Christopher Gillberg

Christopher Gillberg
Data urodzenia

19 kwietnia 1950

Zawód, zajęcie

psychiatra

Narodowość

szwedzka

Alma Mater

Uniwersytet w Uppsali (dysertacja z 1981)

Uczelnia

Uniwersytet w Göteborgu,
Sahlgrenska University Hospital,
Gillberg Neuropsychiatry Centre

Odznaczenia
Order Królewski Serafinów (Szwecja)
Strona internetowa

Christopher Gillberg (ur. 19 kwietnia 1950) – szwedzki psychiatra związany z Uniwersytetem w Göteborgu (Gillberg Neuropsychiatry Centre), profesor psychiatrii dziecięcej i młodzieżowej, klinicysta i naukowiec zajmujący się problemami autyzmu, ADHD i pokrewnymi neurorozwojowymi(ang.) zaburzeniami psychicznymi[a], autor lub współautor kilkudziesięciu książek i ponad 600 artykułów naukowych (jeden z autorów najczęściej cytowanych w pracach publikowanych w prestiżowych czasopismach), współzałożyciel i redaktor European Child & Adolescent Psychiatry(ang.).

Miejsca pracy

Na stronie internetowej Gillberg Neuropsychiatry Centre wymieniono[1][2]:

Jest współpracownikiem redakcji European Child & Adolescent Psychiatry(ang.) (Founding Editor)[5]

Obszar działalności naukowej i klinicznej

Ilustracja spektrum autystycznego (ASD)
– koncepcji „ciągłego widma” (L. Wing[b], C. Gillberg i wsp.[2][6]) oraz potrzeby badań przesiewowych, ułatwiających organizację pomocy osobom z różnorodnymi niepełnosprawnościami (zob. orzecznictwo[7], system opieki zdrowotnej, pomoc społeczna, edukacja i in.)

Christopher Gillberg zajmuje się konsekwentnie diagnostyką, epidemiologią, etiologią, terapią oraz problemami organizacji opieki zdrowotnej w zakresie neuropsychiatrii dziecięcej i rozwojowej. Analizuje przypadki objęte Międzynarodową Klasyfikacją ICD-10 (F – zaburzenia psychiczne, G – choroby układu nerwowego)[8][9] i nieuwzględnione w klasyfikacjach. Teoretyczną podstawą badań jest współczesna wiedza o mózgu, jego rozwoju i działaniu (m.in. biologia molekularna, neuronauka, genetyka[10])[11][12][13].

W tak zakreślonym obszarze opieki zdrowotnej stosuje się wiele mało jednoznacznych określeń – duże trudności sprawia nawet zdefiniowanie normy i patologii, pojęć zdrowie i zaburzenia psychiczne lub deficyt intelektualny (zob. epidemiologia autyzmu(ang.)). Szczególnie trudne są problemy współwystępowania różnych odchyleń od stanu uznawanego za normę (zob. całościowe zaburzenie rozwoju, zespół wielu złożonych zaburzeń rozwojowych). Liczne niejasności utrudniają prowadzenie terapii, dokonywanie ocen dojrzałości szkolnej, organizację odpowiedniego wsparcia w okresie nauki i później. Christopher Gillberg i jego współpracownicy (Lorna Wing[b], I. Carina Gillberg – żona, Peder Rasmussen, L. Hellgren, A. Bågenholm i in.) zaproponowali początkowo wprowadzenie pojęcia spektrum autystyczne[14][15], a w następnych latach – zdefiniowanie zespołu nazwanego DAMP(szw.) (ang. Deficits in Attention, Motor control and Perception) i innych. Zaproponowano metody badań przesiewowych i wykonano wieloletnie podłużne badania licznych grup szwedzkich dzieci w różnym wieku[16].

W czasie wywiadu, udzielonego po ponad 40 latach zajmowania się „chorymi” w swojej klinice, na pytanie, co jest przyczyną największych nieporozumień, C. Gillberg odpowiedział, że jednym z najczęstszych nieporozumień jest właśnie to, że zajmuje się „chorobami”. Dodał, że pełniejsza odpowiedź nie jest łatwa, ponieważ prawdopodobnie nie ma innej dziedziny z tak dużym „zamieszaniem językowym”, co może mieć uzasadnienie historyczne w mitach, związanych z psyche – duszą[2] (zob. opętanie przez demony, „leczone” egzorcyzmami).

MBD, DAMP, ESSENCE

W 1977 roku C. Gillberg ze współpracownikami rozpoczął badania podłużne dot. różnych drobnych deficytów neurorozwojowych (MBD[c]) u dzieci z Göteborga, rozpoczynających naukę w szkołach. Porównywano grupy dzieci z kombinacjami różnych deficytów i bez podobnych problemów. Wyniki wykonywanych badań prezentowano m.in. w publikacjach:

  • Neuropsychiatric aspects of perceptual, motor and attentional deficits in seven-year-old Swedish children (1981; dysertacja w Uniwersytecie w Uppsali)[17]
  • Perceptual, motor and attentional deficits in six-year-old children. Epidemiological aspects(1982)[18]
  • Perceptual, Motor and Attentional Deficits in Seven‐Year‐Old Children. Paediatric Aspects (1983)[19]
  • MBD – problematik bland Göteborgsbarn: epidemiologi, etiologi och prognos (1984)[20]

Zgromadzone wyniki stały się podstawą propozycji wyodrębnienia DAMP[d] – nowej grupy całościowych zaburzeń rozwoju (określono kryteria diagnozowania)[16]. Badania prowadzono również w innych grupach wiekowych (np. badania grupy 16-latków, wykonane w 1994 roku[21]).

Popularność DAMP rosła w następnych latach, przede wszystkim w krajach skandynawskich, w Niemczech i w Chinach. W tych krajach DAMP diagnozowano u ok. 18% dzieci rozpoczynających naukę[e], których rozwój należałoby wspierać w różny sposób. Wyodrębnieniu grupy DAMP sprzeciwiali się inni naukowcy (koncepcja DAMP nie została zaakceptowana; zob. kontrowersje)[f][22][23].

W 2014 roku C. Gillberg opublikował (w języku szwedzkim) propozycję kolejnego narzędzia przesiewowego, nazwanego ESSENCE[g], umożliwiającego diagnozowanie złożonych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci w okresie przedszkolnym (wczesne określenie rodzaju potrzebnego wsparcia)[24]. W 2018 roku opis wydano w formie książkowej[25]. Pierwsze kliniczne badania walidacyjne zostały wykonane w Kōchi (Japonia) z użyciem kwestionariusza ESSENCE-Q, zawierającego 12 pytań (możliwość uzyskania 0–22 punktów[26]). Oceniano dzieci z problemami rozwojowymi i bez nich (130 przypadków). W 2006 roku opublikowano wyniki dowodzące, że kwestionariusz ESSENCE-Q może być wiarygodnym i użytecznym narzędziem przesiewowym. Stwierdzono potrzebę przeprowadzenia badań kliniczno-kontrolnych oraz ogólnych badań populacyjnych dzieci w różnych grupach wiekowych[27]. Wyniki badań 143 dzieci 18-miesięcznych i 149 dzieci 36-miesięcznych opublikowano w Neuropsychiatric Disease and Treatment(2017)[26]. W czasie międzynarodowej konferencji, która odbyła się w dniach 10–11 kwietnia 2018 roku w Göteborgu (1500 uczestników z 20 krajów)[28], Yuhei Hatakenaka wygłosił referat pt. Early detection of ESSENCE in Japanese 0-4-year-olds[29].

