Chrzest Jezusa (obraz Cimy da Conegliano)

Chrzest Jezusa

Autor	Cima da Conegliano
Data powstania	1492–1494
Medium	tempera na desce
Wymiary	350 × 210[1] cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Wenecja
Lokalizacja	Kościół San Giovanni Battista in Bragora

Chrzest Jezusa (wł. Battesimo di Cristo) – obraz temperowy działającego w Wenecji malarza Giovanniego Battisty Cimy, pochodzącego z Conegliano. Znajduje się w ołtarzu głównym kościoła San Giovanni Battista in Bragora.

Okoliczności

W 1475 roku podjęto dzieło kolejnej przebudowy kościoła San Giovanni Battista in Bragora^[2]. Szczególną uwagę poświęcono prezbiterium, jako miejscu zarezerwowanym dla duchownych. W latach 1486–1503 dokonano tu skomplikowanych zmian, budując chór przeznaczony również na modlitwy kolegium księży, oddzielony od nawy głównej poprzez lektorium^[3], które zbudował Sebastiano Mariani, architekt z Lugano. Zaplanowane modyfikacje dotyczyły również nowego wystroju wnętrza, w tym nowych obrazów, do realizacji których zaangażowano takich artystów jak Alvise Vivarini, Bartolomeo Vivarini i Cima da Conegliano. Na autora obrazu do ołtarza głównego wybrano w 1492 roku Cimę da Conegliano, który niedawno przybył do Wenecji. Zleceniodawcą był proboszcz parafii, Cristoforo Rizzo^[4]. Obraz był pierwszym zleceniem tego artysty po jego przybyciu do Wenecji. Nie jest do końca jasne, dlaczego do namalowania obrazu wybrany został przybysz, a nie Vivarini, którzy mieli wówczas dominującą pozycję w mieście^[5]. Obraz pierwotnie spoczywał bezpośrednio na ołtarzu, wsparty o ścianę apsydy, a przynajmniej bardzo blisko niej, podniesiony o kilka stopni. Później został umieszczony wyżej i zawieszony około półtora metra ponad stołem ołtarzowym, tak aby nie przesłaniało go obszerne tabernakulum. Obraz oprawiono też w ozdobną ramę, zwieńczoną od góry tympanonem, otoczonym złamanym półkolem^[3]. Dzieło zostało częściowo uszkodzone przez nieudane, XVIII-wieczne restauracje^[1]. W 1989 i 1999 roku obraz poddano zabiegom konserwatorskim^[6], dzięki którym został w znacznej mierze przywrócony do stanu swojej dawnej świetności^[1].

Opis

Cima da Conegliano użył jako tła jednego z najpiękniejszych pejzaży malarstwa weneckiego, w którym wzrok widza kieruje się w głąb sceny, wzdłuż wijącej się rzeki Jordan. Na wzgórzu z lewej strony stoi na skalistym urwisku malownicza fortyfikacja. Górska ścieżka, która stopniowo wspina się w kierunku horyzontu, wydaje się być inspirowana pogórzem z okolic Treviso, skąd pochodził artysta. Krystaliczne i czyste powietrze nadaje scenerii poczucie idyllicznego spokoju. Na pierwszym planie widoczna jest harmonijna sylwetka Chrystusa, skąpana w świetle padającym z prawej strony. Jan Chrzciciel, pełen szacunku, jakby wahający się, pozostaje w cieniu, ale jego twarz i dłoń z naczyniem odcinają się na tle jasnego świtu. Na lewo aniołowie w kolorowych szatach asystują w obrzędzie chrztu. Dwaj z nich trzymają szaty Chrystusa, którego wzrok, wraz ze wzrokiem anioła stojącego za swymi towarzyszami, skierowany jest w kierunku widza^[1].

Obraz cechuje oryginalność osobistych rozwiązań. Zauważyć w nim można subtelne i głębokie emocje, harmonię relacji i równowagę walorów ludzkiej postaci i środowiska przyrodniczego, widoczną również w innych dziełach tego artysty^[7]. Cima da Conegliano był jednym z pierwszych artystów, którzy zastosowali format wielkowymiarowych pejzażowych motywów w swych pracach. Chrzest Jezusa jest jednym z najstarszych przykładów obrazu zrealizowanego dla ołtarza, na którym znajduje się nieprzerwanie^[6].

Analiza

Trójca Święta

Obraz przedstawia kulminacyjny moment świętego wydarzenia: „A oto otworzyły Mu się niebiosa i ujrzał Ducha Bożego zstępującego jak gołębicę i przychodzącego na Niego. A oto głos z nieba mówił: «Ten jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie»”(Mt 3,16-17)^[8]. Bóg Ojciec poprzez zstąpienie Ducha Świętego uświęca misję Syna, która ma się rozpocząć na Ziemi. Artysta z przenikliwą finezją ukazał szczegóły trudnego do przedstawienia aktu teofanii i wizualizacji tajemnicy Trójcy Świętej. Trzymając się ewangelicznej narracji, mówiącej o „głosie z nieba” zrezygnował z antropomorficznego przedstawienia Ojca, uciekając się raczej do częstego w Starym Testamencie obrazu Boga jako chmury, tak jak w Księdze Wyjścia i w Księdze Izajasza, w których tylko wybrańcy ludu widzieli blask chwały Pana. Idąc tym śladem przedstawił chmurę, z której wyłania się, wśród promieni światła, gołębica Ducha Świętego, otoczona koroną aniołów w różnych kolorach: Serafinów w czerwieni, jako gorejących miłością, Cherubinów w błękicie, kolorze wiedzy i Tronów w żółcieni, tradycyjnie przedstawianych w tym kolorze. Istoty te należą do najwyższych anielskich chórów, które są zawsze z Bogiem; ich ciała, składające się zasadniczo z tej samej materii, co powietrze, są niewidoczne dla śmiertelników. Natomiast niższe chóry anielskie, wysłane do pomocy ludziom, zostały przedstawione – jako postacie cielesne – w osobach trzech aniołów, trzymających szaty Chrystusa i gotowych mu służyć. Wyrafinowany język, użyty przez artystę dla oddania Trójcy Świętej musiał być jednak bardzo trudny do zrozumienia dla większości, skoro w późniejszej epoce zdecydowano się na dodanie wyobrażenia Ojca Przedwiecznego w formie antropomorficznej, umieszczonego w tympanonie ramy obrazu^[9].

Jan Chrzciciel

Jan Chrzciciel chrzcił dotychczas ludzi wodą, wzywając ich przy tym do pokuty i nawrócenia się w oczekiwaniu na rychłe przyjście Mesjasza. Zapowiadał jednak, iż „Ten, który idzie za mną (...), chrzcić was będzie Duchem Świętym i ogniem” (Mt 3, 11)^[8], w Chrystusie bowiem dokonuje się tak naprawdę – według apostoła św. Pawła – nowy chrzest, dzięki któremu po śmierci i zmartwychwstania „możemy wkroczyć w nowe życie” (Rz 6,4)^[10]. Gdy więc nadszedł Jezus, Jan Chrzciciel wyciągnął rękę, aby wylać wodę na Jego głowę. Wiedział, że jest to Ten sam, o którym mówił: „Ja nie jestem godzien, aby (...) rozwiązać rzemyk u Jego sandałów” (Mk 1,7)^[11]. Zstąpienie Jezusa w wody Jordanu zapowiada jego ofiarę dla odkupienia ludzi, co stanowi nawiązanie do tajemnicy eucharystycznej, celebrowanej na ołtarzu^[9].

Przypisy