Cicha noc (film)

Cicha noc – polski film obyczajowy z 2017 roku w reżyserii Piotra Domalewskiego, na podstawie autorskiego scenariusza. Film ukazuje dzień z życia polskiej rodziny zebranej z okazji Świąt Bożego Narodzenia w nieokreślonej wsi warmińsko-mazurskiej. Pozorny spokój rodziny zakłóca obecność emigranta Adama (Dawid Ogrodnik), który z udziałem w rodzinnej uroczystości wiąże nadzieję na realizację drażliwego celu.

Domalewski swoim pełnometrażowym debiutem fabularnym zamierzał opowiedzieć w filmie historię bliską jego własnej sytuacji rodzinnej. Próbował jednak również skłonić publiczność do refleksji na temat znaczenia rodziny oraz do zmierzenia się z narodowym piętnem doganiania Zachodu. Film wyprodukowany przez Studio „Młodzi i Film” im. Andrzeja Munka okazał się wielkim sukcesem artystycznym, zdobywając siedem statuetek na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz dziesięć Orłów – w obu przypadkach dla najlepszego filmu. Powszechnie doceniane było aktorstwo na czele z Ogrodnikiem i Arkadiuszem Jakubikiem w drugoplanowej roli męskiej; chwalono też szczególną empatię reżysera wobec swoich bohaterów.

Fabuła

Dwudziestokilkuletni Adam – od pewnego czasu pracujący w Holandii i mieszkający tam z żoną spodziewającą się dziecka – nieoczekiwanie przyjeżdża na święta Bożego Narodzenia do rodzinnej miejscowości w województwie warmińsko-mazurskim. Adam nie jest pierwszym emigrantem w rodzinie; jego ojciec-alkoholik Zbigniew dorabiał niegdyś jako gastarbeiter, a wujek Jurek pracował w Belgii^[1]. Młodszy brat Adama, Paweł, wiąże swe nadzieje z rozkręceniem warsztatu samochodowego, ale rodzina traktuje go jako obciążenie. Siostra Jolka cierpliwie znosi towarzystwo tyranizującego ją męża Marcina, a matka Teresa z trudem próbuje zespolić rozpadającą się rodzinę. Wszyscy razem spotykają się przy wigilijnym stole, gdzie Adam przekazuje im wiadomość o swoich planach dotyczących domu nieopodal, którego budowa jest finansowana przez rodzinę i który ma nadzieję otrzymać w spadku^[2]. Adam nieświadomie prowokuje spiralę nieporozumień, która nieuchronnie prowadzi do katastrofy^[1].

Dawid Ogrodnik, odtwórca roli Adama

Obsada

• Dawid Ogrodnik – Adam
• Tomasz Ziętek – Paweł, brat Adama
• Arkadiusz Jakubik – Zbigniew, ojciec Adama
• Agnieszka Suchora – Teresa, matka Adama
• Amelia Tyszkiewicz – Kasia, młodsza siostra Adama
• Maria Dębska – Jolka, starsza siostra Adama
• Tomasz Schuchardt – Marcin, mąż Jolki
• Paweł Nowisz – dziadek Adama
• Elżbieta Kępińska – babcia Adama
• Adam Cywka – Jurek, wujek Adama
• Jowita Budnik – Basia, ciocia Adama
• Mateusz Więcławek – Jacek, kuzyn Adama
• Katarzyna Domalewska – Ania, kuzynka Adama
• Magdalena Żak – Gośka, kuzynka Adama
• Milena Staszuk – Aśka, narzeczona Adama

Produkcja

Reżyserem Cichej nocy był debiutant Piotr Domalewski, który postanowił opowiedzieć w filmie historię bliską jego własnej sytuacji rodzinnej. Jako mieszkaniec wsi pod Łomżą, wychowany w wieloosobowej rodzinie, podjął wiele wyrzeczeń na rzecz swej kariery artystycznej; początkowo był aktorem teatralnym, ale ostatecznie wykształcił się jako reżyser^[3]. Scenariusz, który napisał Domalewski, z uznaniem przeczytał producent filmowy Jerzy Kapuściński. Produkcji przyszłego filmu podjęło się Studio „Młodzi i Film” im. Andrzeja Munka^[3], które otrzymało dotację w wysokości miliona złotych od Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej^[4]. Zdjęcia do filmu kręcono we wsi Pęglity, faktycznie zlokalizowanej w województwie warmińsko-mazurskim^[5].

