Chwałowice (województwo lubuskie)
| Artykuł | 52°39′17.2″N 15°7′45.6″E |
|---|---|
| - błąd | 4 m |
| WD | 52°39'N, 15°7'E |
| - błąd | 2290 m |
| Odległość | 1063 m |
| wieś | |
_(Chwalowice.).jpg) Fragment centrum wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo | Chwałowice |
| Wysokość | 17 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2012) | 291 |
| Strefa numeracyjna | 95 |
| Kod pocztowy | 66-450 |
| Tablice rejestracyjne | FGW |
| SIMC | 0178703 |
Położenie na mapie gminy Bogdaniec _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Bogdaniec") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gorzowskiego  | |
 52°39′17,2″N 15°07′45,6″E/52,654778 15,129333 | |
_(Chwalowice).jpg)
Chwałowice – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie gorzowskim, w gminie Bogdaniec. Według danych z 2012 r. liczyła 291 mieszkańców. Miejscowość została założona w 1686 r. w ramach osadnictwa olęderskiego. Od 1945 r. leży w granicach Polski.
Położenie
Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski według Kondrackiego teren, na którym położone są Chwałowice należy do prowincji Niziny Środkowoeuropejskiej, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego, makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka oraz w końcowej klasyfikacji do mezoregionu Kotlina Gorzowska.
Miejscowość położona jest 11 km na południowy zachód od Gorzowa Wielkopolskiego. Posiada charakterystyczną dla podmokłych terenów rozproszoną zabudowę siedliskową.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa gorzowskiego.
Demografia
Ludność w ostatnich 3 stuleciach[1][2][3][4][5][6][7][8]:
Historia
- Początek XVII w. – rozpoczyna się osadnictwo olęderskie w Nowej Marchii; charakterystyczne było nazewnictwo wsi powstałych na bagnach i na karczunkach leśnych – te pierwsze zawierały w nazwie cząstkę bruch (niem. der Bruch moczar, trzęsawisko) lub Holländer, drugie zaś Hauland (niem. hauen karczować)[9]
- 1616 – urząd domeny w Gorzowie (Landsberg) zakłada na lewym brzegu Warty osadę Plonitz-Wiesen (Płonica), zasiedloną przez 9 olędrów; z powodu wojny trzydziestoletniej (1618-48) i częstych powodzi, osadnictwo to załamało się
- 23.08.1686 – przywiej magistratu Gorzowa dla 3 pastuchów (Jakob Rabe, Jürgen Rabe oraz Hans Böse) przesiedlonych z Plonitz-Wiesen na prawy brzeg Warty na Grossen Werder (tzw. Wielką Wyspę na Błotach Wieprzyckich), pomiędzy Wartą a kanałem Kołomęt (niem. Clemente)[10]. Osada ta dała początek późniejszemu Landsberger Holländer (Chwałowicom). Zostali oni zwolnieni na okres 3 lat z wszelkich świadczeń, później mieli płacić czynsz w wysokości 10 talarów rocznie. Otrzymali również bezpłatnie drewno na wznoszenie budynków i ogrodzenie działek[9].
