Chorągiew węgierska Buławy Polnej Koronnej

Chorągiew janczarska/węgierska

Buławy Polnej Koronnej

Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1717
Rozformowanie	1794
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	Piechota

Żołnierze chorągwi węgierskiej BPK

Żołnierz chorągwi węgierskiej BPK na akwareli Feliksa Sypniewskiego

Chorągiew Węgierska Buławy Polnej Koronnej – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej istniejąca w latach 1717-1789, następnie wznowiona w 1793. Przed 1752 r. chorągiew występowała jako Chorągiew Węgierska Buławy Wielkiej Koronnej, po śmierci Józefa Potockiego, chorągiew zdegradowano i zredukowano do roli chorągwi buławy polnej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Chorągwie piechoty węgierskiej były oddziałami przybocznymi hetmanów^[1]. Uchwalony na sejmie 1717 roku komput wojska koronnego przewidywał zorganizowanie chorągwi janczarskiej buławy polnej koronnej w sile 150 porcji^[2]. W sztabie kompanii służyli: rotmistrz (w randze kapitana), porucznik, chorąży, felczer (lekarz), profos (w latach 50-70 XVIII nieobsadzony) oraz wachmistrz, podchorąży i 3 kaprali i orkiestrantów^[3] (w latach 1752-1769 było to 2 fajfrów i 2 doboszy). W tym okresie służyło średnio 60-64 żołnierzy szeregowych.

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Chorągiew miała liczyć 72 żołnierzy^[4]. Etat z 1789 roku przewidywał po 73 osoby w chorągwi^[1].

Stanowisko: u boku hetmana polnego koronnego.

Barwa chorągwi

Żołnierze chorągwi janczarskich, później znów przekształconych na węgierskie, nosili strój zbliżony do wzorów tureckich i węgierskich, przy czym kurtki poszczególnych chorągwi różniły się kolorem^[5].

Żołnierze chorągwi węgierskich buławy wielkiej i polnej nosili czerwone suknie, granatowe kamizelki i spodnie. Na głowach mieli kapuzy, z cyframi blaszanymi różnymi dla poszczególnych chorągwi. Krój węgierski.

W latach 1752-1768 kolorami chorągwi były barwy hetmana polnego czerwony i szafirowy. Żołnierze nosili czerwone suknie wierzchnie zwane katankami, podszywane szafirowym kirem z cynowymi guzikami w formie węgierskiej (guzy) w ilości 1 tuzina i 2 tuzinów centków (rodzaj półguzików) z szamerowaniem wykonanym z białego, włóczkowego sznurka. Katanki spodnie, zwane wówczas także żupanikami posiadały identyczne szamerowanie oraz liczbę guzików, wykonane były z szafirowego sukna, podszywane z przodu kirem, a z tyłu i w rękawach płótnem konopnym. Spodnie z szafirowego sukna podszytego płótnem konopnym, w kroju węgierskie, sięgające kostek, zapinany na skórzany pas ze sprzączką, zdobione na rozporach klapki przedniej białym sznurkiem w formie prostych parzenic. Podoficerowie mieli szamerowania wykonane ze sznurka powlekanego srebrem. Na nogach żołnierze i podoficerowie nosili czarne buty węgierskie na niemieckim obcasie sznurowane 3 łokciami białego sznurka, podkuwane. Koszule wykonywano również z płótna konopnego. Ponadto żołnierze otrzymywali tasiemkę do okręcania harcapów oraz czarne włóczkowe halsztuki zapinane na mosiężne klamry. Kapuzy wykonywano z sukna szafirowego i krabrotowego i oblamowano białym sznurkiem. Herby na nich wyszywano białą tasiemką.

Uzbrojenie

Żołnierze chorągwi uzbrojeni byli w flinty skałkowe z bagnetami oraz szable. W 1754 r, zakupiono 60 nowych karabinów skałkowych na wzór broni używanej w Gwardii Pieszej Koronnej „w mosiądz osadzonych, z trzy graniastymi bagnetami, żelaznymi ladsztokami i grajcarami”. Szable oprawione na sposób węgierski wisiały na paskach skórzanych. Komenda oraz musztra była identyczna jak w piechocie autoramentu cudzoziemskiego.

Żołnierze chorągwi

Szefowie:

• Zgodnie z tradycją szefem chorągwi był także każdorazowo hetman polny koronny^[6]

Rotmistrzowie^[6]:

• Franciszek Bałła (II 1752 – 7 września 1768)^[7], portret znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie^[8]
• Piotr Tyszkiewicz (1775, dymisja 16 grudnia 1783),
• Jakub Tyszkiewicz,
• płk Paprocki (1789),
• Tyszkiewicz (1793).

Przypisy

Bibliografia

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.3 od 1797 do 1814 roku. Warszawa: 1964.
• Tomasz Karpiński. Umundurowanie Chorągwi Piechoty Węgierskiej Buławy Polnej Koronnej w latach 1752–1768. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2/2021, 2021. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej; Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej. ISSN 1640-6281. 
• Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.