Chroberz

Artykuł

50°25′20″N 20°33′19″E

- błąd

39 m

WD

50°25'59.9"N, 20°34'0.1"E, 50°25'26.18"N, 20°33'25.06"E

- błąd

14 m

Odległość

1559 m

Chroberz
wieś
Ilustracja
Pałac Wielopolskich w Chrobrzu
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

pińczowski

Gmina

Złota

Sołectwo

Chroberz

Liczba ludności (2020)

835[1]

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

28-425[2]

Tablice rejestracyjne

TPI

SIMC

0280258[3]

Położenie na mapie gminy Złota
Mapa konturowa gminy Złota, u góry znajduje się punkt z opisem „Chroberz”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Chroberz”
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego
Mapa konturowa powiatu pińczowskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Chroberz”
Ziemia50°25′20″N 20°33′19″E/50,422222 20,555278
Strona internetowa
Tablica pamiątkowa poświęcona urodzonemu w Chrobrzu Józefowi Mortonowi umieszczona na głazie przed szkołą
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP
Nagrobek Stanisława Tarnowskiego w nawie chroberskiego kościoła

Chroberzwieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim, w gminie Złota[4][3].

Do 1954 roku siedziba gminy Chroberz. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chroberz. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Nazwa

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i notowana jest od XII wieku. Po raz pierwszy wymieniona została w 1153 jako Chrober, 1244 Hrober, 1250 Chrober, 1317 in Chroberz, 1371 Chrobesz, 1470-80 Chroberz, 1508 Chroberz, 1787 Chroberz, 1880 Chroberz. Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Chrobry, która w staropolszczyźnie (chrobry, chabry, chrabry) oznacza dzielny[5].

Części wsi

Integralne części wsi Chroberz[4][3]
SIMCNazwaRodzaj
0280264Bobrowaczęść wsi
0280270Glinikiczęść wsi
0280287Olszykczęść wsi
0280293Pod Cmentarzemczęść wsi
0280301Pod Markiemczęść wsi
0280318Podkościółczęść wsi
0280324Ulicaczęść wsi
0280330Zamczyskoczęść wsi

Historia

Według tradycji nazwa miejscowości pochodzi od Bolesława Chrobrego, który wracając z wyprawy kijowskiej wzniósł tu obronny zamek i założył parafię. W 1290 r. na zamku w Chrobrzu przebywał królewicz węgierski Andrzej. W Chrobrzu zatrzymał się też król Kazimierz Wielki, który leczył się po wypadku, odniesionym w czasie polowania, w lasach przedborskich. W XIII-XIV wieku odbywały się tu wiece[6]. Wieś była własnością kolejno rodów Tęczyńskich i Tarnowskich. W XVII w. należała do ordynacji pińczowskiej Myszkowskich. Gdy na początku XIX w., ostatni ordynaci, Wielopolscy, by spłacić długi, sprzedali Pińczów wraz z częścią dóbr ziemskich Ordynacji, głównym jej ośrodkiem stał się Chroberz.

W okresie powstania styczniowego w pałacu Wielopolskich stacjonowały oddziały Mariana Langiewicza. 17 marca 1863 r. powstańcy stoczyli tu bitwę z Rosjanami.

W latach I wojny światowej w dworze stacjonowało m.in. dowództwo 46 Dywizji Piechoty armii austro-węgierskiej[7].

W latach 1943–1944 znajdował się tu hitlerowski posterunek policji. Stacjonujący w Chrobrzu policjanci zamordowali w tym czasie przeszło 100 osób.

Jesienią 1944 r. do Chrobrza przeniósł się pluton SS von Eupena z Młodzaw i urządził sobie własny „Stützpunkt w gospodarstwie Edmunda Wojtasika [...] Głównym zadaniem tego oddziału SS było nadzorowanie i mobilizowanie do kopania rowów wszystkich zdolnych do pracy mieszkańców wsi nadnidziańskich, włącznie z kobietami i młodzieżą od wczesnych godzin rannych aż do wieczora. SS-mani egzekwowali te czynności z niezwykłą brutalnością, nie cofając się przed strzelaniem do ludzi w domach i na wykopach (ze wspomnień Gerarda Labudy). Oddział SS z komendantem obozu w Treblince SS-Hauptsturmführerem Theodorem van Eupenem zjawił się w pałacu w Chrobrzu około 15 sierpnia 1944 roku i składał się z około 50 żołnierzy. Podlegał im niemiecki obóz pracy założony w Młodzawach Dużych. Żołnierze oddziału von Eupena maltretowali ludność polską przez bicie i szczucie psami, zwłaszcza tych, którzy ociągali się przy pracach ziemnych (z zeznań G Labudy złożonych w 1970 r)[8].

W roku 2000 w Pałacu Wielopolskich w Chrobrzu, a także na terenie parku dworskiego, ekipa filmowa Filipa Bajona kręciła sceny do filmu „Przedwiośnie[9].

