Jerzego, św. Gertrudy i kościół przy szpitalu św. Ducha. Reformacja rozpoczęła się w Chojnie w 1533 roku i stopniowo rozwijała się do roku 1553. Klasztor został w 1536 roku rozwiązany, a budynki przeznaczono na szpital i szkołę. Przyklasztorny kościół zamieniono na magazyn. W 1589 miały miejsce bunty mieszczan, które doprowadzały do walk plebsu z patrycjatem^[7].

Podczas wojny trzydziestoletniej w Chojnie przebywali czeski dowódca Wallenstein i król Szwecji Gustaw Adolf. Podczas okupacji miasta zabudowa została zniszczona w 52%, a przemarsze wojsk i towarzyszące im epidemie zdziesiątkowały liczbę mieszkańców i doprowadziły do upadku ekonomicznego^[7]. W 1682 roku w wieżę Kościoła Mariackiego uderzył piorun, który spowodował pożar i spalenie wnętrza świątyni. Odbudowa trwała przez 10 lat, w 1714 roku dodano nową ambonę, a w 1734 roku Joachim Wagner wybudował nowe organy. Kolejny wzrost gospodarczy rozpoczął się po 1700 roku i trwał do wybuchu wojny siedmioletniej, od 1717 miasto było stolicą powiatu. Od 1759 roku przez siedem lat miasto ponownie było siedzibą rządu Nowej Marchii. Po 1767 roku Bramy Świecka i Barnkowska zostały częściowo rozebrane, a pozyskany z nich budulec przeznaczono na budowę koszar. W XVIII w. powstał browar, garbarnie i pierwsza w mieście drukarnia^[9].

Chojna ok. 1900 r.

W 1806 Chojna kolejny raz została tymczasową siedzibą władz Nowej Marchii^[7]. Do połowy XIX wieku jedną z gałęzi przemysłu w mieście było przetwarzanie bawełny i tkactwo, ale rozwój mechanizacji spowodował upadek tego rzemiosła. Od 1809 roku Chojna staje się siedziba powiatu, w 1820 roku rozbiórce ulega część budynków dawnego klasztoru. W 1877 roku przez miasto przebiega linia kolejowa łącząca Szczecin z Kostrzynem co powoduje niebywały rozwój miasta. Rozwija się przemysł, handel i szkolnictwo. Miasto staje się ważnym ośrodkiem handlowym o znaczeniu ponadregionalnym. Taka sytuacja trwa aż do wybuchu wojny w 1939 roku.

Okres II wojny światowej

W 1939 roku niemieckie siły powietrzne zbudowały na południe od miasta lotnisko, które jednak nie zostało użyte podczas kampanii wrześniowej.

Pod koniec wojny powstała tu filia kobiecego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Więźniarki przebywały w drewnianych barakach otoczonych drutem kolczastym, a ich zadaniem było przygotowanie terenu pod rozbudowę wojskowego lotniska.

Podczas przechodzenia przez te tereny frontu rosyjsko-niemieckiego w styczniu 1945 r. miasto nie miało znaczenia militarnego. 4 lutego 1945 roku nastąpiła ewakuacja ludności niemieckiej miasta przez Schwedt/Oder w głąb Niemiec, a burmistrz został przez sąd SS pod przewodnictwem oficera SS Otto Skorzenego skazany na karę śmierci przez powieszenie. W tym samym dniu wojska Armii Czerwonej zajęły miasto. 16 lutego 1945 r. wojska Armii Czerwonej spaliły całe centrum miasta z kościołem Najświętszej Marii Panny i ratuszem, substancja miejska została zniszczona w 80 procentach.