Nazwa konferencji, „ESSENCE 2018”, została potraktowana jako „pojęcie parasolowe”, obejmujące problemy wielu zaburzeń różnego rodzaju (referaty wygłaszało ponad 30 specjalistów w poszczególnych dziedzinach, liderów w skali świata)[28].

Zespół Aspergera i autyzm (epidemiologia, podstawy opieki zdrowotnej)

Ważnym obszarem pracy klinicznej i naukowej C. Gillberga są problemy zaburzeń definiowanych na podstawie uznanych dokumentów WHO (zob. ICD-10) lub APA (zob. DSM-IV, DSM-5). Zaangażowanie w rozwiązywanie problemów zespołu Aspergera ilustrują publikacje, m.in.:

  • 1989 – Asperger syndrome some epidemiological considerations: a research note[30]
  • 1989 – Asperger syndrome in 23 Swedish children[31]
  • 1993 – The epidemiology of Asperger syndrome. A total population study[32]

W 1989 roku C. Gillberg zorganizował w Göteborgu międzynarodową konferencję nt. spektrum autystycznego (inicjatorką była Leni Björklund, SPRI). W konferencji nt. „Autism – Diagnosis and Treatment” wzięło udział wielu znanych w świecie naukowców i klinicystów, zasłużonych w dziedzinach epidemiologii, neurobiologii, psychologii poznawczej, psychiatrii, neurologii, edukacji, leczenia behawioralnego, psychoanalizy. Referaty wygłosili: Lorna Wing, Uta Frith, Ole Ivar Lovaas, Randi J. Hagerman(ang.), Patricia Howlin(ang.), Luke Y. Tsai[33], Deborah Fein[34], Lynn Waterhouse[35] i inni. Christopher Gillberg uczestniczył w konferencji jako autor pięciu referatów[36]:

  • Early Symptoms in Autism
  • The Etiology of Autism (z Suzanne Steffenburg[37])
  • The First Evaluation: Treatment Begins Here
  • Autism: Specific Problems of Adolescence (z Helen Schaumann[38])
  • Habilitation for Children with Autism: A Swedish Example

Był też redaktorem książkowego wydania materiałów konferencyjnych i autorem wprowadzenia[36]. Książka została w tymże roku wydana 15-krotnie[12]. W kolejnych latach ukazały się publikacje: Autism is not necessarily a pervasive developmental disorder (1991)[39] oraz propozycja kwestionariusza CHAT (oceny ryzyka autyzmu u dzieci 18–24-miesięcznych; współautorzy: Simon Baron-Cohen, J. Allen[40][41]; zob. CHAT(ang.), M-CHAT(ang.)).

W roku 2018 E. Billstedt, I.C. Gillberg i C. Gillberg opublikowali wyniki badań jakości życia osób, u których w dzieciństwie rozpoznano autyzm (grupa 108 osób). Większość osób z grupy badawczej po 13–22 latach od diagnozy była nadal zależna od rodziców/opiekunów; ogólną jakość ich życia oceniono pozytywnie, jednak stwierdzono potrzebę zintensyfikowania starań o stworzenie bardziej przyjaznego środowiska dla osób z ASD, np. w miejscach pracy i rekreacji (wskazano też konieczność dalszych badań i udoskonalenia ich metodyki)[42].

Etiologia zaburzeń neurorozwojowych

Chromosom X wśród chromosomów człowieka
Chromosom X (gen FMR1(ang.) – Xq27.3)
Geny, których mutacje
są związnane z ASD
Białko FMR1 lub FMRP (ang. Fragile X Mental Retardation Protein), kodowane przez gen FMR1
Budowa synapsy
Chromosom 22 wśród chromosomów człowieka
Chromosom 22
Struktura białka SHANK3
Budowa błony komórkowej (zob. neuroliginy(ang.)})

Badania etiologii zaburzeń neurorozwojowych obejmują określanie wpływu czynników genetycznych i pozagenetycznych (dieta matek, komplikacje porodowe i itp.). Na znaczenie czynników pozagenetycznych mogą wskazywać różnice w nasileniu objawów autyzmu między bliźniętami jednojajowymi (ciąża wielopłodowa monozygotyczna), obserwowane np. przez Patricka Boltona z Instytutu Psychiatrii King’s College London[10] (badania bliźniąt z autyzmem są intensywnie kontynuowane, w King’s College i w wielu innych ośrodkach na świecie[47][48][49]). Zainteresowanie C. Gillberga możliwymi niegenetycznymi przyczynami zaburzeń znalazło wyraz np. w publikacjach nt. znaczenia dla dziecka przebytej przez matkę amniopunkcji[50] lub stosowanego znieczulenia ogólnego[51]. W toku dyskusji, którą wywołał w 1998 roku artykuł A. Wakefielda i wsp. nt. związku między autyzmem a szczepionką MMR (measles-mumps-rubella), Christopher Gillberg krytował pojęcie „epidemii autyzmu”. Sugerował, że obserwowany wzrost liczby przypadków jest spowodowany przede wszystkim znacznym postępem diagnostyki[h][10][52]. Równocześnie podkreślał konieczność intensywnych badań genetycznych (dziedziczenie i mutacje de novo[53]). W 1980 roku badał m.in. znaczenie wieku rodzących (ciąża późna[i][54][55]). W następnych latach uczestniczył m.in. w multidyscyplinarnych badaniach 31 szwedzkich pacjentów z zespołem CHARGE (asocjacje wad wrodzonych, m.in. wady wzroku, słuchu, zmysłu równowagi, mowy i in.). Stwierdzono m.in. że większość wad rozwojowych mogła powstać we wczesnym okresie ciąży (potencjalnie niekorzystne zdarzenia w czasie 4–6 tygodnia)[56].