- 1778 – osada liczy 2834 morgi i 46 kolonistów
- Około 1790 – zbudowano kościół
- 1801 – kolonia należy do kamery gorzowskiej i liczy 438 mieszkańców oraz 63 domy; jest tu 53 kolonistów, 10 komorników (chłopów bezrolnych), kuźnia i młyn[1]
- 1855 – powołano parafię luterańską w Chwałowicach
- 1924 – wybudowano nowy budynek szkolny
- 1934 – do Świerkocina przeniesiono z Chwałowic wiatrak obracany na szynach (rolkach?), zwany platrakiem; ten w Świerkocinie, postawiony w 1789 r., spłonął[11]
- 1945 – na tereny nadwarciańskie przybywają przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i z Wielkopolski
- 13.06.1946 – poświęcenie kościoła jako rzymskokatolickiego
- 1947 – przybywają Łemkowie, przesiedlani w ramach akcji „Wisła”
- 1948 – otwarcie 3-klasowej szkoły
- 1954 – przekształcenie szkoły w 4-klasową
- 1957 – przekształcenie szkoły w 5-klasową
- 06.1968 – zamknięcie szkoły; dzieci uczęszczają odtąd do szkoły w Lubczynie
| Niemiecka nazwa | Obiekt | Położenie | L. mieszkańców w 1871 | |
|---|---|---|---|---|
| Christiansburg | majątek czynszowy (niem. Erbzinsgut) | 1,7 km na zach. | obecnie Chwałowice | 28 |
| Friedrichshorst | majątek czynszowy (niem. Erbzinsgut) | 1,5 km na zach. | obecnie Chwałowice | 21 |
| Karlsfelde | majątek czynszowy i kolonia (niem. Erbzinsgut und Kolonie) | 1,5 km na płd.-zach. | Głogówko[12] obecnie Chwałowice | 20 |
Nazwa
Grossen Werder 1686, 1778; Landsbergische Hollander 1809; Landsberger Hollaender 1822; Landsberger Holländer 1856, 1944; Chwałowice 1947[13].
Niemiecka nazwa Grossen Werder pochodzi od Werder „wyspa” oraz gross „wielki”. Oboczna nazwa Landsberger Holländer wywodzi się od Holländer „Holender” (tyle co polskie Holendry) oraz Landsberg – Gorzów[14].
Administracja
Miejscowość jest siedzibą sołectwa Chwałowice.
Architektura
Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego – filialny parafii rzymskokatolickiej pw. św. Michała Archanioła w Jeninie. Zbudowany około 1790 r. pośrodku miejscowości, na sztucznym nasypie (z uwagi na podmokły charakter terenu). Jest to budowla jednonawowa o konstrukcji szkieletowej z ceglanym, otynkowanym wypełnieniem, nakryta wysokim dachem czterospadowym, na rzucie zbliżonym do kwadratu z prostokątnym przedsionkiem po stronie południowej. Z empor obiegających kościół z trzech stron, zachowała się tylko jedna przy ścianie południowo-zachodniej. Na emporze znajduje się neogotycki prospekt organowy pochodzący z 2 połowy XIX w. Po przeciwnej stronie wnętrza zachował się późnobarokowy ołtarz z końca XVIII w., pierwotnie ambonowy (po 1945 r. usunięto kosz). Z pierwotnego wyposażenia jest też chrzcielnica, ławki i żyrandol.
Przy kościele znajduje się cmentarz (założony w 1930 r.) oraz dzwonnica metalowa (wzniesiona po 1974 r.) z dwoma dzwonami z lat 20. XX w., usytuowana w miejscu wcześniejszej, drewnianej, pochodzącej z XIX w.
Kościół był pierwotnie ewangelicki, poświęcony został jako rzymskokatolicki 13.06.1946 r. Należał do parafii św. Jana Chrzciciela w Bogdańcu, a po utworzeniu parafii w Jeninie w 1987 r. został do niej włączony jako kościół filialny. W 2001 r. przeprowadzono kapitalny remont kościoła[15][16]. Wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem KOK-I-628 z 18.12.1963 oraz 82 z 2.11.1976[17].
Edukacja i nauka
Dzieci uczęszczają do szkoły podstawowej w Jenińcu i Lubczynie, zaś młodzież do gimnazjum w Bogdańcu[18].
Religia
Miejscowość należy do parafii św. Michała Archanioła w Jeninie.