Miasto w Polsce

Pomnik papieża Jana Pawła II

Po wojnie Königsberg in der Neumark przeszedł pod administrację polską, a pozostała w mieście i okolicy ludność niemiecka została wydalona za Odrę. Miasto zmieniło nazwę, przez kilka miesięcy po przejęciu przez Polskę używano nazwy Władysławsko^[10][11], natomiast w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 21 sierpnia 1945 roku podano nazwę Królewiec^[12]. W obiegu były także nazwy Chojnice i Chojnice nad Odrą^[13], a ponadto przed wojną w 1934 w Atlasie nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej S. Kozierowskiego odnotowano miasto pod nazwą Chojnica^[14]. 7 maja 1946 roku rozporządzeniem rządowym zmieniono nazwę na Chojna^[15], która to nazwa obowiązuje do dziś. Skala zniszczeń substancji miejskiej sprawiła, że polskie władze podjęły decyzję o przeniesieniu siedziby powiatu do Dębna, powiat ten uległ likwidacji podczas reformy administracyjnej w 1975^[7].

Mimo że od czasów wojny minęło wiele dziesięcioleci nie usunięto do dziś wszystkich szkód wojennych. Gotycki ratusz zrównany z ziemią odbudowano dopiero po roku 1977, do 1986 r. na siedzibę centrum kultury i biblioteki miejskiej. Podobny los spotkał klasztor, który został wybudowany praktycznie od podstaw. Od 1994 roku trwa odbudowa Kościoła Mariackiego, prace są realizowane w ramach projektu europejskiego dotyczącego polsko-niemieckiej współpracy historycznej. W 1997 r. świątynię pokryto dachem, a w 2003 roku na wieżę powrócił neogotycki hełm wzorowany na XIX-wiecznym oryginale. W ten sposób do panoramy miasta powróciły dwa charakterystyczne punkty orientacyjne. Ratusz i Kościół Mariacki są dziełami sławnego architekta epoki gotyku Heinrich Brunsberga. Poza nimi odtworzono również inne ceglane zabytki tj. budynki klasztoru augustianów i część murów miejskich z Bramą Świecką i Barnkowską oraz przyziemie kościoła św. Jerzego. Od września 2009 r. działa w Chojnie i okolicach Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita”, którego celem jest działalność na rzecz rozwoju wiedzy historycznej o tym fragmencie Pomorza Zachodniego, stanowiącym niegdyś część brandenburskiej Nowej Marchii oraz podejmowanie inicjatyw kulturalnych. Stowarzyszenie w grudniu 2009 r. wydało pierwszy tom „Rocznika Chojeńskiego”.

Zabytki

Kościół Mariacki

Cały obszar Starego Miasta Chojny, posiadającego średnicę 580 m, został wpisany do rejestru zabytków^[16]. Zabytki znajdujące się w mieście umieszczono na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Ważniejsze zabytki w mieście:

• Kościół Najświętszej Marii Panny – obecnie odbudowywany, z połowy XV wieku z XIX-wieczną wieżą (obecnie 102,5 metra wysokości) zaprojektowany przez architekta Henryka Brunsberga. Początkowo władali nim templariusze.
• ratusz jest gotyckim arcydziełem, budowanym od XIII wieku i przebudowywanym. Kiedyś siedziba władz, a obecnie funkcjonuje jako centrum kultury. Przed Ratuszem znajduje się pomnik poświęcony polskim osadnikom przybyłym po 1945 roku.
• klasztor poaugustiański (XIII-XV wiek) oraz kościół św. Trójcy. W 1536 roku zespół klasztorny zamieniono na szpital i szkołę, a kościół na magazyn.
• kościół św. Marka
• obwarowania miejskie
  • Mury obronne, którymi miasto zostało otoczone w XIII-XIV wieku zachowały się do dzisiaj w 50% razem z dwoma bramami i licznymi czatowniami.
  • Brama Barnkowska (nazwa pochodzi od wsi Barnkowo, obecnie to dzielnica miasta) postawiona na podstawie czworobocznej, zwieńczona szpiczastym hełmem. Posiada otwarty taras widokowy.
  • Brama Świecka (nazwa od miasta Świecie nad Odrą) o podstawie kwadratowej, z trzema rzędami blend, dekoracyjnym fryzem i zębatym gankiem obronnym, zakończona ostrosłupem z narożnymi wieżyczkami.
• ruiny kaplicy św. Gertrudy, w 1684 r. wezwanie zmieniono na św. Jana, znajduje się na cmentarzu żołnierzy radzieckich, wybudowanym w latach 1950–1955. Kaplica przetrwała drugą wojnę światową i miała zostać rozebrana w związku z budową nekropolii. Nihliację obiektu zatrzymał wojewódzki konserwator zabytków Henryk Dziurla w 1953 r.^[17]
• gmach dawnego Urzędu Powiatowego przy ul. Kościuszki 21
• dom mieszkalny (ul. Jagiellońska 33)
• willa (ul. Kościuszki 12)
• poczta (ul. Roosevelta 2)
• kamienica (ul. Jagiellońska 9)
• Kościół parafialny Najświętszego Serca Pana Jezusa wybudowany ze składek Polaków pracujących w majątkach niemieckich 1913 r.