Jednym z wyników badań było stwierdzenie, że zaburzenia ASD występują 3–4-krotnie częściej u chłopców, niż u dziewcząt, co skłaniało do przypuszczeń, że zaburzenia te mogą być związane z mutacjami genów chromosomów płci. Christopher Gillberg proponował też inne prawdopodobne wyjaśnienie tych obserwacji – dziewczęta mogły być niediagnozowane, ponieważ w procedurach nie uwzględniono typowych różnic zachowań dziewcząt i chłopców („klasyczne” cechy autyzmu wiąże się z zachowaniami męskimi)[10]. W latach 80. XX w. opublikował m.in. prace:

W następnych dziesięcioleciach nastąpił gwałtowny rozwój genomiki i badań genomu człowieka (zob. HGProject). Christopher Gillberg uczestniczy w badaniach dotyczących związku zaburzeń neurorozwojowych z mutacjami genów z locus na chromosomach X i 22. Badania są prowadzone przez duże międzynarodowe zespoły[59][60][61], m.in. w Instytucie Pasteura (grupa kierowana przez Thomasa Bourgerona(ang.)[44]):

  • 2003 – Mutations of the X-linked genes encoding neuroligins NLGN3 and NLGN4 are associated with autism[43][62] (zob. neuroliginy (NLGN)(ang.))
  • 2007 – Mutations in the gene encoding the synaptic scaffolding protein SHANK3 are associated with autism spectrum disorders[59]
  • 2014 – Meta-analysis of SHANK Mutations in Autism Spectrum Disorders: A Gradient of Severity in Cognitive Impairments[61][60]
  • 2017 – Polygenic transmission disequilibrium confirms that common and rare variation act additively to create risk for autism spectrum disorders[63].

Christopher Gillberg poszukuje również możliwości farmakologicznej pomocy pacjentom z ASD i podobnymi zaburzeniami. Planuje wykorzystanie preparatu przywracającego równowagę glutaminian / GABA, istotną w układzie nagrody, która jest często zakłócona w zaburzeniach neurorozwojowych, co przewidywał Arvid Carlsson[2]. We współpracy z A. Carlssonem podjął próbę weryfikacji hipotezy, że autyzm może być związany z nieprawidłowym przekaźnictwem międzypółkulowym[64].

Publikacje

Christopher Gillberg jest autorem lub współautorem kilkudziesięciu książek[12][13][65] i ponad 600 artykułów naukowych[13]. Należy do autorów najczęściej cytowanych w innych pracach, publikowanych w prestiżowych czasopismach[66]. Jest też współzałożycielem i redaktorem czasopisma European Child & Adolescent Psychiatry[5].

Artykuły naukowe

Spośród opublikowanych artykułów w Encyclopedia of Autism Spectrum Disorders wyróżniono[67]:

  • C.Gillberg, Maternal age and infantile autism (1980)
  • C. Gillberg, Are autism and anorexia nervosa related? (1983)
  • C. Gillberg, Perceptual, motor and attentional deficits in Swedish primary school children. Some child psychiatric aspects (1983)
  • I.C. Gillberg, C. Gillberg, Asperger syndrome — Some epidemiological considerations: A research note (1989)
  • C. Gillberg, S. Steffenburg, H. Schaumann, Is autism more common now than ten years ago? (1991)
  • C. Gillberg, M. Coleman, The biology of the Autisms, w: The autisms (1992)
  • S. Jamain, H. Quach, C. Betancur i wsp., Mutations of the X-linked genes encoding neuroligins NLGN3 and NLGN4 are associated with autism (2003)
  • B. Hofvander, R. Delorme, P. Chaste i wsp., Psychiatric and psychosocial problems in adults with normal-intelligence autism spectrum disorders (2009)
  • C. Gillberg, The ESSENCE in child psychiatry: Early symptomatic syndromes eliciting neurodevelopmental clinical examinations (2010)
  • C. Gillberg, E. Fernell, Autism plus versus autism pure (2014)
  • S. Lundström, A. Reichenberg, H. Anckarsäter, P. Lichtenstein, C. Gillberg, Autism phenotype versus registered diagnosis in Swedish children: Prevalence trends over 10 years in general population samples (2015)
Książki

Spośród wydanych książek w bazie WorldCat wyróżniono, jako budzące największe zainteresowanie[12]:

  • The biology of the autistic syndromes (31 wydań w okresie 1985–2000)
  • Developmental disability and behaviour (10 wydań w okresie 1999–2000)
  • A clinician's handbook of child and adolescent psychiatry (10 wydań w okresie 2005–2011)
  • Diagnosis and treatment of autism[36] (15 wydań w 1989 roku)
  • The schizophrenias : a biological approach to the schizophrenia spectrum disorders (6 wydań w 1996 roku)
  • The autisms (12 wydań w okresie 2011–2012)
  • Diseases of the nervous system in childhood (15 wydań w okresie 1992–2009)
  • ADHD and its many associated problems (9 wydań w okresie 2014 roku)
  • Comorbidities in developmental disorders (10 wydań w okresie 2010–2011)
  • Biologie des syndromes d'autisme (3 wydania w 1986 roku)
  • Autisme : medisch en educatief (4 wydania w okresie 1995–2011)
  • Barn- och ungdomspsykiatri (9 wydań w okresie 1990–2015)
  • El autismo, bases biológicas (3 wydania w 1989 roku)
  • Neuropsychiatric aspects of perceptual, motor and attentional deficits in seven-year-old Swedish children (3 wydania w 1981 roku)
  • Barn, ungdomar och vuxna med Asperger syndrom : normala, geniala, nördar? (6 wydań w okresie 1997–2011)
  • Asperger syndrome : an overview (2 wydania w 2006 roku)
  • Autism och autismliknande tillstånd hos barn, ungdomar och vuxna (5 wydań w okresie 1992–1999)

Wyróżnienia, uhonorowanie

W Encyclopedia of Autism Spectrum Disorders wymieniono[67]:

  • 1991 – Fernström Prize for Medicine
  • 1995 – Ingvar Award
  • 1998 – The Ronald McDonald Major Award for Paediatrics
  • 2001 – Ågrenska Major Medicine Prize
  • 2004 – Philips Nordic Prize
  • 2009 – The King’s Medal of the Royal Order of the Seraphim nadany przez Karola XVI Gustawa za wkład w psychiatrię dzieci i młodzieży
  • 2010 – Dahlberg award za badania w dziedzinie genetyki i Life Watch Award for Autism Research
  • 2012 – Söderberg Prize for Medicine („Little Nobel Prize”).
  • 2016 – Lifetime Achievement od International Society for Autism Research (INSAR)[68][69] na International Meeting for Autism Research(ang.) (IMFAR)

Kontrowersje

Przeciwnicy koncepcji DAMP, głównie Eva Kärfve(szw.) (socjologia) i Leif Elinder(ang.) (podstawowa opieka zdrowotna, medycyna rodzinna) kwestionowali metodologię badań (dobór grupy niezgodny z zasadami metodologii epidemiologicznej)[22]. Zarzucali C. Gillergowi i wsp. odrzucanie zaproszeń do naukowej debaty. Ostrzegali, że wprowadzenie proponowanych kwestionariuszy DAMP mogłoby mieć negatywne skutki dla dzieci z niewielkimi zaburzeniami rozwoju. L. Elinder stosowanie DAMP nazywał „psychiatrycznym etykietowaniem” dzieci po prostu „krnąbrnych” (jest też przeciwnikiem udzielania ludziom stałego zwolnienia chorobowego z powodu „niejasnych chorób”)[70].

