Chrobotek reniferowy

Chrobotek reniferowy
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

miseczniaki

Rząd

misecznicowce

Rodzina

chrobotkowate

Rodzaj

chrobotek

Gatunek

chrobotek reniferowy

Nazwa systematyczna
Cladonia rangiferina (L.) Weber ex F.H.Wigg.
Prim. fl. holsat.: 90 (Kilonia, 1780)
Cladonia rangiferina Grå reinlav.jpg
Cladonia rangiferina BG4 (2).JPG
Cladonia rangiferina 1.jpg
Chrobotek reniferowy w ozdobnej ramce

Chrobotek reniferowy, chrobotka reniferowa (Cladonia rangiferina (L.) Weber ex F.H. Wigg.) – gatunek grzybów należący do rodziny chrobotkowatych (Cladoniaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cladonia, Cladoniaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Gatunek ten po raz pierwszy zdiagnozowany został przez Karola Linneusza w 1753 r. jako Lichen rangiferinus (porost reniferowy), do rodzaju Cladonia w 1780 r. przenieśli go Georg Heinrich Weber i Friedrich Heinrich Wiggers[1].

Niektóre synonimy naukowe:

  • Cladina rangiferina (L.) Nyl. 1866
  • Lichen rangiferinus L. 1753[3].

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2]. Zarówno gatunkowa nazwa łacińska, jak i polska pochodzą od tego, że porost ten jest jednym z głównych pokarmów reniferów[4].

Morfologia

Plecha z glonami protokokkoidalnymi, zróżnicowana na plechę pierwotną i wtórną. Skorupiasta plecha pierwotna zanika bardzo wcześnie. Plecha wtórna to wyrastające z plechy pierwotnej krzaczkowate podecja o wysokości 3–10 cm i grubości 1–2 mm. Podecja są puste w środku, a ich powierzchnia jest pilśniowata o barwie jasnoszarej lub szaropielatej. Kory brak. Podecja rozgałęziają się widełkowato lub 3–4-dzielnie, a ich brunatne zakończenia znajdujące się dość daleko od siebie i są nieco zagięte w jedną stronę. W miejscu rozgałęzień znajduje się otworek. Podecja wyrastają obok siebie, tworząc murawki. Smak gorzki[5].

Reakcje barwne: podecja K + żółty, Pd+ czerwony[5].

Owocniki pojawiają się bardzo rzadko na szczytach gałązek. Są to apotecja lecideowe o brązowych tarczkach i średnicy 0,5–1 mm. W jednym worku powstaje po 8 bezbarwnych, jednokomórkowych askospor o rozmiarach 8–15 × 2–3,5 μm. Często natomiast na szczytach gałązek występują brązowe pyknidy[5].

Wytwarza kwasy porostowe[5].

Występowanie i siedlisko

Występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji oraz na wielu wyspach. Szczególnie częsty jest na półkuli północnej, północna granica jego zasięgu sięga tutaj po Szetlandy, Grenlandię i północne wybrzeża Ameryki Północnej[6]. W tundrze często zwartymi łanami zarasta duże powierzchnie[4]. W Polsce jest pospolity na obszarze całego kraju. Rośnie na ziemi w miejscach słonecznych, najczęściej na wydmach, wrzosowiskach, oraz w świetlistych lasach sosnowych[5]. Jest gatunkiem charakterystycznym w zespole roślinnym zwanym borem chrobotkowym[7].

Gatunek od 2004 roku objęty w Polsce ochroną częściową[8][9].

Gatunki podobne

W Polsce występuje kilka podobnych gatunków chrobotków: leśny (Cladonia arbuscula), łagodny (Cladonia mitis), reniferowy (Cladonia rangiferina) i najeżony (Cladonia portentosa). Wszystkie są pospolite i występują na podobnych siedliskach. Chrobotek reniferowy ma pewne charakterystyczne cechy:

  • podstawa podecjów jest jasnoszara, pokryta niewyraźnymi, rozproszonymi areolkami,
  • górna część podecjów brązowieje,
  • powierzchnia plechy jest jednolita, dopiero przy dużym powiększeniu widać na niej pilśń,
  • podecja są silnie rozgałęzione,
  • zakończenia gałązek wygięte są w jedną stronę, przeważnie poczwórne, rzadko pojedyncze[10].

Chrobotek leśny ma łagodny smak, chrobotek najeżony tworzy najczęściej 3-dzielne rozgałęzienia, chrobotek leśny jest żółtoszary lub szarozielony[5].

Wykorzystanie

Plecha wtórna chrobotka reniferowego (podecjum) po impregnacji gliceryną jest wykorzystywana w wystroju wnętrz[11].

Przypisy

  1. a b c Index Fungorum [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  2. a b Wiesław Fałtynowicz, Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7.
  3. Species Fungorum [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  4. a b Encyklopedia Wiem [dostęp 2014-07-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-27].
  5. a b c d e f Hanna Wójciak, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-552-4.
  6. Występowanie Cladonia rangiferina na świecie (mapa), Discover Life Maps [dostęp 2014-04-18].
  7. Władysław Matuszkiewicz, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych, Warszawa: PWN, 2006, ISBN 978-83-01-14439-5.
  8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765).
  9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz.U. z 2014 r. poz. 1408).
  10. Chrobotki Cladonia L, podrodzaj Cladina (Nyl) Wain. ssp. [dostęp 2015-02-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-12].
  11. Chrobotek reniferowy (Cladonia rangiferina) – mech na ściany i stroiki, „Muratordom”, 24 listopada 2021 [dostęp 2022-10-04] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Cladonia rangiferina Grå reinlav.jpg
Grå reinlav - Cladonia rangiferina
Cladonia rangiferina BG4 (2).JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cladonia rangiferina (location: Poland, Babia Góra, Kościółki)
Cladonia rangiferina 2008-002.jpg
Autor: Matti Paavonen, Licencja: CC BY-SA 3.0
A lichen species (Cladonia stellaris) belonging to reindeer mosses, Ristiina, Finland.
Chrobotek reniferowy w ozdobnej ramce (żywy obraz).jpg
Autor: Aleksander818, Licencja: CC BY-SA 4.0
Chrobotek reniferowy w ozdobnej ramce, służący jako ozdoba wnętrza mieszkania.
Cladonia rangiferina 1.jpg
Autor: Paul Morris from USA, Licencja: CC BY-SA 2.0

Reindeer lichen, amongst rocks, Pin Hill conservation land. Harvard, MA. Silver-gray thallus with deflected tips.

p1000378