Christian Mentzel

Christian Mentzel (Menzel[1][2], ur. 15 czerwca 1622 w Fürstenwalde/Spree, zm. 27 stycznia 1701 w Berlinie) – niemiecki lekarz, botanik, orientalista i protosinolog.

Życie i działalność

Był synem burmistrza Fürstenwalde/Spree. Edukację rozpoczął w 1630 w gimnazjum w Joachimsthal (Joachimsthalsches Gymnasium) i kontynuował ją w berlińskim gimnazjum Zum Grauen Kloster. Studiował medycynę i nauki przyrodnicze najpierw na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, potem w Królewcu. Od 1648 uczył botaniki i anatomii w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku. Wiele podróżował – odwiedził m.in.: Litwę, Danię, Holandię, Francję, Hiszpanię, Portugalię oraz Włochy. W 1654 roku w Padwie uzyskał tytuł doktora medycyny i w tym samym roku wrócił do Berlina, gdzie rozpoczął praktykę lekarską. Ożenił się z Anną Evą Falkenhagen, z którą miał czterech synów i jedną córkę. W 1660 roku przeniósł się do Królewca, gdzie został powołany na stanowisko radcy i nadwornego medyka elektora Fryderyka Wilhelma. Po śmierci elektora Mentzel podał się do dymisji, która została przyjęta wraz z przyznaniem mu dożywotniej renty. W 1675 roku Menzel został członkiem Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina (Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina)[1].

Prace botaniczne

Mentzel przebywając w Gdańsku prowadził liczne wycieczki botaniczne dla uczącej się młodzieży. Ich efektem było opublikowanie przyczynku do flory okolic Gdańska „Centuria plantarum” (1650), stanowiący uzupełnienie do opracowania Mikołaja Oelhafa z 1643. Praca Mentzla zawiera wykaz 100 roślin jawno- i skrytopłciowych z okolic Gdańska, które Oelhaf w swojej pracy pominął, uporządkowanych alfabetycznie według systemu Gasparda Bauhina, z synonimami i stanowiskami. Według Klinggraeffa (1854)[3], po odjęciu gatunków podanych przez Mentzla niepoprawnie, opracowanie to wzbogaciło florę pruską o 65 gatunków roślin jawnopłciowych i 14 gatunków skrytopłciowych, dotąd nie podawanych z Prus Królewskich, m.in. odkryte przez niego, nowe dla regionu rośliny to: orlik pospolity, wyżpin jagodowy, goryczuszka gorzkawa, obuwik pospolity, listera sercowata, gruszycznik jednokwiatowy i przewiercień długolistny. W czasach Gottfrieda Reygera publikacja „Centuria plantarum” Mentzla była już bardzo rzadka i dlatego Reyger umieścił jej reprint w części drugiej swojego dzieła „Tentamen florae Gedanensis…” (1764–1766)[1].

Prace sinologiczne

Po tym jak został doradcą i nadwornym medykiem elektora Fryderyka Wilhelma, na dworze zyskał dostęp do bogatej biblioteki orientalnej zakupionej przez elektora w związku z planami utworzenia kompanii handlowej do handlu ze wschodem. W bibliotece tej znajdowały się m.in. książki Michała Boyma. Mentzel z ramienia Academia Naturae Curiosorum przygotowywał te prace do druku. W 1682 roku Mentzel wydał Index nominum plantarum multilinguis, będącą alfabetycznym katalogiem gatunków roślin z całego świata, czerpiąc z prac Boyma. W 1685 roku opublikował słownik chińsko-łaciński, uznany za plagiat dzieła polskiego jezuity. Mentzel korespondował z towarzyszem podróży Boyma, belgijskim jezuitą Philipem Coupletem. W 1686 roku Mentzel doprowadził do wydania zaginionej pracy Boyma Clavis medica ad chinarum doctrinam de pulsibus, a w 1696 roku opublikował własną pracę o erach panowania chińskich cesarzy Kurtze chinesische Chronologie oder Zeit-Register aller chinesischen Kaiser[4].

Upamiętnienie

Charles Plumier na cześć Christiana Mentzela nadał jednemu z rodzajów roślin z rodziny ożwiowatych (Loasaceae) nazwę Mentzelia[5], która została zachowana przez Karola Linneusza[6]. Rodzajowi nadano polskie nazwy zwyczajowe w brzmieniu menzelia[7], mencelia i mentzelia[8].

