Chronometr

Chronometr – zegar cechujący się dużą dokładnością i odpornością na zmienne warunki pracy. Dawniej pojęcie to odnosiło się wyłącznie do zegarów mechanicznych; obecnie chronometrami bywają nazywane również inne systemy pomiaru czasu działające w oparciu o urządzenia elektroniczne i łączność radiową lub satelitarną.

Chronometr mechaniczny został skonstruowany w 1759 przez angielskiego stolarza Johna Harrisona.

W nawigacji stosowane były chronometry mechaniczne z mechanizmem balansowym, o napędzie sprężynowym. Posiadają mocną obudowę, aby wytrzymywać działanie zmiennych warunków morskich.

Chronometry takie są umieszczane w drewnianych skrzynkach, a następnie zawiesza się je na specjalnym mocowaniu w pozycji poziomej, aby nie dochodziło do błędów pomiarowych. Błąd wskazań chronometru – liczba sekund, o którą przyspiesza lub spóźnia się w czasie doby – nazywany jest dziennym ruchem lub chodem chronometru. Ustawiany jest najczęściej na czas Greenwich, a następnie nie przestawia się go na czas aktualny w miejscu położenia (czas strefowy), lecz różnice czasu z odpowiednim znakiem zapisuje się w dzienniku chronometru. Znajomość dokładnego czasu jest niezbędna przy stosowaniu astronawigacji.

W porównaniu z tradycyjnymi zegarami mechanicznymi, konstrukcja chronometru zawiera szereg nowych rozwiązań. Bęben o zmiennej średnicy, na który nawinięta jest sprężyna, kompensuje spadek siły naciągu towarzyszący odwijaniu sprężyny. Zastosowano też nowy rodzaj wychwytu i zamocowania balansu mniej wrażliwych na drgania z mechanizmem balansowym specjalnej konstrukcji (bimetaliczny włos balansu kompensujący zmiany temperatury)^[1][2].

Obecnie wobec możliwości korzystania z dokładnych zegarów elektronicznych i radiowych sygnałów czasu oraz nowoczesnych systemów nawigacyjnych chronometry wyszły z powszechnego użycia. Stosowane są jednak nadal na okrętach jako rezerwowy czasomierz, nieczuły na działanie impulsu elektromagnetycznego^[1][3].

Chronometr został po raz pierwszy użyty w czasie drugiej podróży Jamesa Cooka.

Zastosowanie chronometru w nawigacji morskiej

(c) Rémi Kaupp, CC-BY-SA-3.0

Chronometr morski

W nawigacji dawniej miał zastosowanie chronometr okrętowy.

Tradycyjny chronometr okrętowy składa się z właściwego zegara w antymagnetycznej obudowie, zawieszonego w łożu Cardana wewnątrz drewnianej skrzynki, chroniącej go dodatkowo przed wpływem otoczenia.

Dzienny chód chronometru był zapisywany w specjalnej książce i uwzględniany przy obliczeniach nawigacyjnych, jako że w nawigacji nawet kilkusekundowe odchylenie czasu powoduje błąd rzędu kilku mil morskich.

Tradycyjne chronometry mechaniczne zostały wyparte przez chronometry elektroniczne oraz nawigację satelitarną.

Wzorcowanie chronometru^[2][3][4]

Zegarek z certyfikatem – na tarczy napis Chronometer

Chronometr oficjalny to taki zegar mechaniczny, którego mechanizm przeszedł badanie w Contrôle Officiel Suisse des Chronomètres (C.O.S.C.) – niezależnym laboratorium szwajcarskim.

Badanie trwa 15 dni, podczas których jest sprawdzany chód zegara w pięciu różnych położeniach, w trzech temperaturach.

Badanie wygląda następująco:

• 2 dni koronka w lewo przy 23 °C
• 2 dni koronka do góry przy 23 °C
• 2 dni koronka do dołu przy 23 °C
• 2 dni tarcza do dołu przy 23 °C
• 2 dni tarcza do góry przy 23 °C
• 1 dzień tarcza do góry przy 8 °C
• 1 dzień tarcza do góry przy 23 °C
• 1 dzień tarcza do góry przy 38 °C
• 2 dni koronka w lewo przy 23 °C

Wszystkie badania przeprowadza się przy około 24% wilgotności względnej powietrza. Po każdych 24 godzinach mierzy się chód chronometru oraz nakręca i nastawia mechanizm. Po zakończonych z pozytywnym wynikiem badaniach mechanizm zegara otrzymuje certyfikat potwierdzający jego dokładność.

Certyfikat zawiera następujące informacje:

Uzyskanie przez mechanizm zegara certyfikatu C.O.S.C. upoważnia producenta do umieszczania na nim oznaczenia Chronometer.

Znane chronometry

• "Omega" na stadionie Ruchu Chorzów

Przypisy