Chrystogram

Chrystogram IHS na krzyżu nagrobnym

Chrystogrammonogram będący symbolem Jezusa Chrystusa w formie akronimu lub ligatury. Najbardziej znane chrystogramy to Chi Rho (znak ⳩) i monogram IHS. Rolę chrystogramu pełnił również staurogram i inne ligatury.

IHS (właśc. IHΣ) jest greckim skrótem imienia IHΣΟΥΣ (Jezus).

W prawosławiu jest on złożony z liter Χ i Ρ (jest to najstarsza forma chrystogramu), także w formie ligatury ⳩ lub Ι i Χ układających się w krzyż. Są to początkowe litery jednego z dwóch wyrazów w grece: Chrystus lub Jezus Chrystus.

W kulturze zachodniej występują wymienne złożenia: "IHS" oraz "IHC" będące odpowiednimi (pierwsza, druga i ostatnia) literami (jota-eta-sigma) greckiego imienia Jezusa: ΙΗΣΟΥΣ (Ἰησοῦς) (czyt. Iesu:s). Napis ten wraz z krzyżem podobno miał ujrzeć cesarz Konstantyn Wielki w czasie wizji przed bitwą z Maksencjuszem w 312 r. przy moście mulwijskim. Skrót w formie "IHS" po raz pierwszy pojawił się na monetach Justyniana II na przełomie VII–VIII wieku[1].

Do rozpowszechnienia monogramu w katolickiej Europie przyczynili się franciszkanie, przede wszystkim obserwanci. Jako zwykłego przedmiotu czci szeroko pokazywanego i tłumaczonego podczas przepowiadania używał go w XV w. św. Bernardyn ze Sieny. Dzięki jego działalności akronim zaczął pojawiać się na szatach liturgicznych, w sztuce kościelnej i dekoracjach architektonicznych[2].

Zakon jezuitów, czyli Towarzystwo Jezusowe (Societas Iesu), w XVII wieku obrało sobie IHS jako stałe godło/symbol. Pojawiły się również łacińskie interpretacje skrótu IHS, między innymi:

  • Iesus Humilis Societas – Pokorne Towarzystwo Jezusowe,
  • Iesus Hominum Salvator – Jezus Zbawca Ludzi.

a także:

  • In hoc signo (vinces) – w tym znaku zwycięstwo.

Rozwinięcia te powstały najprawdopodobniej od tego, że w średniowieczu została błędnie odczytana litera Η (greckie eta) jako H (łacińskie h).

Monogram IHS
Św. Bernardyn z monogramem IHS
Św. Bernardyn używa monogramu podczas kazania, obraz Sano di Pietro z XV w.
Monogram IHS jako element architektoniczny
Monogram na jednym z budynków w Sienie
Monogram na szatach liturgicznych
Element dekoracyjny, Zwiastowanie, Andrea della Robbia
Chrystogram w bazylice franciszkanów w Katowicach
Przykład użycia w heraldyce: herb szlachecki Bollo
Herb jezuitów

Zobacz też

  • Chi Rho (znak ⳩)
  • Staurogram (znak ⳨)

Przypisy

  1. Tomasz Dekert: Co oznacza skrót IHS?. liturgia.pl. [dostęp 2011-05-20].
  2. Święty Bernardyn ze Sieny, prezbiter. brewiarz.pl. [dostęp 2011-05-20].

Media użyte na tej stronie

Panewniki stained glass 66.jpg
Autor: Abraham Sobkowski OFM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stained glass window, the Basilica of St. Louis King in Katowice Poland, XX century
Ihs-logo.svg
IHS - symbol Towarzystwa Jezusowego (zakonu jezuitów)
Saint bernardin de sienne Langeais.JPG
Bernardino of Sienna. Photo of a painting of 16th century in Langeais Castle, France. Unknown painter.
Saint Bernardino preaching in the Campo.PNG
Saint Bernardino preaching in the Campo
Siena.PalPubblico02.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to JoJan (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0

Palazzo Pubblico; Siena, Italy

Own photo - photo made by Georges Jansoone on 11 October 2005
Gravestone-ihs.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Wangi (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY 2.5
IHS, a Christogram on a gravestone in Warriston Cemetery, Edinburgh, Scotland.
Chasuble pour la Pentecôte et les Martyrs (1).JPG
Autor: Ji-Elle, Licencja: CC BY-SA 3.0
Chasuble pour la Pentecôte et les Martyrs, présentée dans le cadre d'une exposition temporaire à l'abbaye Notre-Dame d'Autrey (Vosges) en 2008.