Publikacje

Zestawienie na podstawie cytowanych przypisów[1][9]:

  • 1650: Centuria plantarum circa nobile Gedanum ad elenchum plantarum gedanensis dom. Nicolai Oelhafii. Dantisci, typis Andreae Hüenfeldi.
  • 1658: Catalogus plantarum circa Gedanum sponte nascendium. Dantisci: Typis Andreae Hüenfeldi, ss. 410?
  • 1675: Lapis Bononiensis In obscuro lucens: collatus Cum Phosphoro Hermetico Clariss. Christiani Adolphi Balduini, cognomine Hermetis, &c. nuper edito, Et cunctis Naturae Indagatoribus ... Sumptibus Auctoris, 1675.
  • 1682: Index nominum plantarum multilinguis. Fol. Berol. Później jako: Lexicon plantarum polyglotton universale. Fol. Berol. 1696, 1715.
  • 1682: Pinax Botanōnymos Polyglōttos Katholikos: Diversis Terrarum, Gentiumque Linguis, quotquot ex Auctoribus ad singula Plantarum Nomina excerpi & iuxta seriem A.B.C. collocari potuerunt, ad Unum redactus... ; Characteribus Latinorum, Graecorum & Germanorum maxime per Europam usitatis conscriptus, & ita concinnatus, ut Plantarum Genera, Species, colorum & quarumvis partium differentiae, quotquot Eruditi ad hunc usque diem adnotarunt, ordine legitimo inter se collocarentur... Berolini: Auctor.
  • 1685: Sylloge Minutiarum Lexici Latino-Sinico-Characteristici: Observatione sedula ex Auctoribus & Lexicis Chinensium Characteristicis eruta, inque Specimen Primi Laboris ulterius exantlandi Erudito & Curioso Orbi exposita. Norimbergae[10].
  • 1696: Pinax Botanōnymos Polyglōttos Katholikos : Diversis Terrarum, vel Gentium Linguis, quotquot ex Auctoribus ad singula Plantarum Nomina excerpi & iuxta seriem A.B.C. collocari potuerunt, ad Unum redactus, Characteribus Latinorum, Graecorum & Germanorum maxime per Europam usitatis conscriptus, & ita concinnatus, ut Plantarum Genera, Species, colorum & quarumvis partium differentiae, quotquot Eruditi ad hunc usque diem adnotarunt, ordine legitimo inter se collocarentur... - Berolini: Rüdigerus.
  • 1696?: C. M. D. Ad Indicem Universalem Nominum Plantarum, Eiusque Pugillum Corollarium. Berolini: Rüdiger.
  • 1696: Kurtze Chinesische Chronologia oder Zeit-Register/ Aller Chinesischen Käyser : Von ihrem also vermeinten Anfang der Welt bis hieher zu unsern Zeiten/ des ... 1696sten Jahres ; In einer richtigen Ordnung von Jahren zu Jahren/ ... auch mit zween Chinesischen erklährten Tafeln der vornehmsten Geschichten von ihrem Anbeginn der Welt/ Gezogen aus der Chineser Kinder-Lehre Siao Ul Hio oder Lun genandt. Berlin: Rüdiger.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Magdalena Ziarnek: Badacze szaty roślinnej Pomorza sprzed 1945 roku. Szczecin: Zakład Botaniki i Ochrony Przyrody ZUT w Szczecinie, Lonicera Krzysztof Ziarnek, 2012, s. 16-17. ISBN 978-83-936344-0-8. (Licencja Creative Commons: Uznanie autorstwa 3.0 Polska)
  2. ↑ Zofia Schwarz. Prywatne ogrody botaniczne a rozwój nauk przyrodniczych w ośrodku gdańskim w XVI-XVIII wiekach. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. 31/2, s. 411-444, 1986. 
  3. ↑ Klinggräff H. v. 1854. Zur Geschichte der Botanik in Preussen. Der neuen Preuss. Prov.-Bl. 5: 53–63
  4. ↑ Edward Kajdański: Chiny. Leksykon. Warszawa: Książka i Wiedza, 2005. ISBN 83-05-13407-5.
  5. ↑ Charles Plumier: Nova Plantarum Americanarum Genera. Leiden 1703, S. 40f.
  6. ↑ Carl von Linné: Genera Plantarum. Leiden 1742, S. 236
  7. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 39. ISBN 978-83-925110-5-2.
  8. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 358. (pol.).
  9. ↑ Druckschriften von und über Christian Mentzel. [w:] VD17 - Das Verzeichnis der im deutschen Sprachraum erschienenen Drucke des 17. Jahrhunderts [on-line]. [dostęp 2014-01-09].
  10. ↑ Christian Mentzel, Sylloge minutiarum lexici Latino- Sinico- characteristici observatione sedula ex auctoribus et lexicis Chinensium characteristicis eruta inque specimen primi laboris [...] exposita a Christiano Mentzelio [...]., Nürnberg 1685.