Chowewej Syjon

Chowewej Syjon

חובבי ציון

Państwo	Ukraina
Data założenia	1881
Zakończenie działalności	1919
Profil działalności	Syjonizm
Powiązania	Światowa Organizacja Syjonistyczna
brak współrzędnych

Delegaci na konferencji w Katowicach w 1884 roku. W centrum siedzą Leon Pinsker i rabin Samuel Mohylewer

(c) Lestat, CC-BY-SA-3.0

Tablica upamiętniająca tzw. „konferencję katowicką” ruchu z 1884 roku

Przybyli do Palestyny podczas drugiej aliji Biluim często nosili arabskie nakrycia głowy – kefije

Chowewej Syjon (hebr. חובבי ציון; pol. Miłośnicy Syjonu; używana była również nazwa Chibbat Syjon) – żydowska organizacja powstała w państwach Europy Wschodniej na początku lat 80. XIX wieku. Celem podejmowanych działań było wspieranie żydowskiej imigracji do Ziemi Izraela, będącej wówczas pod panowaniem Imperium Osmańskiego. Organizacja jest uważana za prekursora i budowniczego podstaw współczesnego syjonizmu.

Historia

XIX wiek przyniósł ze sobą rewolucję przemysłową, eksplozję demograficzną i wszystkie związane z tym zmiany w społeczeństwach Europy. Społeczność żydowska spodziewała się, że zmiany te przyniosą poprawę ich położenia. Część Żydów żyjących w Europie Zachodniej decydowała się na asymilację, natomiast Żydzi z Europy Wschodniej pozostawali wierni tradycyjnemu judaizmowi. Seria zrywów rewolucyjnych i narodowych, do których doszło podczas Wiosny Ludów w latach 1848-1849, przyczyniła się przebudzenia narodowego w Europie. Ożywienie to przyniosło z sobą także wzrost nastrojów nacjonalistycznych i jednocześnie rozbudziło nowoczesny antysemityzm.

Powstanie organizacji Chowewej Syjon wiązało się z kilkoma wydarzeniami:

W 1859 roku doszło do zjednoczenia hospodarstwa Mołdawii z hospodarstwem Wołoszczyzny i powstania Rumunii. Książę Zjednoczonego Księstwa Mołdawii i Wołoszczyzny Aleksander Jan Cuza usiłował przeprowadzić liczne reformy. Między innymi złożył obietnicę przyznania obywatelstwa Żydom. Książę spotkał się jednak z silną opozycją kręgów antysemickich, w skład których wchodziła znaczna część najbardziej wpływowych i najlepiej wykształconych obywateli państwa. Przy pomocy oficerów obalili oni w 1866 roku księcia Cuza, który musiał emigrować. Jego następcą został książę Karol I, wywodzący się z niemieckiego rodu arystokratycznego Hohenzollern-Sigmaringen. On również złożył obietnicę stopniowej integracji rumuńskich Żydów, jednak przyjęta 29 czerwca 1866 roku konstytucja mówiła, że tylko chrześcijanie mogą być obywatelami Rumunii. Rozczarowani Żydzi szukali dla siebie innych możliwości i przenosili się poza terytorium państwa rumuńskiego. W 1873 roku w kilku miejscowościach z rumuńskiego Okręgu Gałacz zaczęły powstawać pierwsze stowarzyszenia, których celem było przygotowanie Żydów do emigracji do Ziemi Izraela. Kolejne grupy powstawały w Gałaczu, Piatra Neamț, Bacău i Jassy. Rok później stowarzyszenie powstało także w Moinești. Pojawiały się dziesiątki różnych nieformalnych grup, o różnym światopoglądzie, politycznych i religijnych afiliacjach, różnej wielkości i celach. W 1875 roku wysłano Mosze Dawida Szuba z dwoma pomocnikami, aby udali się do Palestyny i nabyli nieruchomości pod osadnictwo rumuńskich Żydów^[1].

W 1881 roku w południowej części Imperium Rosyjskiego doszło do serii pogromów ludności żydowskiej. Jako pretekst władze carskie wykorzystały zamach Woli Ludu na cara Aleksandra II. W ramach odwetowych represji przez rosyjskie miasta przetoczyła się fala pogromów – łącznie 166 aktów – dokonywanych na Żydach, których fałszywie oskarżono o udział w zabójstwie. Wiele pogromów mogło być inspirowanych przez carską tajną policję Ochranę, która prowadziła planowe prowokacje antyżydowskie (Protokoły mędrców Syjonu). Te krwawe zajścia trwały w Rosji aż do 1914 roku, zmuszając wielu Żydów do ucieczki za granicę. Większość z nich emigrowała do Stanów Zjednoczonych, jednak pewna część skierowała się do Palestyny rozpoczynając w ten sposób pierwszą aliję. Sytuacja wymagała poszukiwania rozwiązań licznych potrzeb żydowskich uchodźców, którzy byli biedni i nie przygotowani do osadnictwa rolniczego. Z tego powodu zaczęły powstawać kolejne stowarzyszenia pomagające w imigracji do Ziemi Izraela^[2].

