Ciemiężyk

Ciemiężyk
Ilustracja
Morfologia (Vincetoxicum hirundinaria)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

goryczkowce

Rodzina

toinowate

Rodzaj

ciemiężyk

Nazwa systematyczna
Vincetoxicum Wolf.
Gen. 130. 1776; Gen. Sp. 269. 1781[3]
Typ nomenklatoryczny

V. hirundinaria Medikus[3]

Ciemiężyk (Vincetoxicum Wolf.) – rodzaj roślin należący do rodziny toinowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia od kilkunastu[4][5] (Vincetoxicum sensu stricto) do około 70 gatunków[6]. W węższym ujęciu są to gatunki występujące w Europie (gdzie jest ich 11) i południowo-zachodniej Azji[5] (w Turcji jest ich 8[5], w Pakistanie – 6[4]). Trzy gatunki europejskie są inwazyjne w Ameryce Północnej (V. nigrum, V. rossicum i V. hirundinaria)[7]. W Polsce rośnie jeden gatunek – ciemiężyk białokwiatowy (V. hirundinaria)[8]. W szerszym ujęciu są to rośliny rozprzestrzenione na rozległych obszarach Starego Świata[9].

Morfologia

Kwiatostan Vincetoxicum rossicum
Torebka z nasionami Vincetoxicum nigrum
Pokrój
Byliny o wyprostowanych pędach osiągających do 1,5 m wysokości, czasem pnące lub drewniejące u nasady[5].
Liście
Pojedyncze, naprzeciwlegle, dolne zwykle jajowate, górne węższe[5].
Kwiaty
Skupione w luźne główki w kątach liści, obupłciowe, pięciokrotne. Działki kielicha drobne, zrosłe tylko u nasady, rozpostarte. Płatki korony rozpostarte, w pąku skręcone, barwy od białej, poprzez żółtą, zielonkawą do ciemnoczerwonej. Pręcików jest 5.
Owoce
Wygięte, wydłużone torebki zawierające nasiona formujące się w dwóch rzędach. Nasiona są wiatrosiewne – wyposażone są w aparat lotny[5].

Systematyka

Synonimy[10]

Alexitoxicon St.-Lag., Antitoxicum Pobed., Pycnostelma Bunge ex Decne.

Rodzaj z rodziny toinowatych (Apocynaceae), w obrębie której klasyfikowany jest do podrodziny Asclepiadoideae, plemienia Asclepiadeae i podplemienia Tylophorinae[10]. Do rodzajów klasyfikowanych tradycyjnie do tego samego podplemienia należą: Biondia, Blyttia, Diplostigma, Goydera, Pentatropis, Pleurostelma, Rhyncharrhena i Tylophora. Badania molekularne wykazały, że z wyjątkiem Pentatropis, wszystkie wyżej wymienione rodzaje są w istocie zagnieżdżone w obrębie Vincetoxicum, co w efekcie skutkuje znacznie szerszym ujęciem systematycznym. Rodzaj w szerszym ujęciu wyewoluował w tropikalnej Afryce przed ok. 18 milionami lat. Dwie niespokrewnione linie rozwojowe roślin o pędach wyprostowanych i zasięgach obejmujących strefę umiarkowaną zaliczano tradycyjnie do rodzaju Tylophora. Z takich roślin w Azji Środkowej wyewoluowała linia Vincetoxicum sensu stricto przed około 4,5 milionami lat. Rośliny te rozprzestrzeniały się z Azji w kierunku Europy, głównie wzdłuż obszarów górskich[9][11][12].

