Christine de Pisan

Christine de Pisan

Christine de Pisan lub de Pizan (ur. w 1364 w Wenecji, zm. około 1430) – Francuzka, pierwsza europejska zawodowa literatka (pisarka, krytyczka literacka i retoryczka, autorka 41 publikacji). Przez niektórych uznawana za jedną z pierwszych kobiet tworzących dyskurs feministyczny, która protestowała przeciwko mizoginii i dominacji mężczyzn w społeczeństwie, oraz promowała udział kobiet w nauce, polityce i sztuce[1][2].

Życiorys

Młodość

Była córką bogatego naukowca weneckiego Tommaso di Benvenuto da Pizzano[3] (był fizykiem, profesorem astrologii i radcą Republiki Weneckiej)[3]. Wkrótce po urodzeniu córki Christiny przeniósł się do Paryża na dwór Karola V, gdzie był astrologiem, lekarzem i alchemikiem króla Francji[3]. W otoczeniu intelektualistów Christina szybko uczyła się sama, m.in. opanowała łacinę, poznała dzieła klasyków greckich i rzymskich oraz humanistów epoki renesansu. Ojciec jednak nie zachęcał jej do nauki, a swój talent literacki ujawniła dopiero po śmierci męża, gdy miała 24 lata.

Początek kariery literackiej

W wieku 15 lat wydano ją za mąż za Etienne'a du Castel, sekretarza królewskiego, któremu urodziła córkę Marię, syna Jana i trzecie dziecko, zmarłe wcześnie[3]. W 1390 mąż nagle umarł, zarażony w czasie epidemii. Młoda wdowa przekonała się, że mąż pozostawił ogromne długi. Uniemożliwiano jej, jako kobiecie, pobieranie zaległych zarobków męża. Christine była więc zmuszona zacząć zarabiać na utrzymanie siebie i dzieci: nawiązała kontakt z dworem królewskim, dla którego zaczęła pisać ballady miłosne[4]. Cieszyły się one tak dużą popularnością, że de Pisan zyskała możnych protektorów i obroniła swoją reputację jako kobiety-pisarza. W 1418 roku wstąpiła do klasztoru[4].

Obrona kobiet

Christine de Pisan uczy swojego syna.

W latach 1401-1402 wzięła udział w słynnej debacie (tzw. „Querelle du Roman de la Rose”), dotyczącej dzieła Jean de Meuna Powieść o Róży[4]. Ta książka wyszydzała koncepcję rycerskiej „miłości czystej” i przedstawiała kobiety jako bezduszne uwodzicielki. De Pisan zwróciła uwagę, że wulgaryzmy w tym dziele przeinaczają właściwą i naturalną funkcję seksualności oraz są nieodpowiednie dla postaci szlachetnych kobiet, które w rzeczywistości nie posługują się takim słownictwem. Zdaniem de Pisan Jean de Meun celowo poniżył w ten sposób kobiety. Wkrótce debata przeistoczyła się w dyskusję o krzywdzącym i nieprawdziwym opisywaniu kobiet w dziełach literackich. De Pisan zyskała sławę jako kobieta zdolna skutecznie przeciwstawić się zarzutom najwybitniejszych pisarzy.

Sławna pisarka i retoryczka

Ilustracja z Księgi o Mieście Kobiet

Około 1405 de Pisan opublikowała swoje najwybitniejsze dzieła Le Livre de la Cité des Dames (Księga o Mieście Kobiet)[1] i Le Trésor de la Cité des Dames (Skarb Miasta Kobiet)[1]. Pierwsza z tych książek ukazywała postacie wybitnych kobiet w historii, druga – wzywała wszystkie kobiety do przeciwstawienia się mizoginii.

Ostatnim dziełem była Opowieść o Joannie d’Arc z 1429, która podkreślała zasługi tej ubogiej, wiejskiej dziewczyny dla wyzwolenia Francji spod okupacji angielskiej[3]. Tak wychwalała osiągnięcia Joanny podczas oblężenia Orleanu[5]:

Królestwo [zostało] podniesione z kolan i przywrócone przez niewiastę - czego nie potrafiły dokonać setki mężczyzn[...]. Och, jakaż to chwała dla kobiecego rodu.

W opinii de Pisan ta bohaterka starała się też bronić praw wszystkich kobiet. W wieku 65 lat de Pisan przestała pisać książki.

Za życia i długo po śmierci była powszechnie uznawana za autorytet w dziedzinie retoryki: studiowano stworzone przez nią techniki przekonywania za pomocą odpowiednio dobranej argumentacji. De Pisan całe życie starała się obalić negatywne stereotypy literackie dotyczące kobiet. Jej zdaniem takie stereotypy mogą istnieć tylko w sytuacji, gdy tworzenie kultury zarezerwowane jest wyłącznie dla mężczyzn. Wzywała do tworzenia „siostrzanej więzi” między kobietami, które i tak wiąże wspólny los. Uważała, że kobiety są z natury powołane do tworzenia kompromisu i utrzymania pokoju, podczas gdy mężczyźni z natury wolą wojny i konflikty.

Polskie przekłady wierszy Christine de Pisan znajdują się w Antologii poezji francuskiej Jerzego Lisowskiego.

Christine de Pisan prowadzi wykład

Przypisy

  1. ↑ a b c Christine de Pisan, Poet, Women’s Rights Activist, Journalist (1364–c. 1430). biography.com. [dostęp 2016-11-10]. (ang.).
  2. ↑ Brooklyn Museum: Christine de Pisan, www.brooklynmuseum.org [dostęp 2020-01-15].
  3. ↑ a b c d e Barbara Sas: Christine de Pisan. Pierwsza feministka, która ogłosiła swoje veto w obronie kobiet. genderstudies.pl. [dostęp 2016-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-11)]. (pol.).
  4. ↑ a b c Christine de Pisan, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-11-10].
  5. ↑ Robert C. Davis, Beth Lindsmith: Ludzie Renesansu. Wyd. I. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2012, s. 21. ISBN 978-83-7510-823-1.

Bibliografia

  • Campbell, Karlyn K.Three Tall Women: Radical Challenges to Criticism, Pedagogy, and Theory. The Carroll C. Arnold Distinguished Lecture National Communication Association November 2001 Boston: Pearson Education Inc, 2003
  • Redfern, Jenny Christine de Pisan and The Treasure of the City of Ladies: A Medieval Rhetorician and Her Rhetoric in Lunsford, Andrea A, ed. Reclaiming Rhetorica: Women and in the Rhetorical Tradition.Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 1995.
  • Quilligan, Maureen.The Allegory of Female Authority: Christine de Pizan's Cité des Dames. New York: Cornell University Press, 1991.
  • Willard, Charity C. Christine de Pizan: Her Life and Works. New York: Persea Books, 1984.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Christine de Pisan - Project Gutenberg eBook 12254.jpg
Christine de Pizan, showing the interior of an apartment at the end of the 14th or commencement of the 15th century.

Original Caption: ... seated on a Canopied Chair of carved wood, the back lined with tapestry. (From Miniature on MS., in the Burghandy Library, Brussels.) Period: XV. Century.

Christine de Pisan - cathedra.jpg
British Library . Harley 4431, f.259v.