Równocześnie nasilały się obawy, że Żydzi którzy wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych zasymilują się z lokalnymi społecznościami, zatracając swoją żydowską tożsamość. Obawy te były kolejnym czynnikiem do tworzenia stowarzyszeń działających na rzecz odwrócenia strumienia żydowskiej imigracji od Ameryki i skierowania go do Ziemi Izraela. Osadnictwo żydowskie w Palestynie wiązało się z nadzieją na spełnienie długo wyczekiwanych obietnic judaizmu, takich jak powrót wszystkich Żydów do Ziemi Izraela i przyjścia Mesjasza. Wszystkie te czynniki wpływały na siebie, tworząc podłoże odpowiednie do powstania organizacji Chowewej Syjon. Członkowie tych wcześniej istniejących grup zachęcali do osadnictwa żydowskiego w Palestynie i rozbudowywania tamtejszych osad rolniczych. Większość z tych działaczy określała siebie jako apolitycznych. Początek powstawania ruchu Chowewej Syjon był spontaniczny, bez żadnych struktur organizacyjnych. Niemal równocześnie w Rosji, Europie Wschodniej i Europie Środkowej zaczęły powstawać dziesiątki stowarzyszeń, których entuzjastyczni członkowie działali dla wspólnego celu. Wierzyli oni w konieczność emigracji do Ziemi Izraela, osiedlenia się, budowania nowych osad i uprawiania ziemi, aby stworzyć w ten sposób państwo żydowskie. Stowarzyszenia nazywały się: Drużyny Syjonu, Miłośnicy Syjonu, Synowie Syjonu, Powracający do Syjonu, Miłość Syjonu itp. Dążyły do zbierania środków finansowych i wykupywania gruntów w Palestynie. Organizowały szkolenia rolnicze dla pionierów emigrujących do Palestyny i wspierały nowo tworzone osady. Starali się także pozyskać międzynarodowe poparcie dla swoich idei. Największym problemem tych stowarzyszeń był brak organizacji i koordynacji ich działań. Tylko centralna organizacja mogła prowadzić skuteczną działalność pomiędzy rozproszonymi społecznościami żydowskimi, starając się dobrze reprezentować na zewnątrz ich interesy. Z tego powodu, pod koniec 1881 roku w Rumunii powstały pierwsze oddziały Chowewej Syjon. W mieście Fokszany w dniu 30 grudnia 1881 roku zorganizowano pierwszą wspólną konferencję. Przybyło na nią 51 delegatów reprezentujących 32 stowarzyszenia. Podczas konferencji wybrano Komitet Centralny Chowewej Syjon, którego siedziba znajdowała się w mieście Gałacz.

Działalność organizacji wsparło wiele wybitnych osobistości świata żydowskiego. Jednym z najważniejszych z nich był Mosze Leib Lilienblum. Był to zasymilowany rosyjski Żyd, przywódca intelektualnego ruchu Haskali w Rosji. Po wybuchu pogromów żydowskich zmienił on swoje podejście. Dostrzegł, że Żydzi napotykają na podobne trudności i prześladowania we wszystkich państwach na świecie, dlatego przestał wierzyć w możliwość asymilacji. Doszedł do wniosku, że jedynym sposobem rozwiązania kwestii żydowskiej jest utworzenie państwa żydowskiego^[3]. Druga ważną osobistością był Leon Pinsker. Był on zasymilowanym rosyjskim Żydem, który służył jako wojskowy lekarz ochotnik w armii rosyjskiej w wojnie krymskiej i otrzymał medal. Pogromy żydowskie również i u niego zmieniły podejście do możliwości asymilacji. Wizyta w Europie Zachodniej doprowadziła do napisania przez niego w 1882 roku słynnej broszury „Autoemancipation! Mahnruf an seine Stammesgenossen von einem russischen Juden”. Pragnął nią pobudzić Żydów w Zachodniej Europie do utworzenia ruchu działającego na rzecz założenia państwa żydowskiego. Pinsker opisał w niej cierpienia Żydów we Wschodniej Europie. Wskazał przy tym na konieczność obudzenia żydowskiej świadomości narodowej, pobudzenia wzajemnych kontaktów, organizacji kongresu i dążenia do utworzenia własnego państwa żydowskiego^[4]. Idee te poparł jeden z największych rosyjskich rabinów Samuel Mohylewer. Wezwał on do współpracy wykształconych i wpływowych Żydów, którzy mogli stać się świeckimi liderami nowo tworzonego ruchu. Rabini mieli czuwać, aby nie dopuścić do pogwałcenia tradycyjnych wartości judaizmu i propagować ideę miłości do Syjonu^[5].

