Chrobotek kubkowaty

Chrobotek kubkowaty
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

miseczniaki

Rząd

misecznicowce

Rodzina

chrobotkowate

Rodzaj

chrobotek

Gatunek

chrobotek kubkowaty

Nazwa systematyczna
Cladonia pyxidata (L.) Hoffm.
Deutschl. Fl., Zweiter Theil (Erlangen): 121 (1796)
Piętrowe podecja
Cladonia pyxidata.jpeg

Chrobotek kubkowaty (Cladonia pyxidata (L.) Hoffm.) – gatunek grzybów należący do rodziny chrobotkowatych (Cladoniaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cladonia, Cladoniaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen pyxidatus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1796 Georg Franz Hoffmann, przenosząc go do rodzaju Cladonia[1].

Synonimy[3]:

  • Cenomyce pyxidata (L.) Ach. 1810
  • Cladonia conchata Nyl. 1860
  • Cladonia neglecta (Flörke) Spreng. 1827
  • Lichen pyxidatus L. 1753)

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].

Charakterystyka

Na podłożu tworzy plechę pierwotną złożoną z drobnych lub dość dużych łuseczek o długości 2–5 mm i szerokości 1–3 mm. Są one wcinane lub karbowane, na górnej powierzchni mają barwę od oliwkowej do brunatnej, na dolnej są białawe. Mogą być trwałe lub zanikające. Z plechy tej wyrastają podecja o wysokości 5-20(30) mm i szerokości 8–12 mm. Podecja są zazwyczaj pojedyncze, rzadziej tworzą 2-3 pięterka (proliferacja), przy czym wyższe pięterka wyrastają z brzegu niższych. Dolna część podecjów jest pokryta ciągłą korą, natomiast w górnej części i w zagłębieniach kieliszków kora tworzy areolki lub brodawki. Na podecjach brak urwistków, brak też łusek, lub co najwyżej występują tylko u ich podstawy. Podecja mają barwę szarą, oliwkową lub brunatnozielonawą[4]. Reakcje barwne: Pd + czerwone, K –[5]. Reakcje barwne: plecha Pd+ czerwony, K–[5].

Zazwyczaj na brzegach kieliszków wyrastają brązowe pyknidia. Są zanurzone w plesze i wewnątrz zawierają bezbarwną, galaretowatą substancję[4]. Na brzegach kieliszków częste są też brązowe apotecja, występujące pojedynczo lub w grupach po kilka. Mają średnicę 0,5–5 mm i są siedzące lub mają krótkie trzoneczki. W jednym worku powstaje po 8 bezbarwnych, jednokomórkowych zarodników o rozmiarach 9-15 × 3,5-4 μm[5].

Kwasy porostowe: wytwarza kwas protocetrariowy[4].

Występowanie i siedlisko

Występuje na wszystkich kontynentach świata, również na Antarktydzie, w Arktyce i na wielu wyspach[6]. W Polsce występuje pospolicie na terenie całego kraju[5].

Spotykany jest w lasach iglastych i mieszanych oraz na terenach otwartych. Rośnie na piaszczystej lub próchnicznej glebie, u podstawy pni drzew, czasami także na słomianych dachach[5]. Preferuje gleby kwaśne. Najliczniej występuje na obszarach o klimacie zimnym i umiarkowanym[4].

Gatunki podobne

  • chrobotek rozetkowy (Cladonia pocillum). Rośnie na podłożu wapiennym i łuski jego plechy pierwotnej tworzą duże rozetki,
  • chrobotek strzępiasty (Cladonia fimbriatum). Ma bardziej wysmukłe podecja i bez areolek.
  • chrobotek kieliszkowaty (Cladonia chlorophaea), często tworzy piętrowe podecja[5].

Najbardziej podobny jest chrobotek rozetkowy i czasami trudno jest te dwa gatunki odróżnić. Niektórzy lichenolodzy podają w wątpliwość odrębność gatunkową chrobotka rozetkowego, uważając go tylko za związany z wapiennym podłożem ekotyp chrobotka kubkowatego[4]. Przeprowadzone w USA badania genetyczne w obrębie form zaliczanych do C. pocillum i C. pyxidata wykazały jednak istnienie odrębności genetycznej między tymi gatunkami, oraz że C. pocillum wywodzi się z linii rozwojowej C. pyxidata (był on jego przodkiem). Na obecnym poziomie wiedzy należy uznać odrębność tych gatunków, tym bardziej, że występują one w różnych siedliskach[7]. Morfologicznie chrobotek kubkowaty od chrobotka rozetkowego odróżnia się mniejszymi i nie błyszczącymi łuskami plechy podstawowej, brakiem różowych odcieni na podecjach i zazwyczaj kulistymi apotecjami. Odróżnienie po tych cechach możliwe jest jednak tylko na świeżych okazach, okazy zielnikowe są trudne lub niemożliwe do rozróżnienia[8].

Przypisy

  1. a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
  2. a b Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
  3. Species Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
  4. a b c d e North American Lichen Herbaria. [dostęp 2012-10-29].
  5. a b c d e f Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
  6. Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
  7. Rhonda Kotelko and Michele D. Piercey-Normore. Cladonia pyxidata and C. pocillum; genetic evidence to regard them as conspecific. [dostęp 2015-04-12].
  8. Images of British Lichens. Cladonia pocillum. [dostęp 2015-06-08].

Media użyte na tej stronie

Echte Becherflechte Cladonia pyxidata OhWeh-001.jpg
Autor: OhWeh, Licencja: CC BY-SA 2.5
Cladonia pyxidata Picture taken in Berchtesgaden/Bavaria
Cladonia pyxidata a1 (1).JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cladonia pyxidata (location: Poland, Rajbrot)
Cladonia pyxidata.jpeg
Autor: Kristian Peters -- Fabelfroh 13:42, 10 December 2006 (UTC), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Cladonia chlorophaea