Wykaz gatunków[6][13][14]
  • Vincetoxicum albovianum (Kusn.) Pobedimova in Novit.
  • Vincetoxicum aristolochioi des (Miq.) Franch. & Sav.
  • Vincetoxicum arnottianum (Wight) Wight
  • Vincetoxicum austrokiusian um (Koidz.) Kitag.
  • Vincetoxicum barbatum (R. Br.) Kuntze
  • Vincetoxicum biflorum (Decne.) Kuntze
  • Vincetoxicum brachystelmoi des (P.I. Forst.) Liede
  • Vincetoxicum calcareum (H. Ohashi) Liede
  • Vincetoxicum canescens (Willd.) Decne.
  • Vincetoxicum capparidifoli um (Wight & Arn.) Kuntze
  • Vincetoxicum cardiostephan um (Rech. f.) Rech. f.
  • Vincetoxicum christinae (P.I. Forst.) Liede
  • Vincetoxicum crassifolium (Zipp. ex Decne.) Kuntze
  • Vincetoxicum cuspidatum (Zipp. ex Decne.) Kuntze
  • Vincetoxicum darvasicum B. Fedtsch.
  • Vincetoxicum decaisnei (E. Fourn.) Kuntze
  • Vincetoxicum doianum (Koidzuma in Y. Doi) Kitag.
  • Vincetoxicum ferrugineum (E. Fourn.) Kuntze
  • Vincetoxicum funebre Boiss. & Kotschy
  • Vincetoxicum fuscatum (Hornem.) Endl.
  • Vincetoxicum glabrum (Nakai) Kitag.
  • Vincetoxicum grandiflorum (R. Br.) Kuntze
  • Vincetoxicum hirundinaria Medik. – ciemiężyk białokwiatowy
  • Vincetoxicum huteri Vis. & Asch.
  • Vincetoxicum inamoenum Maxim.
  • Vincetoxicum jailicola Juz.
  • Vincetoxicum japonicum (C. Morren & Decne.) Decne. – ciemiężyk japoński
  • Vincetoxicum juzepczukii (Pobed.) Privalova
  • Vincetoxicum katoi (Ohwi) Kitag.
  • Vincetoxicum laeve (Blume) Kuntze
  • Vincetoxicum laxum Gren. & Godr.
  • Vincetoxicum leucanthum K. Schum.
  • Vincetoxicum liebianum (F. Muell.) Liede
  • Vincetoxicum lutescens (Decne.) Kuntze
  • Vincetoxicum maeoticum Barbar.
  • Vincetoxicum magnificum (Nakai) Kitag.
  • Vincetoxicum minus Walp.
  • Vincetoxicum mugodsharicum Pobed.
  • Vincetoxicum nanum (Buch.-Ham. ex Wight) Liede
  • Vincetoxicum nigrum (L.) Moench – ciemiężyk czarny
  • Vincetoxicum nipponicum (Matsum.) Kitag.
  • Vincetoxicum paniculatum (R. Br.) Kuntze
  • Vincetoxicum pannonicum (Borhidi) Holub
  • Vincetoxicum pingshanicum (M.G. Gilbert & P.T. Li) Liede
  • Vincetoxicum pumilum Decne.
  • Vincetoxicum raddeanum Albov
  • Vincetoxicum rehmanni Boiss.
  • Vincetoxicum rockii (M.G. Gilbert & P.T. Li) Liede
  • Vincetoxicum rossicum (Kleopow) Barbar.
  • Vincetoxicum sakesarense Ali & Khatoon
  • Vincetoxicum scandens Sommier & Levier
  • Vincetoxicum schmalhauseni i (Kusn.) Litv.
  • Vincetoxicum serpyllifoliu m (Kunth) Kuntze
  • Vincetoxicum sibiricum Decne.
  • Vincetoxicum speciosum Boiss. & Spruner
  • Vincetoxicum stauropolitan um Pobed.
  • Vincetoxicum stocksii Ali & Khatoon
  • Vincetoxicum streptolobum (E. Fourn.) Kuntze
  • Vincetoxicum struthianthus (E. Fourn.) Kuntze
  • Vincetoxicum tanakae (Maxim. ex Franch. & Sav.) Franch. & Sav.
  • Vincetoxicum tenue (Blume) Kuntze
  • Vincetoxicum thailandense (P.T. Li) Liede
  • Vincetoxicum unguiculatum Britton
  • Vincetoxicum utriculosum (Costantin) Liede
  • Vincetoxicum virgatum (Poir.) Kuntze
  • Vincetoxicum volubile Maxim.
  • Vincetoxicum wangii (P.T. Li & W. Kittr.) Liede
  • Vincetoxicum woollsii (Benth.) Kuntze
  • Vincetoxicum wrightii (A. Gray) A. Heller
  • Vincetoxicum yamanakae (Ohwi & H. Ohashi) H. Ohashi

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ a b Vincetoxicum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-07-27].
  4. ↑ a b S.I. Ali: Vincetoxicum N.M. von Wolf. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-27].
  5. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 213. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b Vincetoxicum. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-27].
  7. ↑ Scott E. Sheeley, Dudley J. Raynal. The Distribution and Status of Species of Vincetoxicum in Eastern North America. „Bulletin of the Torrey Botanical Club”. 123, 2, s. 148-156, 1996. 
  8. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
  9. ↑ a b Liede-Schumann, Sigrid; Kong, Hanghui; Meve, Ulrich; Thiv, Mike. Vincetoxicum and Tylophora (Apocynaceae: Asclepiadoideae: Asclepiadeae)—two sides of the same medal: Independent shifts from tropical to temperate habitats. „Taxon”. 61, 4, s. 803-825, 2012. 
  10. ↑ a b Genus: Vincetoxicum Wolf. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. [dostęp 2018-07-27].
  11. ↑ Tadashi Yamashiro, Tatsuya Fukuda, Jun Yokoyama, Masayuki Maki. Molecular phylogeny of Vincetoxicum (Apocynaceae-Asclepiadoideae) based on the nucleotide sequences of cpDNA and nrDNA. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 31, 2, s. 689-700, 2004. DOI: 10.1016/j.ympev.2003.08.016. 
  12. ↑ Sigrid Liede-Schumann, Rizwana Khanum, Abdul Sama Mumtaz, Iulian Ghergheld, Amirhossein Pahlevani. Going west – A subtropical lineage (Vincetoxicum, Apocynaceae: Asclepiadoideae) expanding into Europe. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 94A, s. 436-446, 2016. 
  13. ↑ Nazwy polskie według: Ludmiła (red.) Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  14. ↑ Nazwy polskie według: Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 195. ISBN 978-83-925110-5-2.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
218 Vincetoxicum officinale Moench.jpg
Vincetoxicum officinale Moench.
Vincetoxicum nigrum 2015-08-29 5692.JPG
Autor: Salicyna, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ciemiężyk czarny (Vincetoxicum nigrum), Ogród Botaniczny UMCS w Lublinie
Vincetoxicum rossicum 5452251.jpg
Autor: Leslie J. Mehrhoff, University of Connecticut, Bugwood.org, Licencja: CC BY 3.0
Dog-strangling vine, European swallowwort (Vincetoxicum rossicum) (Kleopov) Barbarich