E. Kärfve i dr Elinder wspólnie wydali książkę, w której propozycja DAMP została określona jako „zagrożenie dla zdrowia publicznego”[70].

Oboje domagali się ujawnienia oryginalnych materiałów, zgromadzonych w Göteborgu w czasie 15 lat badań podłużnych (wielkość i charakter danych uniemożliwiały ich anonimizację)[70]. Gillberg i jego współpracownicy uznali, że zasady etyki lekarskiej zobowiązują ich do przestrzegania całkowitej poufności wrażliwych danych badanych dzieci, co jednoznacznie gwarantowali rodzicom. Odmowa dostępu stała się podstawą oskarżenia o oszustwo badawcze (w tym fałszowanie danych)[71][70]. Dokumentacji badań nie przekazali mimo sądowego nakazu, wydanego zgodnie z obowiązującą zasadą publicznego dostępu do wyników, uzyskiwanych w czasie badań finansowanych ze środków publicznych (w 2004 roku zniszczyli te materiały, aby nie dopuścić do ich przejęcia). Postawę etyczną Gillberga poparła większość przedstawicieli środowiska akademickiego (ponad 300 naukowców, wśród nich Arvid Carlsson), jednak Gillberg został w 2005 roku sądownie uznany za winnego naruszenia prawa – otrzymał karę warunkową i karę grzywny, orzeczonej w stawkach dziennych[72]. Krajowe Stowarzyszenie Autyzmu zorganizowało zbiórkę pieniędzy na pomoc w spłacaniu tej grzywny[73].

W poczuciu niesprawiedliwości, która spotkała jego i współpracowników, C. Gillberg złożył skargę przeciwko szwedzkiemu państwu w Europejskim Trybunale Praw Człowieka[j][70]. Trybunał nie uznał argumentacji Gillberga. Stwierdził, że on sam wybrał sposób dochowania tajemnicy lekarskiej, mając świadomość, że nie jest to postępowanie zgodner z obowiązującym prawem[74].

„Sprawa Gillberda” była przedmiotem gorącej polemiki. Stała się tematem wielu publikacji, m.in.:

  • 2003 – Thomas Brante (socjolog z Uniwersytetu w Lund, sprzyjający E. Kärfve[70]), Gillbergs forskning måste tåla gransknin[75]
  • 2007 – Jonathan Gornall (niezależny dziennikarz, British Medical Journal), Hyperactivity in children: the Gillberg affair[70]
  • 2012 – Bo-Lennart Ekström (Uniwersytet w Göteborgu, Wydział Edukacji Kontroversen om DAMP. En kontroversstudie av vetenskapligt gränsarbete och översättning mellan olika kunskapsparadigm (praca doktorska, w której omówiono kontrowersje, pojawiające się pomiędzy ludźmi – przedstawicielami różnych dziedzin nauki, lecznictwa, edukacji, prawa i in.)[23].

Uwagi

  1. ↑ C. Gillberg jest zwolennikiem jak najwcześniejszego diagnozowania CZR, co umożliwia szybką interwencję. Propozycja zdefiniowania zespołu DAMP(szw.) (ang. Deficits in Attention, Motor control and Perception) napotkała bardzo silny opór (zob. kontrowersje).
  2. ↑ a b Lorna Wing i John Kenneth Wing (rodzice autystycznej córki) opublikowali w 1976 roku książkę „Early childhood autism: clinical, educational, and social aspects”[14]. W 1996 roku wydano poradnik autorstwa Lorny Wing, zatytułowany „The Autistic Spectrum: A Guide for Parents and Professionals”, 1996[15] (zob. też spektrum zaburzeń(ang.)).
    Christopher Gillberg mówił po wielu latach[2]:

    There’s a lot written in literature today that has been created by people with no clinical experience, and there are often results that are irrelevant in practice. One such example is studies claiming to have examined pure cases of ADHD, pure cases of autism, pure cases of intellectual disability and pure cases of epilepsy I’ve never met any of those children – they simply don’t exist.”

  3. ↑ MBD, Minimal Brain Dysfunction – MBD(szw.), MBD(fiń.), MBD(norw.)
  4. ↑ DAMP, Deficits in Attention, Motor control and Perception – DAMP(ang.), DAMP(szw.), DAMP(niderl.); zespół CZR przypominający ADHD; współistniejące zaburzenia: deficyt uwagi, nadpobudliwość i zaburzenia koordynacji ruchowej u dzieci, które nie mają ciężkiej niezdolności do uczenia się.
  5. ↑ Przy stosowaniu kryteriów DSM-IV zaburzenia związane z ADHD diagnozuje się u ok. 6–7% dzieci, z kolei przy stosowaniu kryteriów ICD-10 odsetek ten wynosi 1–2% (zob. hasło ADHD)
  6. ↑ Podsumowując zawarte w około 50. publikacjach wyniki około 30-letnich badań DAMP, C. Gilberg przyznał, że jest to liczba mała w porównaniu z kilkoma tysiącami artykułów nt. ADHD, jednak wyraził przekonanie, że dyskusja nt. koncepcji DAMP odegrała ważną rolę – zwróciła uwagę na istotne kliniczne znaczenie DCD w ADHD (podobnie jak koncepcja zespołu Aspergera w zaburzeniach ze spektrum autystycznego zwróciła uwagę na podgrupę ze „współistniejącymi” poziomami IQ uznawanymi za „normalne”)[16].
  7. ↑ ESSENCE – Early Symptomatic Syndromes Eliciting Neurodevelopmental Clinical Examinations
  8. ↑ Dotychczasowe badania epidemiologiczne nie umożliwiły precyzyjnej oceny rzadkich przypadków pojawiania się ASD po szczepieniach MMR. Nie zaproponowano też modeli biologicznych, ilustrujących prawdopodobne związki MMR z ASD[76].
  9. ↑ Wykazano, że ryzyko zaburzeń neurorozwojowych u dziecka jest silnie zależne nie tylko od wieku matki, ale również od wieku ojca i różnicy wieku między rodzicami[77][78][79][80].
  10. ↑ Fragment skargi, skierowanej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka[70]:

    In my view it is unreasonable that I am first obliged to give strict promises of confidentiality by the State in order to conduct medical research, then … I am ordered by the State to break hundreds of promises of confidentiality… then I am indicted by the State and, ultimately, am sentenced as a criminal by the State because I had not broken those promises of confidentiality that I had the State's instruction to give.

    Something is clearly wrong in this chain of events, but it is difficult to see how the error can be mine.