Gospodarka
W 2013 r. liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych wyniosła 28, z czego 25 to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz 3 osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej[19]:
| Dział | Ilość |
|---|---|
| rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo | 6 |
| przemysł i budownictwo | 8 |
| pozostała działalność | 14 |
Znane postaci
- Gustav Rühl (7.07.1822 – 4.12.1875) – pruski teolog i pisarz; w latach 1855–1860 był pastorem w Landsberger Holländer
Przypisy
- ↑ a b Statistisch-topographische Beschreibung der gesammten Mark Brandenburg: Für Statistiker, Geschäftsmänner, bes. für Kameralisten. Die Neumark Brandenburg. T. 3. Berlin: Friedrich Maurer, 1809, s. 159.
- ↑ Topographische Uebersicht des Appellationsgerichts-Departements Frankfurt a/O: Zusammengestellt von Güthlein. Gustav Harnecker & Co., 1856, s. 70.
- ↑ Statistisches Landesamt Prussia: Die Gemeinden und Gutsbezirke des Preussischen Staates und ihre Bevölkerung: Nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. december 1871 bearb. und zusammengestellt vom Königlichen Statistischen Bureau. T. II. Provinz Brandenburg. Berlin: Königl. Statistisches Bureau, 1873, s. 146.
- ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte. Kreis Landsberg/Warthe. [dostęp 2014-09-18].
- ↑ Instytut Badań i Ekspertyz Naukowych W Gorzowie Wlkp, Raport o stanie gminy Bogdaniec, Urząd Gminy Bogdaniec, 2000, s. 75.
- ↑ Raymond S. Wright, Erich Uetrecht: Meyers Orts- und Verkehrs-Lexikon des Deutschen Reichs. T. 2. Leipzig: 1913, s. 10.
- ↑ Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bogdaniec, Wójt Gminy Bogdaniec, 2014, s. 10.
- ↑ Jenin, Lubczyno, Chwałowice na przestrzeni wieków. Zbigniew Bujanowski (red.). Jenin: Gmina Bogdaniec, 2012, s. 124.
- ↑ a b Hanna Kosiorek. Nowa forma osadnictwa wiejskiego na pograniczu wielkopolsko-lubuskim w okresie wczesnonowożytnym – osadnictwo „olęderskie”. „Rocznik Lubuski”. XXVI (2), s. 37–50, 2000. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0485-3083.
- ↑ Landsberger Holländer (Chwalowice) (niem.). [dostęp 2014-09-20].
- ↑ Zbigniew Czarnuch: Nad Wartą i wśród lasów. O dawnych i współczesnych mieszkańcach witnickich wsi. Witnica: Miejski Dom Kultury, 2012, s. 162. ISBN 978-83-935111-4-3.
- ↑ M.P. z 1948 r. nr 59, poz. 363
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 37, poz. 297
- ↑ Nazwy miejscowe Polski: historia - pochodzenie - zmiany. Kazimierz Rymut (red.). T. II. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1996, s. 108. ISBN 83-85579-29-X.
- ↑ Zabytki północnej części województwa lubuskiego. Jarosław Lewczuk, Bartłomiej Skaziński (red.). Gorzów Wlkp. - Zielona Góra: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, 2004, s. 41–42. ISBN 83-921289-0-7.
- ↑ Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego. Powiaty: gorzowski - słubicki - sulęciński - międzyrzecki – strzelecko-drezdenecki. T. III. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2013, s. 38–39. ISBN 978-83-934885-7-5.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubuskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 1 [dostęp 2014-09-20].
- ↑ Uchwała Nr XIII/122/2008r. Rady Gminy Bogdaniec z dnia 30 września 2008r. w sprawie planu sieci publicznych szkół podstawowych i gimnazjum oraz granic ich obwodów na terenie Gminy Bogdaniec.
- ↑ Bank Danych Lokalnych. [dostęp 2014-09-19].
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Autor:
Mapa gminy Bogdaniec, Polska
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lubusz Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.18 N
- S: 51.33 N
- W: 14.40 E
- E: 16.60 E
Autor:
Mapa powiatu gorzowskiego, Polska
Herb gminy Bogdaniec
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Chwałowice w pow. gorzowskim.
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Chwałowice w pow. gorzowskim.