Chrystogram

Chrystogram IHS na krzyżu nagrobnym

Chrystogram – monogram będący symbolem Jezusa Chrystusa w formie akronimu lub ligatury. Najbardziej znane chrystogramy to Chi Rho (znak ⳩) i monogram IHS. Rolę chrystogramu pełnił również staurogram i inne ligatury.

IHS (właśc. IHΣ) jest greckim skrótem imienia IHΣΟΥΣ (Jezus).

W prawosławiu jest on złożony z liter Χ i Ρ (jest to najstarsza forma chrystogramu), także w formie ligatury ⳩ lub Ι i Χ układających się w krzyż. Są to początkowe litery jednego z dwóch wyrazów w grece: Chrystus lub Jezus Chrystus.

W kulturze zachodniej występują wymienne złożenia: "IHS" oraz "IHC" będące odpowiednimi (pierwsza, druga i ostatnia) literami (jota-eta-sigma) greckiego imienia Jezusa: ΙΗΣΟΥΣ (Ἰησοῦς) (czyt. Iesu:s). Napis ten wraz z krzyżem podobno miał ujrzeć cesarz Konstantyn Wielki w czasie wizji przed bitwą z Maksencjuszem w 312 r. przy moście mulwijskim. Skrót w formie "IHS" po raz pierwszy pojawił się na monetach Justyniana II na przełomie VII–VIII wieku^[1].

Do rozpowszechnienia monogramu w katolickiej Europie przyczynili się franciszkanie, przede wszystkim obserwanci. Jako zwykłego przedmiotu czci szeroko pokazywanego i tłumaczonego podczas przepowiadania używał go w XV w. św. Bernardyn ze Sieny. Dzięki jego działalności akronim zaczął pojawiać się na szatach liturgicznych, w sztuce kościelnej i dekoracjach architektonicznych^[2].

Zakon jezuitów, czyli Towarzystwo Jezusowe (Societas Iesu), w XVII wieku obrało sobie IHS jako stałe godło/symbol. Pojawiły się również łacińskie interpretacje skrótu IHS, między innymi:

• Iesus Humilis Societas – Pokorne Towarzystwo Jezusowe,
• Iesus Hominum Salvator – Jezus Zbawca Ludzi.

a także:

• In hoc signo (vinces) – w tym znaku zwycięstwo.

Rozwinięcia te powstały najprawdopodobniej od tego, że w średniowieczu została błędnie odczytana litera Η (greckie eta) jako H (łacińskie h).

Monogram IHS

Św. Bernardyn z monogramem IHS

Św. Bernardyn używa monogramu podczas kazania, obraz Sano di Pietro z XV w.

Monogram IHS jako element architektoniczny

Monogram na jednym z budynków w Sienie

Monogram na szatach liturgicznych

Element dekoracyjny, Zwiastowanie, Andrea della Robbia

Chrystogram w bazylice franciszkanów w Katowicach

(c) Bastian, CC BY 3.0

Przykład użycia w heraldyce: herb szlachecki Bollo

Herb jezuitów

Zobacz też

• Chi Rho (znak ⳩)
• Staurogram (znak ⳨)

Przypisy