Przypisy

  1. ↑ Gillberg, Christopher; Profile (ang.). W: Strona internetowa Sahlgrenska Academy > Institute of Neuroscience and Physiology > Gillberg Neuropsychiatry Centre > Research staff & associates [on-line]. University of Gothenburg. [dostęp 2018-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-22)].
  2. ↑ a b c d e red: Christopher Gillberg on the importance of being earnest in clinical research (ang.). W: Strona internetowa uczelni > Sahlgrenska AcademyResearch > Portraits of Researchers >Christopher Gillberg [on-line]. University of Gothenburg. [dostęp 2018-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-23)].
  3. ↑ About us Gillberg Neuropsychiatry Centre (GNC) (ang.). W: Sahlgrenska AcademyInstitute of Neuroscience and Physiology [on-line]. University of Gothenburg, Sweden. [dostęp 2018-05-09].
  4. ↑ The Bergen Child Study (norw.). W: Strona internetowa Department: Uni Research Health (group: Regional Centre for Child and Youth Mental Health and Child Welfare) [on-line]. Uni Research. [dostęp 2018-05-12].
  5. ↑ a b Editorial Board > Founding Editors (ang.). W: Strona internetowa czasopisma European Child & Adolescent Psychiatry [on-line]. [dostęp 2018-05-10].
  6. ↑ Christopher Gillberg. Lorna Wing ; OBE, MD, FRCPsych Formerly psychiatrist and physician, Social Psychiatry Unit, Institute of Psychiatry, King’s College London, co-founder of the UK National Autistic Society. „BJPsych Bull”. 39 (1), s. 52–53, 2015 Feb. DOI: 10.1192/pb.bp.114.048900. PMCID: PMC4495836 (ang.). 
  7. ↑ Anna Wilmowska-Pietruszyńska. Orzecznictwo lekarskie w systemie zabezpieczenia społecznego następstw choroby. „Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania”. 1 (1), s. 9–23, 2011/2012. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. ISSN 2084-7734.  (pdf)
  8. ↑ WHO| International Classification of Diseases, www.who.int [dostęp 2018-05-18] (ang.).
  9. ↑ Lidia Cierpiałkowska: Psychopatologia. Warszawa: Scholar, 2007, s. 18. ISBN 978-83-7383-284-8.
  10. ↑ a b c d Anna Gosline. Roadmap to unravelling autism revealed. „Daily News”, 28 June 2005. New Scientist Ltd. (ang.). 
  11. ↑ Project Plan 2011-2015: Background and aims ; Overview of the research field ; Preliminary results ; References (ang.). W: Strona internetowa The Gillberg Centre for Neuropsychiatry At The Sahlgrenska Academy [on-line]. sahlgrenska.gu.se. s. 1–9. [dostęp 2018-05-23].
  12. ↑ a b c d Gillberg, Christopher 1950-  ; Most widely held works by Christopher Gillberg (ang.). W: WorldCat Identities [on-line]. Online Computer Library Center, Inc.. [dostęp 2018-05-08].
  13. ↑ a b c Christopher Gillberg's scientific contributions while affiliated with University of Gothenburg (Göteborg, Sweden) and other places ; Publications (629) (ang.). W: Serwis ResearchGate [on-line]. [dostęp 2018-05-08].
  14. ↑ a b Lorna Wing, John Kenneth Wing: Early childhood autism: clinical, educational, and social aspects. Pergamon Press, 1976, s. ss 342. (inne wydania)
  15. ↑ a b Lorna Wing: The Autistic Spectrum: A Guide for Parents and Professionals. Constable: 1996, s. ss 239, seria: Education Series. ISBN 0-09-475160-9.
  16. ↑ a b c C. Gillberg. Deficits in attention, motor control, and perception: a brief review. „Archives of Disease in Childhood”. 88, s. 904–910, September 19, 2003. BMJ Group (United Kingdom). ISSN 0003-9888 (ang.). 
  17. ↑ Christopher Gillberg: Neuropsychiatric aspects of perceptual, motor and attentional deficits in seven-year-old Swedish children. Uppsala: Univ. w Uppsali, 1981, s. ss 182, seria: Serie: Abstracts of Uppsala dissertations from the Faculty of Medicine. ISBN 91-554-1212-2.
  18. ↑ C. Gillberg, P. Rasmussen, G. Carlström, B. Svenson, E. Waldenström. Perceptual, motor and attentional deficits in six-year-old children. Epidemiological aspects. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”. 23 (2), s. 131–144, 1982 Apr. Wiley-Blackwell. ISSN 1469-7610. PMID: 7082448 (ang.). 
  19. ↑ P. Rasmussen, C. Gillberg. Perceptual, Motor and Attentional Deficits in Seven‐Year‐Old Children. Paediatric Aspects. „Acta Paediatrica”. 72 (1), s. 125–130, January 1983. John Wiley & Sons Ltd. DOI: 10.1111/j.1651-2227.1983.tb09676.x. ISSN 1651-2227 (ang.). 
  20. ↑ Christopher Gillberg, I. Carina Gillberg, Peder Rasmussen. MBD – problematik bland Göteborgsbarn: epidemiologi, etiologi och prognos. „Nordisk psykiatrisk tidsskrift. Nordic Journal of Psychiatry”. 38 (3), s. 115–121, 1984. DOI: 10.3109/08039488409093348 (szw.). 
  21. ↑ Hellgren L, Gillberg IC, Bågenholm A, Gillberg C.. Children with deficits in attention, motor control and perception (DAMP) almost grown up: psychiatric and personality disorders at age 16 years. „J Child Psychol Psychiatry”. 35 (7), s. 1255–1271, 1994 Oct. Wiley-Blackwell. ISSN 1469-7610. PMID: 7806609 (ang.). 
  22. ↑ a b Per-Anders Rydelius, Rolf Zetterström. Allt för svagt underlag i Gillbergs studie för att dra några slutsatser. „Dagens Medicin ; NYHETER”, 2005-05-24. 
  23. ↑ a b Bo-Lennart Ekström: Kontroversen om DAMP. En kontroversstudie av vetenskapligt gränsarbete och översättning mellan olika kunskapsparadigm (Doctoral thesis). Göteborg: Göteborgs Universitet. Utbildningsvetenskapliga fakulteten University of Gothenburg. Faculty of Education, 17-aug-2012, seria: Gothenburg Studies in Educational Sciences 322. ISBN 978-91-7346-724-7.
  24. ↑ Christopher Gillberg. ESSENCE samlar diagnoserna till en helhet. „Läkartidningen ; Neuropsykiatri Översikt”, s. 1–5, 2014. ISSN 0023-7205 (szw.). 
  25. ↑ Christopher Gillberg: Essence : om adhd, autism och andra utvecklingsavvikelser. Natur Kultur Akademisk, 2018-04, s. ss 167. ISBN 978-91-27-82328-0.