W dniach 6-11 listopada 1884 roku w Katowicach odbyła się konferencja, przez wielu spostrzegana jako założycielska organizacji Chowewej Syjon. Wynika to z faktu, że była to pierwsza powszechna konferencja, na którą przybyło 36 delegatów z kilkunastu państw. Honorowym przewodniczącym konferencji został rabin Samuel Mohylewer, a Leon Pinsker został wybrany prezesem organizacji. Podczas konferencji postanowiono utworzyć Komitet Centralny z siedzibą w Berlinie. Jego celem miało być prowadzenie działalności do wszystkich Żydów, tak z Europy Wschodniej, jak i z Europy Zachodniej. W Odessie postanowiono utworzyć Komitet Tymczasowy, do którego celów należało niesienie pomocy żydowskim imigrantom z Rosji. Podjęto także decyzje o udzieleniu pomocy finansowej dla imigrantów osiedlających się w Palestynie, oraz wysłaniu delegacji mającej zapoznać się z potrzebami osadników. Od władz tureckich zamierzano uzyskać wizy imigracyjne i oficjalne zalegalizowanie osadnictwa żydowskiego w Palestynie. Od rządu rosyjskiego uzyskano zgodę na kontynuowanie emigracji Żydów z Rosji^[6].

Chociaż planowano budowę struktury organizacyjnej na Europę Zachodnią, główne struktury powstały w Warszawie i Odessie. Tymczasowy Komitet w Odessie został nazwany Komitetem Odessy, i bardzo szybko stał się komitetem wykonawczym organizacji. W 1890 roku car Aleksander III oficjalnie uznał działanie stowarzyszenia pod nazwą Stowarzyszenie dla wspierania żydowskich rolników i rzemieślników w Syrii i Ziemi Izraela, odmówił jednak legalizacji organizacji Chowewej Syjon, która musiała działać w ukryciu. Ten Komitet Odessy koordynował rozdział darowizn, wysyłał przedstawicieli w celu nabycia gruntów, i pomagał w podróży kolejnym falom imigrantów udających się do Palestyny^[7]. Wszystkie te działania napotkały jednak na poważne trudności. Największym problemem okazały się różnice kulturowe rosyjskich Żydów opuszczających swoje domy i przybywających w zupełnie nowe otoczenie na Bliskim Wschodzie. Z powodu obowiązujących w Rosji zakazów, nigdy nie zapoznali się oni z pracą w rolnictwie. Teraz musieli pracować jako rolnicy, i to w bardzo trudnych warunkach (słabe półpustynne lub bagniste tereny). Wsparcie finansowe osiedli w Palestynie było niewielkie. Przyczyną były niewystarczające środki wpływające ze zbyt małych składek. Nie zdołano także pozyskać dotacji finansowych ze strony zamożnych zachodnich żydowskich filantropów. Wysokie ceny gruntów i tureckie ograniczenia rządowe powodowały systematyczny spadek entuzjazmu. W rezultacie imigracja do Palestyny malała na rzecz wzrostu emigracji płynącej do Stanów Zjednoczonych. Ruch Chowewej Syjon był mały i miał ciągłe problemy z organizacją, brakiem uznania oraz wewnętrznymi sporami. Gdy w 1891 roku zmarł Leon Pinsker, zabrakło odpowiedniego następcy. W rezultacie nastąpiło powolne osłabnięcie Chowewej Syjon. Komitet Odessy został rozwiązany w 1919 roku przez bolszewików.

Znaczenie

Doświadczenie zdobyte przez Chowewej Syjon okazało się niezwykle cenne dla ruchu syjonistycznego. Idee te były dalej rozwijane przez Theodora Herzla. Gdy w sierpniu 1897 roku w Bazylei zorganizowano Pierwszy Kongres Syjonistyczny, Komitet Odessy skupiał ponad 4 tys. członków. Większość z nich przyłączyła się do Światowej Organizacji Syjonistycznej.

Za największy sukces Chowewej Syjon należy uznać żydowską imigrację do Ziemi Izraela i rozwój osadnictwa w Palestynie. Tym samym Ziemia Izraela otrzymała status wyłącznego celu żydowskiego ruchu narodowego. Pierwsi przywódcy ruchu syjonistycznego przeszli swoje pierwsze szkolenie i zdobyli doświadczenie potrzebne do dalszej kontynuacji dzieła syjonizmu^[8].

Zobacz też

• Bilu

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 31. ISBN 83-85831-35-5.