Cieszacin Wielki

Cieszacin Wielki

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jarosławski
Gmina	Pawłosiów
Liczba ludności (2021)	889[1]
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-500[2]
Tablice rejestracyjne	RJA
SIMC	0607765[3]
Położenie na mapie gminy Pawłosiów Cieszacin Wielki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Cieszacin Wielki
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Cieszacin Wielki
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego Cieszacin Wielki
49°59′30″N 22°35′27″E/49,991667 22,590833

Cieszacin Wielki – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Pawłosiów^[3][4]. Położona jest 7 km od miasta Jarosław.

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Niepokalanego Poczęcia.

W latach 1954-1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Cieszacin Wielki, po jej zniesieniu w gromadzie Pawłosiów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Historia Cieszacina Wielkiego

Cieszacin Wielki został założony za czasów panowania króla Kazimierza III Wielkiego, w 1366 roku. We wczesnym średniowieczu osada ta była zamieszkiwana przez słowiańskie plemię Lędzian, które być może w XII wieku przywędrowały tu w poszukiwaniu żywności i lepszego bytu z pobliskiego grodu jarosławskiego.

Na początku XIX wieku ziemie te znalazły się w posiadaniu rodu Terleckich herbu Przestrzał, następnie weszły w skład wiana córki Leopolda Terleckiego – Bronisławy Terleckiej. Wyszła ona za mąż za Bolesława Drohojewskiego , a potem dobra odziedziczył ich syn Jan Józef Drohojowski. należały one do niego aż do 1944 roku, kiedy zostały upaństwowione^[5]. Jan Józef Drohojowski podczas strajku chłopskiego w 1937 roku przez pewien czas był jednym z kierujących strajkiem w powiecie jarosławskim. Bez jego zgody chłopi nie mogli zawozić żywności na targ w Jarosławiu. W grudniu 1937 roku znalazł się wśród 10 przywódców oskarżonych o zorganizowanie strajku w Małopolsce^[6]. Gdy siedział w więzieniu do jego majątku przybyło 1000 chłopów, którzy za darmo pomogli w zebraniu zbiorów. Po procesie Drohojowski otrzymał najwyższy wymiar kary i został skazany na 3,5 roku więzienia^[7]. Podczas II wojny światowej Drohojowski został w 1944 roku aresztowany przez NKWD i uwięziony w obozie w Trzebusce^[8]. Jan Drohojowski był kawalerem i w czasie wojny mieszkał w Cieszacinie z matką. W 1939 roku gościli Wincentego Witosa, który na początku września tak jak wielu Polaków ewakuował się pociągiem w kierunku Lwowa. Przebywał on w dworze do momentu aresztowania przez Niemców, które odbyło się pomiędzy 16 a 20 września 1939 roku^[9].

Zabytki na terenie wsi

• dwór z XIX wieku^[5],
• krzyż z czasów wojny – „Czarny Krzyż”, który znajdował się na skarpie nad drogą powiatową nr 1617R z Jarosławia do Cieszacina. Podczas budowy autostrady został on przez parafian i proboszcza parafii pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Cieszacinie Wielkim przeniesiony w inne miejsce ponieważ stał na trasie zjazdu z wiaduktu^[10].
• pomnik przyrody „Dąb i sosna” – ten pomnik przyrody został zniszczony przez wyładowania atmosferyczne, które miały miejsce w 2011 roku^[11]
• krzyż postawiony na miejscu pochówków wielu ludzi (zmarłych w czasie epidemii cholery) koło „Dębu i sosny”,
• żelazny most wybudowany w na przełomie lat 1941-1942.

Zabytkowy dworek w Cieszacinie Wielkim

Pierwszą siedzibą, którą postawili Terleccy, był modrzewiowy dwór z portykiem i tarasem wychodzącym na ogród – typowy dom szlachty z tamtego okresu. Dwór ten nie zachował się jednak do dziś^[5].

Dokładna data powstania obecnego pałacyku jest nieznana. Prawdopodobnie powstał na początku XIX wieku, a jego projektantem był przypuszczalnie znany architekt Piotr Aigner. Cieszacki pałacyk bardziej przypomina pawilon ogrodowy niż rezydencję. Jest tym samym typowym przejawem architektury romantyczno-sentymentalnej, dominującej w końcu XVIII i na początku XIX wieku. Początek XIX wieku to okres, gdy w architekturze reprezentacyjnej i publicznej dominował klasycyzm, tymczasem mniejsze budowle stanowiły pole do prób związanych z neostylami, początkowo z gotykiem. Widać to choćby na przykładzie tego budynku. Do prostej bryły na planie kwadratu dostawiona została narożna wieża – baszta zwieńczona krenelażem. Do ok. 1953 istniał przylegający do murowanej części od strony drogi, pawilon drewniany, później zdewastowany i rozebrany, podobno był też taki pawilon po drugiej stronie pałacyku koło narożnej wieży, ale zniknął w czasie wojny.

Ostatnim właścicielem obiektu był Jan Józef Drohojowski (ur. 1880), syn Bronisławy (1849-1941) i Bolesława (1848-1916) Drohojowskich (w ręce rodziny dobra przeszły pod koniec XIX wieku)^[5].

Po II wojnie światowej w pałacyku znajdowała się siedziba NKWD. Po wyprowadzce tajnych służb w pałacyku ulokowano siedzibę Gromadzkiej Rady Narodowej oraz Bibliotekę Gromadzką. W 1960 roku po likwidacji urzędu GRN, i przeniesieniu biblioteki do pobliskiego budynku Wiejskiego Domu Kultury (obecnie nieistniejącego), zaadaptowano budynek na potrzeby szkoły. Szczególnie ten okres użytkowania wpłynął negatywnie na stan obiektu. Podobno w latach 80. podjęto próbę remontu, jednak z braku środków nieudaną. „Zameczek” otacza zdziczały park krajobrazowy, a w drzewostanie zachowało się kilka starych dębów będących pomnikami przyrody^[5].

Osoby związane z Cieszacinem Wielkim

W Cieszacinie Wielkim mieszkał w dzieciństwie politolog, badacz stosunków międzynarodowych, dyplomata i twórca Instytutu Stosunków Międzynarodowych UW – Józef Kukułka;

Gospodarstwo prowadzi tutaj pierwszy przewodniczący Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność” Jan Kułaj.

Sport

W Cieszacinie Wielkim w 1948 został założony klub piłkarski LKS Iskra. W sezonie 2018/2019 „Iskra” występuje w klasie A w grupie Jarosław I^[12].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Cieszacin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 693 .