  26. ↑ a b Y. Hatakenaka, H. Ninomiya, E. Billstedt, E. Fernell, C. Gillberg. ESSENCE-Q – used as a screening tool for neurodevelopmental problems in public health checkups for young children in south Japan. „Neuropsychiatric Disease and Treatment”. 2017 (13), s. 1271–1280, 10 May 2017. Dove Medical Press. ISSN 1176-6328 (ang.). 
  27. ↑ Yuhei Hatakenaka, Elisabeth Fernell, Masahiko Sakaguchi, Hitoshi Ninomiya, Ichiro Fukunaga, Christopher Gillberg. ENCE-Q - A first clinical validation study of a new screening questionnaire for young children with suspected neurodevelopmental problems in south Japan. „Neuropsychiatric Disease and Treatment”, s. 1739–1746, 14 July 2016. Dove Medical Press. ISSN 1176-6328 (ang.). 
  28. ↑ a b News: ESSENCE CONFERENCE 2018 (ang.). W: Sahlgrenska AcademyInstitute of Neuroscience and Physiology ; Gillberg Neuropsychiatry Centre [on-line]. University of Gothenburg, Sweden, APR 17, 2018. [dostęp 2018-05-14].
  29. ↑ Anna Sspyrou: Nyheter: Yuhei Hatakenaka disputerar den 23 februari 2018 på avhandlingen "Early detection of ESSENCE in Japanese 0-4-year-olds" (szw.). W: Strona internetowa: Sahlgrenska akademin > Institutionen för neurovetenskap och fysiologi Gillbergcentrum [on-line]. Göteborgs universitet, 2018-02-28. [dostęp 2018-05-14].
  30. ↑ IC. Gillberg, C. Gillberg. Asperger syndrome--some epidemiological considerations: a research note. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”. 30 (4), s. 631––368, 1989 Jul. Wiley-Blackwell. ISSN 1469-7610. PMID: 2670981 (ang.). 
  31. ↑ C. Gillberg C. Asperger syndrome in 23 Swedish children. „Developmental Medicine & Child Neurology”. 31 (4), s. 520–531, 1989 Aug. Mac Keith Press (UK). ISSN 0012-1622. PMID: 2680690 (ang.). 
  32. ↑ S. Ehlers, C. Gillberg. The epidemiology of Asperger syndrome. A total population study. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”. 34 (8), s. 1327–1350, 1993 Nov. Wiley-Blackwell. ISSN 1469-7610. PMID: 8294522 (ang.). 
  33. ↑ Search results : Tsai LY[Author] (ang.). W: PubMed [on-line]. National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. [dostęp 2018-05-12].
  34. ↑ Search results : Fein D[Author] (ang.). W: PubMed [on-line]. National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. [dostęp 2018-05-12].
  35. ↑ Search results : Waterhouse L[Author] (ang.). W: PubMed [on-line]. National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. [dostęp 2018-05-12].
  36. ↑ a b c Christopher Gillberg (współautor i red.): Diagnosis and Treatment of Autism (Conference , Gothenburg May 8 -10, 1989). Springer Science & Business Media, 30 kwi 1990, s. ss 450. DOI: 10.1007/978-1-4899-0882-7. ISBN 978-1-4899-0884-1.
  37. ↑ Search results : Steffenburg S[Author] (ang.). W: PubMed [on-line]. National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. [dostęp 2018-05-12].
  38. ↑ Search results : Schaumann H[Author] (ang.). W: PubMed [on-line]. National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. [dostęp 2018-05-12].
  39. ↑ G. Baird, S. Baron-Cohen, M. Bohman, M. Coleman, U. Frith, C. Gillberg, C. Gillberg, P. Howlin, G. Mesibov, T. Peeters i in.. Autism is not necessarily a pervasive developmental disorder. „Developmental Medicine & Child Neurology”. 33 (4), s. 363–364, 1991 Apr. Mac Keith Press (UK). ISSN 0012-1622. PMID: 2044858 (ang.). 
  40. ↑ S. Baron-Cohen, J. Allen, C. Gillberg. Can autism be detected at 18 months? The needle, the haystack, and the CHAT. „British Journal of Psychiatry”, s. 839–843, 1992 Dec. Royal College of Psychiatrists (United Kingdom). ISSN 0007-1250. PMID: 1483172. 
  41. ↑ CHAT (CHecklist for Autism in Toddlers) Autism Screening at 18–24 months of age (ang.). W: Strona internetowa www.helpautismnow.com [on-line]. [dostęp 2018-05-22]. (pdf)
  42. ↑ E. Billstedt , I.C. Gillberg, C. Gillberg. Aspects of quality of life in adults diagnosed with autism in childhood: a population-based study. „Autism”. 15 (1), s. 7–20, 2011 Jan. DOI: 10.1177/1362361309346066. PMID: 20923888 (ang.). 
  43. ↑ a b Stéphane Jamain, Hélène Quach, Catalina Betancur, Maria Råstam, Catherine Colineaux, I. Carina Gillberg, Henrik Soderstrom, Bruno Giros, Marion Leboyer, Christopher Gillberg, Thomas Bourgeron. Mutations of the X-linked genes encoding neuroligins NLGN3 and NLGN4 are associated with autism. „Nature Genetics”. 34, s. 27–29, 2003. Nature Publishing Group. DOI: 10.1038/ng1136. ISSN 1061-4036 (ang.). 
  44. ↑ a b c Anna Błońska: Autyzm i mutacje genetyczne. W: Portal KopalniaWiedzy.pl [on-line]. KopalniaWiedzy.pl, 17 grudnia 2006. [dostęp 2018-05-25].
  45. ↑ SHANK3 SH3 and multiple ankyrin repeat domains 3 [ Homo sapiens (human) ] (ang.). W: NCBI > Genes & Expression > Gene [on-line]. National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. [dostęp 2018-05-22].
  46. ↑ Learn more about SHANK3 (ang.). W: ScienceDirect [on-line]. [dostęp 2018-05-22].
  47. ↑ autism spectrum: a twin study ; Search results Items: 1–124 (ang.). W: PubMed [on-line]. US National Library of Medicine ; National Institutes of Health. [dostęp 2018-05-23].
  48. ↑ B. Tick, E. Colvert, F. McEwen, P. Bolton (King's College London) i inni. Autism Spectrum Disorders and Other Mental Health Problems: Exploring Etiological Overlaps and Phenotypic Causal Associations. „Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry”. 55 (2), s. 106–113, 2016 Feb. Elsevier. DOI: 10.1016/j.jaac.2015.11.013. ISSN 0890-8567. PMID: 26802777 (ang.). 