• 

  Dawny ratusz (dziś Centrum Kultury)

• 

  (c) Maks Litwinski, CC BY 3.0

  Brama Barnkowska

• 

  Klasztor poaugustiański

• 

  Mury miejskie

• 

  Ruiny kaplicy św. Gertrudy

• 

  (c) Jan M, CC BY-SA 3.0

  Gmach dawnego Urzędu Powiatowego

Transport

(c) Jan M, CC BY-SA 3.0

Dworzec kolejowy

Transport drogowy

• 31 – droga krajowa łącząca miasto od północy z Widuchową, Gryfinem oraz Szczecinem i z autostradą A6, a od południa z Mieszkowicami, Kostrzynem i przejściem granicznym w Słubicach.
• 26 – droga krajowa łącząca miasto od zachodu z przejściem granicznym w Krajniku Dolnym, a od wschodu z Trzcińskiem-Zdrój i Myśliborzem.
• 124 – droga wojewódzka, która bierze początek w Chojnie i łączy miasto z Cedynią i przejściem granicznym w Osinowie Dolonym.

Komunikacją autobusową zajmuje się PKS w Myśliborzu, obsługuje kursy do: Cedyni, Dębna, Gryfina, Grzybna, Krzymowa, Lubiechowa Górnego, Mieszkowic, Morynia, Myśliborza, Nawodnej i Trzcińska-Zdróju.

Transport kolejowy

• 273 – linia kolejowa ze Szczecina do Wrocławia przez Gryfino, Chojnę, Kostrzyn, Rzepin, Zieloną Górę, Nową Sól, Głogów, Ścinawę, Wołów, Brzeg Dolny.

W listopadzie 1876 r. miasto otrzymało połączenie kolejowe z Wrocławiem, a w 1877 r. ze Szczecinem.

Obecnie z Chojny pociągami Przewozów Regionalnych można dojechać do Szczecina, Gryfina, Kostrzyna, Rzepina i Zielonej Góry.

Przyroda

Platan „Olbrzym”

Tereny na zachód od miasta porasta Puszcza Piaskowa.

Pomniki przyrody:

• Platan Olbrzym, jedno z najgrubszych drzew w Polsce, o wysokości 35m; obwód mierzony w najwęższym miejscu pnia między podstawą a 130cm od gruntu (na wys. 0.45m) – czyli zgodnie z regułami dendrometrii – wynosi aż 1066cm (2014), a wiek określa się na około 300 lat. Jest to prawdopodobnie najstarszy w Polsce Platan klonolistny.
• cis pospolity „Książę Bogusław I” o obwodzie 102 cm.
• cis pospolity „Książę Kazimierz” o obwodzie 125 cm, został tak nazwany na pamiątkę śmiertelnego zranienia księcia Kazimierza – syna Barnima III, podczas zdobywania Chojny. Rośnie przy budynku Telekomunikacji przy ulicy Młyńskiej.
• cis pospolity „Zapomniany” jest najbardziej okazały, ma 187 cm obwodu, rośnie przy ulicy Owocowej.

Sport

W mieście działa klub piłkarski Odra Chojna oraz Klub Motorowy Chojna.