Celem Domalewskiego przy tworzeniu Cichej nocy było zwrócenie uwagi widzów na wartość rodziny:

Chciałbym, żeby widz po obejrzeniu mojego filmu – nawet jeśli zauważy niedostatek, brak perspektyw i ponurość świata – przypomniał sobie, że to rodzina jest najważniejsza. To wartość nadrzędna w życiu, więc właśnie brak porozumienia i zrozumienia między członkami rodziny jest najbardziej dotkliwy. Wokół tej obserwacji rozgrywa się cały dramat bohaterów Cichej nocy; właśnie rodzinne relacje chciałem pokazać^[5].

Całość filmu Domalewski dedykował ludziom, którzy „niezależnie od statusu społecznego mają w sobie to same piętno narodowe, […] że majacząca gdzieś zagranica, jakieś indziej, jest zawsze lepsza i atrakcyjniejsza. […] Gdzie jest polski poziom, co to jest polski poziom? To mnie zastanawia”^[5].

Odbiór

Film miał premierę w kinach 24 września 2017 roku^[6]. Łączna kinowa frekwencja Cichej nocy według szacunków Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej wyniosła 374 395 widzów, co umiejscawiało film na 10. miejscu na liście najczęściej oglądanych filmów polskich za rok 2017^[7].

Recenzje Cichej nocy były na ogół pozytywne. Janusz Wróblewski na łamach „Polityki” stwierdzał, że w filmie „wszystko opiera się na osobistym doświadczeniu, na przeżytych emocjach, psychologicznej prawdzie”, a reżyser podchodzi do swoich bohaterów bez nienawiści: „Okrucieństwo pojawia się tu nie dlatego, że ludzie są źli z natury, tylko że im po prostu nie wychodzi”^[8]. Tomasz Rachwald z „Kultury Liberalnej” z uznaniem wyrażał się o prowadzeniu przez Domalewskiego trójki głównych aktorów: Dawida Ogrodnika, Arkadiusza Jakubika oraz Tomasza Ziętka: „Wokół tej trójki zbudowany jest podstawowy konflikt; aktorzy udźwignęli go bez wysiłku, z lekkością wypowiadając każdą kwestię w tym bogatym w dialogi filmie”^[9]. Grzegorz Fortuna Jr. na łamach „Ekranów” dostrzegał podobieństwa do filmów Wojciecha Smarzowskiego, zauważał jednak podstawową różnicę, która dzieli warsztat reżyserski Domalewskiego od Smarzowskiego: „Podczas gdy znakiem rozpoznawczym Wesela i Domu złego (2009) było finałowe oddalanie się kamery od miejsca akcji i prezentowanie go z perspektywy lotu ptaka […] Domalewski konsekwentnie zbliża się do swoich bohaterów”^[10]. Fortuna podkreślał, że w Cichej nocy „im lepiej poznajemy poszczególnych bohaterów, tym bardziej im współczujemy i kibicujemy”^[10]. Podobnego zdania była Karolina Dzieniszewska z portalu Film.org.pl: „Cicha noc jest filmem wyrazistym, ale nie chłodnym i bezlitosnym; […] Domalewski nie chełpi się niepotrzebnym dramatyzmem – jest w jego dziele sporo humoru, niekiedy czarnego i ironicznego, ale jest również zrozumienie dla bohaterów i ich sposobu życia”^[11]. Piotr Czerkawski w recenzji dla portalu Filmweb wyraził opinię, iż „reżyser uczciwie piętnuje nasze małe grzeszki, wytyka słabości i obśmiewa wyrażaną na co dzień hipokryzję. Jednocześnie jednak udowadnia, że – czasem niespodziewanie dla samych siebie – bywamy też zdolni do wzniosłości”^[12].

Małgorzata Kilijanek z portalu „Głos Kultury” zachowywała większy sceptycyzm wobec debiutu Domalewskiego, uznając jego konkluzję za bardzo ponurą: „Domalewski nie wypisuje recepty na dolegliwości świątecznego zamieszania, ale zostawia widza przygniecionego ciężarem skomplikowanych relacji międzyludzkich”^[13]. Mimo to Jakub Socha z „Dwutygodnika” zauważał, że wreszcie polska prowincja została pokazana bez wyniosłości artysty, „tak, jak wygląda prawie cała Polska: średniej wielkości kraj w środkowej Europie ze średnim klimatem i średnimi możliwościami”^[14]. Socha podsumowywał dyskusję wokół Cichej nocy następująco: „Film, który potencjalnie ma szanse, żeby wszystkich pogodzić: i tych, którzy chcieliby z tej Polski zwiewać, i tych, którzy sobie tego nawet nie wyobrażają. Dzisiaj to prawdziwy cud”^[14].

Nagrody

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Cicha noc w bazie filmpolski.pl
• Cicha noc w bazie Filmweb
• Cicha noc w bazie IMDb (ang.)