  49. ↑ Y.M. Hur (Mokpo National University,Jeonnam,South Korea). Genetic and environmental etiology of the relationship between childhood hyperactivity/inattention and conduct problems in a South Korean twin sample. „Twin Research and Human Genetics.”. 18 (3), s. 290–297, 2015 Jun. Cambridge University Press. DOI: 10.1017/thg.2015.26. ISSN 1832-4274. PMID: 25926162 (ang.). 
  50. ↑ C. Gillberg, P. Rasmussen, J. Wahlstrom. Long-term follow-up of children born to women who had amniocentesis. „The Lancet”. 313 (8130), s. 1341, 23 June 1979. Elsevier. ISSN 1605-1676 (ang.). 
  51. ↑ Albert Castellheim, Sebastian Lundström, Mattias Molin Ralf Kuja‐Halkola, Carina Gillberg, Christopher Gillberg. The role of general anesthesia on traits of neurodevelopmental disorders in a Swedish cohort of twins. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”, 2018 Feb 21. Association for Child and Adolescent Mental Health; Wiley-Blackwell. DOI: 10.1111/jcpp.12885. ISSN 1469-7610. PMID: 29465765 (ang.). 
  52. ↑ Christopher Gillberg, Harald Heijbel. MMR and Autism. „Autism”. 2 (4), s. 423–424, December 1, 1998. The National Autistic Society, SAGE Publications. DOI: 10.1177/1362361398024007. ISSN 1362-3613 (ang.). 
  53. ↑ Anna Kurcek (publ. Marta Muszyńska): Choroby genetyczne. W: Portal e-Biotechnologia.pl [on-line]. e-Biotechnologia.pl, 24-06-2012. [dostęp 2018-05-22].
  54. ↑ C. Gillberg, P. Rasmussen, J. Wahlström. Neuropsychiatric problems among children born to older mothers. „Acta Paedopsychiatrica”. 46 (1–2), s. 57–65, 1980 Sep. Schwabe. ISSN 0001-6586. PMID: 7004063 (ang.). 
  55. ↑ C. Gillberg. Maternal age and infantile autism. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. 10 (3), s. 293–297, 1980 Sep. Springer Science+Business Media. ISSN 0162-3257. PMID: 6927656 (ang.). 
  56. ↑ K. Strömland, L. Sjögreen, M. Johansson, B.M. Ekman Joelsson, M. Miller, S. Danielsson, E. Billstedt, C. Gillberg, C. Jacobsson, J.A. Norinder, G. Granström.. CHARGE association in Sweden: malformations and functional deficits. „American Journal of Medical Genetics. part A.”. 133A (3), s. 331–339, 2005 Mar 15. Wiley-Liss (United States). ISSN 1552-4833. PMID: 15633180 (ang.). 
  57. ↑ Gillberg, Christopher Ohlson, Vivi-Ann Wahlström, Jan Steffenburg, Suzanne Blix, Karin. Monozygotic female twins with autism and the fragile-X syndrome (AFRAX). „Child Psychology & Psychiatry & Allied Disciplines (współcześnie J. Child Psychol. Psychiatry)”. 29 (4), s. 447–451, July 1988. Wiley-Blackwell. DOI: 10.1111/j.1469-7610.1988.tb00736.x. ISSN 1469-7610. PMID: 3215918 (ang.). 
  58. ↑ J. Wahlström, S. Steffenburg, L. Hellgren, C. Gillberg. Chromosome findings in twins with early-onset autistic disorder. „American Journal of Medical Genetics”. 32 (1), s. 19–21, 1989 Jan. Wiley-Liss (United States). DOI: 10.1002/ajmg.1320320105. ISSN 1552-4833. PMID: 2705478 (ang.). 
  59. ↑ a b Christelle M. Durand, Catalina Betancur, Tobias M. Boeckers, Juergen Bockmann, Pauline Chaste, Fabien Fauchereau, Gudrun Nygren, Maria Rastam, I Carina Gillberg, Henrik Anckarsäter, Eili Sponheim, Hany Goubran-Botros, Richard Delorme, Nadia Chabane, Marie-Christine Mouren-Simeoni, Philippe de Mas, Eric Bieth, Bernadette Rogé, Delphine Héron, Lydie Burglen, Christopher Gillberg, Marion Leboyer, Thomas Bourgeron. Mutations in the gene encoding the synaptic scaffolding protein SHANK3 are associated with autism spectrum disorders. „Nature Genetics”. 39 (1), s. 25–27, 2007 Jan. DOI: 10.1038/ng1933. ISSN 1061-4036. PMCID: PMC2082049 (ang.). 
  60. ↑ a b Thomas Bourgeron, Marion Leboyer i in.: Autism: SHANK gene may indicate the severity of the disorder (ang.). W: Press area > Press documents [on-line]. Institut Pasteur, 2014.09.04. [dostęp 2018-05-15].
  61. ↑ a b Claire S. Leblond, Caroline Nava, Anne Polge, Julie Gauthier, Guillaume Huguet, Serge Lumbroso, Fabienne Giuliano, Coline Stordeur, Christel Depienne, Kevin Mouzat, Dalila Pinto, Jennifer Howe, Nathalie Lemière, Christelle M. Durand, Jessica Guibert, Elodie Ey, Roberto Toro, Hugo Peyre, Alexandre Mathieu, Frédérique Amsellem, Maria Rastam, I. Carina Gillberg, Gudrun A. Rappold, Richard Holt, Anthony P. Monaco, Elena Maestrini, Pilar Galan, Delphine Heron, Aurélia Jacquette, Alexandra Afenjar, Agnès Rastetter, Alexis Brice, Françoise Devillard, Brigitte Assouline, Fanny Laffargue, James Lespinasse, Jean Chiesa, François Rivier, Dominique Bonneau, Beatrice Regnault, Diana Zelenika, Marc Delepine, Mark Lathrop, Damien Sanlaville, Caroline Schluth-Bolard, Patrick Edery, Laurence Perrin, Anne Claude Tabet, Michael J. Schmeisser, Tobias M. Boeckers, Mary Coleman, Daisuke Sato, Peter Szatmari, Stephen W. Scherer, Guy A. Rouleau, Catalina Betancur, Marion Leboyer, Christopher Gillberg, Richard Delorme, Thomas Bourgeron. Meta-analysis of SHANK Mutations in Autism Spectrum Disorders: A Gradient of Severity in Cognitive Impairments. „PLoS Genetics”. 10 (9), 2014 Sep. Public Library of Science. DOI: 10.1371/journal.pgen.1004580. ISSN 1553-7390. PMCID: PMC4154644 (ang.). 
  62. ↑ Neuroligina-4 i jej rola w autyzmie (Project ID: 268358 Źródło dofinansowania: FP7-PEOPLE Kraj: Niemcy). W: CORDIS to Wspólnotowy Serwis Informacyjny na temat Badań i Rozwoju; CORDIS Projekty i wyniki [on-line]. Komisja Europejska; Urząd Publikacji UE ;, 2017. [dostęp 2018-05-28].
  63. ↑ Daniel J. Weiner, Emilie M. Wigdor, Stephan Ripke, Raymond K. Walters, Jack A. Kosmicki, Jakob Grove, Kaitlin E. Samocha, Jacqueline Goldstein, Aysu Okbay, Jonas Bybjerg-Grauholm, Thomas Werge, David M. Hougaard, Jacob Taylor i in.; Collaborators 164 (Christopher Gillberg w składzie iPSYCH-Broad Autism Group). Polygenic transmission disequilibrium confirms that common and rare variation act additively to create risk for autism spectrum disorders. „Nature Genetics”. 49 (7), s. 978–985, Jul 1 2017. Nature Publishing Group. DOI: 10.1038/ng.3863. ISSN 1061-4036. PMCID: PMC5552240 (ang.). 