Wspólnoty wyznaniowe

Wybrane kościoły Chojny

Kościół Świętej Trójcy

Kościół św. Marka

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • parafia Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła
  • parafia Świętej Trójcy
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Chojna (Sala Królestwa ul. Sikorskiego 21)^[18].

Administracja

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Chojny wybierają do swojej rady miejskiej 7 radnych (7 z 15). Pozostałych 8 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Chojna^[19]. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest budynek przy ul. Jagiellońskiej. Chojna jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich^[20].

Burmistrzowie Chojny (po 1990 r.):

• Wojciech Andrzej Konarski (od 2002 r.)
• Adam Fedorowicz (od 2006 r. do 2018 r.)
• Barbara Rawecka (od 2018 r.)

Mieszkańcy Chojny wybierają posłów z okręgu wyborczego nr 41 (siedziba Szczecin), senatorów z okręgu nr 98, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Miasta partnerskie

(c) Jan M, CC BY-SA 3.0

Pomnik osadników w Chojnie

Chojna jest członkiem Douzelage – stowarzyszenia miast partnerskich złożonego z 23 miast Unii Europejskiej. Stowarzyszenie powstało w 1991 r. i organizuje regularne spotkania i festiwale^[21]. Członkowie stowarzyszenia od jego założenia:

Lotnisko (Osiedle)

W latach 1937–1938 na południe od miasta utworzono lotnisko operacyjne (Einsatzhafen) Luftwaffe w ramach przygotowań do II wojny światowej. Podczas wojny lotnisko dysponowało polem wzlotów o wymiarach 1370 × 1000 metrów i nawierzchni trawiastej oraz infrastrukturą techniczną^[22]. W trakcie kampanii wrześniowej na lotnisku stacjonują jednostki bombowe II./KG 27 oraz III./KG 27 wyposażone w samoloty He 111^[23]. Po roku 1945 lotnisko wojskowe zostało przejęte przez Armię Czerwoną, stało się lotniskiem operacyjnym dla stacjonującego tu 582. pułku lotnictwa myśliwskiego (myśliwce przechwytujące Su-27). W skład zabudowy wchodziły bazy, składy, stacje paliw. Po wycofaniu wojsk radzieckich miasto usiłuje zagospodarować zdegradowany teren wystawiając jego części na przetargi. Lotnisko zostało przebudowane w 1951 roku na lotniczą bazę wojsk radzieckich^[24][25]. Od niedawna na osiedle wprowadziły się polskie rodziny. Na miejscu dzisiejszej kaplicy (Parafia Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła w Chojnie) było kino dla pilotów.

Zobacz też

• garnizony Armii Radzieckiej na terytorium Polski
• Północna Grupa Wojsk
• broń masowego rażenia w Polsce
• polskie lotniska
• powiat chojeński
• lista miast w Nowej Marchii
• Europejski Szlak Gotyku Ceglanego
• Cmentarz żydowski w Chojnie

Przypisy

Bibliografia

• Paweł Zarzyński, Robert Tomusiak, Krzysztof Borkowski: Drzewa Polski. Warszawa: PWN, 2016. ISBN 978-83-01-18438-4.
• Grzegorz Graliński: Średniowieczne mury obronne. T. III. Chojny: Rocznik Chojeński, 2011, s. 71–90.
• Kazimiera Kalita-Skwirzyńska: Rozwój urbanistyki i architektury Chojny w okresie średniowiecza, [w:] Terra Transoderana. Sztuka Pomorza Nadodrzańskiego i dawnej Nowej Marchii w średniowieczu. Red. M. Glińska, K. Kroman, R. Makała. Szczecin: 2004, s. 105–106.
• Bearb. von W. Hoppe, G. Voss: Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg. Bd. VII, H. 2: Die Stadt Königsberg. Berlin: 1928, s. 84.Sprawdź autora:1.
• Ewa Lukas: Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim. Poznań: 1975, s. 68–74.

Linki zewnętrzne

• Strona domowa Fundacji na rzecz odbudowy w Kościele Mariackim w Chojnie (niem.)
• Historia Żydów w Chojnie w portalu Wirtualny Sztetl
• Koenigsberg (niem.) (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 243 .