Chreszczatyk

ulica Chreszczatyk

Chreszczatyk, widok w kierunku placu Niepodległości
Państwo	Ukraina
Miejscowość	Kijów
Położenie na mapie Kijowa ulica Chreszczatyk
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica Chreszczatyk
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego ulica Chreszczatyk
50°26′50,0″N 30°31′19,0″E/50,447222 30,521944

Defilada Wojska Polskiego na Chreszczatyku, 9 maja 1920

Chreszczatyk - Grand-Hotel-National płonący po wysadzeniu przez saperów sowieckich, wrzesień 1941

(c) FOTO:FORTEPAN / Konok Tamás id, CC BY-SA 3.0

Zrujnowany Chreszczatyk 1942

Chreszczatyk^[1] (także: Kreszczatik^[2][3], Kreszczatyk^[4]; ukr. Хрещатик, Chreszczatyk) – główna aleja Kijowa. Zabudowa alei została zniszczona podczas II wojny światowej, następnie aleja została odbudowana w latach 50. XX wieku w stylu socrealistycznym.

Historia ulicy

Od wczesnego średniowiecza był to trakt łączący Górne Miasto z Padołem. Siedzibę księcia kijowskiego (przez bramę Wojewódzką) z dzielnicą kupców i rzemieślników oraz radą miejską znajdującą się na drugim końcu dzielnicy przy bramie Szczekawickiej. Z chwilą nadania praw miejskich Kijowowi w 1494 przez króla Jana Olbrachta, było to miejsce przeznaczone dla największego dorocznego jarmarku tzw. „kreszczeńskiego” i targu – trwającego od 6 stycznia przez kolejne 20 dni, wywodzącego się z przywileju króla Zygmunta I z roku 1516.

Od roku 1797 głównym centrum działalności handlowej staje się Dom Kontraktowy. W podolskim „domu” znajdowały się liczne stoiska polskich kupców z Kijowa, Warszawy i innych miast. Od samego początku „kontrakty” związane były z jarmarkiem handlu zbożowego, od końca XIX w. także cukrowego. Z biegiem czasu kontrakty kijowskie zlewają się z dawnym jarmarkiem^[5] Nowy budynek wybudowany w latach 1815–1817, wyróżniał się w zespole architektonicznym centralnego placu dzielnicy. Dom kontraktowy bywał także ośrodkiem życia towarzyskiego – odwiedzili go Adam Mickiewicz, Aleksander Puszkin, Honoriusz Balzac i Taras Szewczenko. Odbywały się tu przedstawienia teatralne i koncerty, występowali tutaj m.in. Franciszek Liszt i Henryk Wieniawski.

W 1811 wybuchł na Padole pożar, który strawił większą część tej tradycyjnej dzielnicy kupieckiej^[6]. Wydarzenie to w swojej konsekwencji ułatwiło następnie władzom rosyjskim całkowitą przebudowę struktury przestrzennej Kijowa. Luźno powiązane ze sobą oddzielne części starego miasta (Pieczary-Dolne i Górne Miasto) zostały połączone nowo wybudowaną arterią, ulicą Chreszczatyk. W miejscu starej, spalonej dzielnicy powstał duży rosyjski dom handlowych „Gostiny Dwor”, wybudowany w latach 1812–1828^[7]. Przez cały wiek dziewiętnasty nazywana była „jedyną prawdziwą ulicą Kijowa”^[8]. Tutaj 9 maja 1920 odbyła się defilada oddziałów Wojska Polskiego i Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej po zajęciu Kijowa, podczas wyprawy kijowskiej w wojnie polsko-bolszewickiej.

Na Chreszczatyku w XIX wieku mieściło się wiele prowadzonych przez Polaków nowoczesnych magazynów, renomowanych firm, banków, hoteli, zakładów rzemieślniczych^[9]. Po wojnie ukraińsko-radzieckiej i utworzeniu USRR Chreszczatyk w latach 1923–1937 nosił nazwę ulicy Worowskiego, nazwę historyczną przywrócono w 1937. Zaminowana i wysadzona w powietrze przez sowieckich saperów po zajęciu Kijowa przez Wehrmacht we wrześniu 1941 w czasie wojny niemiecko-sowieckiej. Odbudowana z gruzów po II wojnie światowej w stylu socrealistycznym. Jest dziś osią stołecznego Kijowa.