  64. ↑ Agneta Nydén, Maria Carlsson, Arvid Carlsson, Christopher Gillberg. Interhemispheric transfer in high-functioning children and adolescents with autism spectrum disorders: a controlled pilot study. „Developmental Medicine and Child Neurology”. 46 (7), s. 448–454, July 2004. DOI: 10.1017/S001216220400074X. ISSN 0012-1622 (ang.). 
  65. ↑ inauthor:"Christopher Gillberg". W: Wyszukiwarka books.google [on-line]. [dostęp 2018-05-16].
  66. ↑ Christopher Gillberg included in the list of researchers with exceptional impact (ang.). W: Sahlgrenska Academy > Institute of Neuroscience and Physiology > Gillberg Neuropsychiatry Centre > News [on-line]. University of Gothenburg, Sweden, AUG 07, 2014. [dostęp 2018-05-09].
  67. ↑ a b Helen Minnis: Encyclopedia of Autism Spectrum Disorders > Christopher Gillberg. Springer, New York, NY. ISBN 978-1-4614-6435-8.
  68. ↑ International Society for Autism Research, [w:] Strona internetowa INSAR, INSAR [dostęp 2018-06-01] (ang.).
  69. ↑ Annual Report 2016 The Lifetime Achievement Award, Christopher Gillberg, [w:] The International Society for Autism Research (INSAR), INSAR, s. 8 [dostęp 2018-06-01] (ang.).
  70. ↑ a b c d e f g h Jonathan Gornall. Hyperactivity in children: the Gillberg affair. „British Medical Journal”, 23 August 2007 ; Errata – July 09, 2008. BMJ (United Kingdom). DOI: 10.1136/bmj.39304.486146. ISSN 0959-8138 (ang.). 
  71. ↑ Ola Stenqvist: Anklagelser om forskningsfusk måste hanteras på ett korrekt sätt (szw.). W: Dagens Medicine > DEBATT [on-line]. 2008-02-20. [dostęp 2018-05-30].
  72. ↑ Clara Osvald: Professor Christopher Gillberg fälldes (szw.). W: Nyheter fran Sveriges Radio [on-line]. SR, 27 czerwca 2005. [dostęp 2018-05-30].
  73. ↑ Insamling till stöd för Christopher Gillberg (szw.). W: Riksförbundet Attention [on-line]. 2005-08-21. [dostęp 2018-05-04].
  74. ↑ Gillberg v. Szwecja. W: Marek Antoni Nowicki: Europejski Trybunał Praw Człowieka: Wybór Orzeczeń 2012. Wolters Kluwer Polska SA, 2012, s. 188–192.
  75. ↑ Thomas Brante. Gillbergs forskning måste tåla granskning. „Läkartidningen”. 100 (9), 27 februari 2003. Sveriges Läkarförbund (Sweden). ISSN 0023-7205 (szw.).  (Thomas Brante, socjolog, Uniwersytet w Lund)
  76. ↑ Appendix A: Immunization Safety Review: Measles-Mumps-Rubella Vaccine and Autism Executive Summary. W: Stratton K, Gable A, McCormick MC ed. (Institute of Medicine, US): Immunization Safety Review: Thimerosal-Containing Vaccines and Neurodevelopmental Disorders. Washington (DC): National Academies Press (US), 2001. (Summary)
  77. ↑ Katarina Sternudd: Large age-gaps between parents increase risk of autism in children. W: Strona internetowa Karolinska Institutet [on-line]. 2015-06-09. [dostęp 2018-05-23]. (Sven Sandin i wsp. Autism risk associated with parental age and with increasing difference in age between the parents, Molecular Psychiatry volume 21, pages 693–700 (2016) )
  78. ↑ Yip BHK., Bai D., Mahjani B., Klei L., Pawitan Y., Hultman CM., Grice DE., Roeder K., Buxbaum JD., Devlin B., Reichenberg A., Sandin S.. Heritable Variation, With Little or No Maternal Effect, Accounts for Recurrence Risk to Autism Spectrum Disorder in Sweden. „Biological Psychiatry (journal)”. 7;83 (7), s. 589–597, 2018 Apr. Elsevier. DOI: 10.1016/j.biopsych.2017.09.007. ISSN 0006-3223. PMID: 29100626. 
  79. ↑ red. na podstawie "Molecular Psychiatry": Najnowsze badania: Wiek rodziców a ryzyko autyzmu. W: Onet [on-line]. 16 czerwca 2015. [dostęp 2018-06-01].
  80. ↑ Anna Żukowska: Późne macierzyństwo to nie tylko ryzyko. W: trójmiasto.pl > wiadomości [on-line]. dziecko.trojmiasto.pl, 12 września 2013. [dostęp 2018-06-01].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Ideogram human chromosome X.svg
Ideogram of human chromosome. Chromosome X highlighted. G-band, 850 bphs (bands per haploid set). Black and gray: Giemsa positive. Red: Centromere. Light blue: Variable region. Dark blue: Stalk.
Protein FMR1 PDB 2bkd.png
Autor: Emw, Licencja: CC BY-SA 3.0
Structure of the FMR1 protein. Based on PyMOL rendering of PDB 2bkd.
Human chromosome X with ASD genes from IJMS-16-06464.png
Autor: Merlin G. Butler, Syed K. Rafi, Ann M. Manzardo and Lorie Gavulic (illustration), Licencja: CC BY 4.0
High-resolution human chromosome X ideograms (850 band level) with the autism spectrum disorders (ASD) gene symbol placed at the chromosomal band location. The centromere area, highlighted in black, separates the upper short “p” arm and lower long “q” arm.
Protein SHANK3 PDB 2f3n.png
Autor: Emw, Licencja: CC BY-SA 3.0
Structure of the SHANK3 protein. Based on PyMOL rendering of PDB 2f3n.
Schemat spektrum autystycznego.svg
Autor: Joanna Kośmider na podstawie pracy Ioannes.baptista, Licencja: CC BY-SA 4.0
Uproszczone porównanie pięciu spośród wielu rodzajów zaburzeń interakcji społecznych i komunikacji, spowodowanych różnymi przyczynami
Seraphimerorden ribbon.svg
Autor: Borodun, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar: Ordem of the Seraphim. Sweden. True size for the template.
Cell membrane detailed diagram pl.svg
Detailed diagram showing cell membrane. Polish version.
Ideogram human chromosome 22.svg
Ideogram of human chromosome. Chromosome 22 highlighted. G-band, 850 bphs (bands per haploid set). Black and gray: Giemsa positive. Red: Centromere. Light blue: Variable region. Dark blue: Stalk.
SynapseSchematic lines.svg
Autor: Thomas Splettstoesser (www.scistyle.com), Licencja: CC BY-SA 4.0
Synapse schematic (unlabeled)