Urodzeni w Chrobrzu

Zabytki

  • Kościół pw. Wniebowzięcia NMP, wybudowany w 1550 r. Ufundował go wojewoda sandomierski Stanisław Tarnowski. Jest to budowla jednonawowa z wielobocznie zamkniętym prezbiterium, do którego od strony północnej dobudowana jest zakrystia. Nad zakrystią znajduje się niewielki skarbiec. Do nawy od strony północnej przylega kaplica św. Jana Kantego wzniesiona w XVII w. W 1899 r. do nawy od strony południowej dobudowano kaplicę pw. Matki Boskiej Różańcowej. Sklepienie kościoła kolebkowe z lunetami. W nawie nałożono na nie żebra o układzie sieciowym, natomiast w prezbiterium o układzie krzyżowym. Na zwornikach umieszczone są płaskorzeźbione herby fundatorów. Wewnątrz świątyni znajdują się dwa monumentalne renesansowe nagrobki wykonane przez Jana Michałowicza z Urzędowa. W nawie kościoła znajduje się nagrobek fundatora Stanisława Tarnowskiego przedstawiający „śpiącą” postać zmarłego. Nagrobek zwieńczony jest płaskorzeźbą przedstawiającą Zmartwychwstanie oraz dmącym w trąbę aniołem. W prezbiterium znajduje się nagrobek proboszcza Zbigniewa Ziółkowskiego, z płaskorzeźbą przedstawiającą postać zmarłego. W zakrystii kościoła umieszczony jest manierystyczny lawaterz. Obok kościoła usytuowana jest drewniana dzwonnica z dachem krytym gontem.
Kościół wraz z dzwonnicą i kościelnym cmentarzem został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.664/1-3 z 10.11.1947 i z 21.06.1967)[10].
  • Zespół pałacowo-parkowy Wielopolskich z lat 1857–1860 z późnoklasycystycznym pałacem oraz parkiem i kaplicą (nr rej.: A.665/1-3 z 19.12.1957, z 29.01.1958 i z 21.06.1967)[10]. Jego fundatorem był XIII ordynat pińczowski, hrabia Aleksander Wielopolski. Pałac wzniesiono wg projektu Henryka Marconiego. Był wykorzystywany m.in. jako biblioteka, w której właściciel przechowywał zbiór książek własnych, jak i księgozbiór przejęty po Konstantym Świdzińskim (w latach 1855-1860)[11]. Współcześnie obiekt zajmowany jest przez Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego Ponidzia i Tradycji Rolnej[12].
  • Pozostałości zamku rycerskiego z XIV w. Zamek wzniesiony na miejscu grodu z XII w. był własnością kolejno Tęczyńskich i Tarnowskich; został zniszczony w XVI w. Zachowały się ślady murów na wzgórzu Zamczysko nad Nidą.

Sport

  • Gminny Klub Sportowy Strzelec Chroberz (piłka nożna, siatkówka, kolarstwo, badminton)[13].

Zobacz też

  • Chroberz (przystanek kolejowy)

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-05-16]
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 154 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b c GUS. Rejestr TERYT
  4. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Rymut 1997 ↓, s. 82.
  6. Paweł Jasienica: Myśli o dawnej Polsce. Warszawa: Czytelnik, 1990, s. 41. ISBN 83-07-01957-5.
  7. Tadeusz Rozwadowski, Wspomnienia wielkiej wojny, Mariusz Patelski (red.), Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2015, ISBN 978-83-7181-899-8.
  8. Karina Berkowicz. Ucieczka z fortyfikacyjnego obozu pracy w Młodzawach Dużych [kierowanego przez zbrodniarza niemieckiego Theo van Eupena (1907-1944)] w relacji Stanisławy Popek. „Świętokrzyskie”. 28(32), s. 53-54, 2021. Kielce. [dostęp 2022-03-27]. 
  9. Przedwiośnie w bazie filmpolski.pl
  10. a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 50 [dostęp 2016-01-05].
  11. B. Szyndler, Biblioteka Ordynacji Myszkowskiej w Chrobrzu, Rocznik Biblioteki Narodowej, s. 161-180, 1975.
  12. Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego Ponidzia. palac.chroberz.info. [dostęp 2019-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-08)].
  13. GKS Strzelec Chroberz. strzelec.chroberz.info. [dostęp 2016-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

Bibliografia

  • Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło "Chroberz". Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 82. ISBN 978-83-64007-04-0.
  • Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Krzysztof Racinowski (ilust.), Warszawa: „Arkady”, 1984, ISBN 83-213-3239-0, OCLC 835911338.
  • Michał Jurecki, Grzegorz Matyja, Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków: „Bezdroża”, 2004, ISBN 83-89676-16-8, OCLC 830623047.
  • Maria i Przemysław Plichowie, Ponidzie. Szlaki turystyczne, Warszawa 1985
  • Chroberz. gminazlota.tbu.pl. [dostęp 2016-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-17)].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
Złota (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
20160227 Pałac Wielopolskich w Chrobrzu 3524.jpg
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pałac Wielopolskich w Chrobrzu
JKruk 20120612 CHROBERZ NAGROBEK STANISLAWA TARNOWSKIEGO IMG 4444.jpg
Autor:


To zdjęcie wykonał użytkownik Wikipedii i Wikimedia Commons Jarosław Kruk (Jrkruk).
Jeśli chcesz wykorzystać to zdjęcie, proszę o jego podpisanie w następujący sposób:
autor: Jarosław Roland Kruk / Wikipedia, licencja: CC-BY-SA-3.0
W przypadku zamieszczenia zdjęcia na stronie internetowej, poproszę o przesłanie informacji mailowej z adresem tej strony. W przypadku zamieszczenia zdjęcia w publikacji drukowanej, poproszę o przesłanie egzemplarza na mój adres, który podam mailowo.
Kontakt ze mną: jaroslaw.kruk@o2.pl
Zapraszam do obejrzenia mojej galerii zdjęć.

More information about pictures pl en +/−

Translations of this template pl en +/−

, Licencja: CC BY-SA 3.0
Chroberz, kościół pw. Wniebowzięcia NMP: renesansowy nagrobek fundatora kościoła, wojewody sandomierskiego, Stanisława Tarnowskiego dłuta Jana Michałowicza z Urzędowa.
Pińczów County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pińczów County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.68 N
  • S: 50.31 N
  • W: 20.25 E
  • E: 20.70 E
Józef Morton. Tablica pamiątkowa przed szkołą w Chrobrzu.jpg
Autor: Jan Kalinka, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Mortonowi umieszczona na głazie przed szkołą w Chrobrzu.