Cicha noc

Autograf kolędy Grubera, prawdopodobnie napisany ok. 1860 r.

Cicha noc – jedna z najbardziej znanych kolęd na świecie, po raz pierwszy wykonana podczas pasterki w 1818 roku, w austriackim Oberndorf bei Salzburg. Autorem słów Stille Nacht był Joseph Mohr^[1], melodię ułożył Franz Xaver Gruber. Słowa jednej z wersji w języku polskim ułożył ok. 1930 roku Piotr Maszyński.

Przetłumaczono ją na ponad 300 różnych języków i dialektów (Kolekcja Wallace Bronner, Frankenmuth, Michigan, USA).

Powstanie kolędy

Stille-Nacht-Kapelle (Kaplica Cichej Nocy) w Oberndorf bei Salzburg

Tekst pieśni powstał jako wiersz już w roku 1816. Autor wiersza, Joseph Mohr, był wówczas (1815-1817) wikarym w Mariapfarr w regionie Lungau (południowo-wschodnia część landu Salzburg).

Melodia powstała dwa lata później, 24 grudnia 1818 roku. Joseph Mohr, w latach 1817–1819 wikary w nowo powstałej parafii św. Mikołaja w Oberndorf bei Salzburg, zaproponował Franzowi Gruberowi napisanie muzyki do swojego wiersza. Franz Gruber był od 1807 do 1829 r. nauczycielem i organistą kościelnym w Arnsdorfie, zaś od 1816 do 1829 r. również organistą w nowej parafii w pobliskim Oberndorf bei Salzburg. Kompozycja miała być na 2 głosy solowe z towarzyszeniem chóru i gitary. Przypuszcza się, że kościół w Oberndorf bei Salzburg dysponował jedynie starym, niesprawnym pozytywem i dlatego potrzebna była pieśń z towarzyszeniem gitary. Została ona napisana w tonacji D-dur, w metrum 6/8.

Pieśń została wykonana w tym samym dniu podczas pasterki. Mohr śpiewał partię tenorową i grał na gitarze, Gruber wykonywał partię basową. Gruber określił kolędę jako „prostą kompozycję” i nie przypisywał jej szczególnego znaczenia.

Kolęda spodobała się mieszkańcom Oberndorf bei Salzburg i wkrótce była znana również w okolicy. Świadczą o tym zachowane odpisy pieśni (najstarszy z 1822 r. z Salzburga). Nie podają one jednak nazwisk autorów. Pieśnią zainteresowała się królewska kapela dworska w Berlinie, która w roku 1854 wysłała do Salzburga pytanie o twórcę kolędy. 30 grudnia 1854 r. Franz Gruber opisał okoliczności powstania utworu. W ojczystym Salzburgu kolęda została zaliczona do oficjalnych pieśni kościelnych dopiero w roku 1866.

Oryginalny zapis nutowy Grubera z 24 grudnia 1818 r. zaginął, podobnie jak następny zapis, prawdopodobnie z ok. 1830 r., na dwa głosy solowe, chór i organy.

Zaginął również śpiewnik kościelny Blasiusa Wimmera (organisty i nauczyciela z Waidring w Tyrolu), w którym pieśń „Cicha noc” zapisana była z datą 22 lipca 1819 r. i liczyła siedem zwrotek.

Zachował się natomiast niedatowany rękopis Mohra, powstały prawdopodobnie między rokiem 1820 a 1825 (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na dwa głosy wokalne z towarzyszeniem gitary, sześć zwrotek), w którym wyraźnie podano autorów pieśni.

Zachowały się również późniejsze rękopisy Grubera:

• najwcześniejszy z zachowanych, z 12 grudnia 1836 r. (zapis w tonacji Es-dur, metrum 6/8, na cztery głosy wokalne, dwoje skrzypiec, altówkę, flet, fagot, dwa klarnety, dwie waltornie, wiolonczelę (Violone) i organy, sześć zwrotek),
• niedatowany, prawdopodobnie z ok. 1845 r. (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na dwa głosy solowe i chór mieszany, z towarzyszeniem trio smyczkowego, dwóch rogów i organów, jedna -pierwsza – zwrotka),
• niedatowany, prawdopodobnie z roku 1854 (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na dwa głosy solowe i chór, bez akompaniamentu, pięć zwrotek – brak trzeciej zwrotki),
• niedatowany, prawdopodobnie z ok. 1860 r. (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na sopran i alt z „cichym akompaniamentem organów”, sześć zwrotek).

Autografy te przechowywane są w archiwach w Hallein pod Salzburgiem (Stille-Nacht-Archiv) i w Salzburgu (Carolino Augusteum).

Tekst kolędy

Oryginalna wersja, według autografu Josepha Mohra (1816 r.), liczy sześć zwrotek. Obecnie śpiewa się najczęściej wersję skróconą: zwrotkę 1, 2 i 6. Melodia (kompozycja): Franz Xaver Gruber, 1818.

Różne wersje językowe

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Archiwalna strona Towarzystwa Stille-Nacht-Gesellschaft (Salzburg). stillenacht.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-21)]. (niem.)
• Kraj związkowy Salzburg, mapka miejscowości związanych z powstaniem kolędy. stillenachtland.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-14)].
• Teksty kolędy w różnych językach (199 wersji w 135 językach, w tym 5 wersji do odsłuchania)
• Cicha noc w serwisie Wolne Lektury
• Cicha noc, święta noc w serwisie Koledypolskie.pl (tekst kolędy i historia jej powstania)