Etymologicznie nazwa pochodzi od ukraińskiego słowa, w znaczeniu „na skrzyżowaniu”.

XIX wiek. Okres do 1917 roku

Charakterystyczne budynki

Duma Miejska

W 1876 roku dokonano otwarcia budynku rady miejskiej zaprojektowanego przez O. Schillego. Kształtem przypominał rozciągnięta podkowę, zwróconą wypukłą częścią w stronę ulicy. Na parterze miały swoją siedzibę małe sklepiki, na reprezentacyjnym pierwszym piętrze pokoje rady miejskiej wraz z salą posiedzeń. Do budynku nadbudowana była wieża z zegarem i sygnaturką, na której szczycie stał symbol Kijowa Św. Michał Archanioł według projektu architekt miejskiej Ewy Kulikowskiej.

W roku otwarcia budynku zakwaterowano w ratuszu szkołę artystyczną Nikołaja Muraszki. W 1881 roku rozpoczął tu działalność pierwszy w Europie nocny punkt pomocy lekarskiej.

Za czasów radzieckich w ratuszu mieścił się rejonowy komitet wykonawczy WKP(b), a figurkę Św. Michała zastąpiono czerwoną gwiazdą. Po zniszczeniach II wojny światowej budynku nie odbudowano.

Giełda Miejska

7 stycznia 1873 roku z inicjatywy szefa kijowskiego oddziału Rosyjskiego Banku Państwowego Nikołaja Bungego i szefa komitetu na rzecz giełdy kijowskiej M. Chriakowa otwarto giełdę kijowską – w trzynastą rocznicę działalności przeniosła się do nowego budynku powstałego na rogu Chreszczatyku i ul. Instytuckiej.

Grand-Hotel-National

W 1876 roku na rogu Chreszczatyku i ulicy Besarabskiej zbudowano dwupiętrowy budynek kupca Marra według projektu architekta Władimira Nikołajewa. Na parterze mieściły się luksusowe sklepy, dwa kolejne piętra zajmowały pomieszczenia hotelu Grand-Hotel-National należącego początkowo do kijowskiego przedsiębiorcy Szulca. Wcześniej na jego miejscu stał jednopiętrowy wyszynk z pokojami hotelowymi należący do architekta Wincentego Berettiego (bywali tu m.in. Nikołaj Kostomarow i Taras Szewczenko).

W 1883 roku gmach wzbogacił się o aptekę, trzecią z kolei na Chreszczatyku, a w 1906 roku otworzyło w nim swoje podwoje kino „Elektrobiograf”. Swego czasu był uważany za najpiękniejszą architektonicznie budowlę ulicy. Obecnie na miejscu dawnego hotelu znajduje się kino „Orbita” (adres: Chreszczatyk 29/1).

Dom Kupiecki

Został wzniesiony w 1882 roku dla potrzeb kijowskich kupców, obecnie znajduje się tu Narodowa Filharmonia Ukrainy.

Okres ZSRR

Po ataku III Rzeszy na ZSRR rozpoczęło się ustawianie barykad na ulicy. Armia Czerwona wycofując się z miasta 19 września 1941 roku zaminowała większość ważnych budynków w Kijowie, w tym prawie cały Chreszczatyk. Pięć dni później pozostawieni w Kijowie sowieccy dywersanci wywołali zdalnie sterowane wybuchy zaminowanych kamienic, które doprowadziły do pożaru całej ulicy. Niemcom nie udało się opanować pożaru, w październiku 1941 roku większość budynków była zrujnowana.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Kijowa jesienią 1943 roku rozpoczęła się odbudowa ulicy, powstała towarzysząca jej piosenka autorstwa Pawła Tyczyny:

• 

  Pocztówka przedstawiająca Dumę Miejską. Początek XX wieku

• 

  Cukiernia na Chreszczatyku sfotografowana od strony Dumy.
  B. A. Semadeni napisane alfabetem rosyjskim i obok łacińskim. Na lewo charakterystyczny budynek giełdy. Budynek ten oddzielony był od Giełdy Miejskiej ulicą Instytucką (dzisiaj jest tam Majdan Niepodległości)

• 

  Kijowska Giełda pod koniec XIX wieku

• 

  Hotel Nacional w XIX stuleciu

• 

  Dom Kupiecki. Obecnie Filharmonia Narodowa

Przypisy