Ciąg wektorowany

Eurojet EJ2000 – silnik z wektorowanym ciągiem samolotu Eurofighter Typhoon

Ciąg wektorowany – rozwiązanie konstrukcyjne pozwalające na zmianę (w pewnym zakresie) kierunku wektora siły ciągu silnika odrzutowego i rakietowego względem własnej osi podłużnej. Kierowanie wektorem ciągu uzyskuje się przez zmianę kąta pomiędzy osiami symetrii dyszy wylotowej a pozostałej części silnika. Zmianę ustawienia kierunku dyszy lub tylko jej elementów wykonują siłowniki. Próby zbudowania samolotu z ciągiem wektorowanym, w którym do uzyskania zmiany kierunku wektora ciągu porusza się całym silnikiem nie wyszły poza fazy badań eksperymentalnych. Podczas załogowych lotów na Księżyc, w programie Apollo, człon zniżania modułu księżycowego miał przegubowo zawieszony silnik, w którym zmianę wektora ciągu uzyskiwano poprzez poruszanie całym silnikiem[1].

Samoloty wyposażone w silniki z wektorowanym ciągiem odznaczają się podwyższoną manewrowością przez co mogą wykonywać figury akrobacyjne wymagające dużej zwrotności, jak np. tzw. "kobra", mają też możliwość wykonywania skróconych lub całkowicie pionowych startów i lądowań (VTOL i STOL). Rozwiązanie to ma jednak również wady, wśród których na pierwszy plan wysuwają się trudności w kontroli wyposażonego w wektorowany ciąg samolotu, co wymaga najnowocześniejszych elektronicznych systemów kontroli aerodynamiki płatowca oraz wektora ciągu, o bardzo dużym stopniu niezawodności.

Odmiana silników z wektorowanym ciągiem (Rolls-Royce Bristol Pegasus 101) używana jest w brytyjskim samolocie Harrier będącym pierwszym samolotem wyposażonym w to rozwiązanie. Wektorowanie ciągu polega w tym przypadku na obrocie całych dysz silnika (samolot posiada jeden silnik z kilkoma dyszami). Dzięki temu Harrier ma możliwość wykonywania lotu charakterystycznego dla śmigłowców: zawisu, przemieszczeń bocznych a także lotu do tyłu.

Innym przykładem statku powietrznego wykorzystującym ciąg wektorowany jest amerykański V-22 Osprey. Jest to statek powietrzny posiadający na końcach nieruchomych skrzydeł silniki, które mają możliwość wykonywania obrotu dookoła osi łączącej oba silniki.

Wektorowanie ciągu stosowane jest także w śmigłowcach i w tym przypadku jest związane ze specyfiką tych statków powietrznych. Wektorowanie ciągu uzyskuje się tu poprzez sterowanie – pochylanie i przechylanie – wirnikiem nośnym. Zmienny wektor ciągu został też po raz pierwszy zastosowany także w silnikach rakietowych – we wchodzącym w skład amerykańskiego systemu antybalistycznego Ballistic Missile Defense – pocisku Kinetic Energy Interceptor (KEI), w którym każdy z trzech stopni napędowych dysponuje własnym systemem wektorowania ciągu.

Lista samolotów z ciągiem wektorowanym

Przypisy

  1. LM 10 Handbook and Subsequent Volume 1 (ang.). W: Main Propulsion Subsystem [on-line]. National Aeronautics and Space Administration. s. 252. [dostęp 2012-04-17].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie