Cisplatyna
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wzór sumaryczny | PtCl2(NH3)2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Masa molowa | 300,05 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wygląd | żółty, bezwonny proszek[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Numer CAS | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
PubChem | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
DrugBank | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podobne związki | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podobne związki | transplatyna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ATC | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Stosowanie w ciąży | kategoria D | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cisplatyna (łac. Cisplatinum), PtCl2(NH3)2 – nieorganiczny związek chemiczny, kompleks platyny na stopniu utlenienia II, w którym ligandami są 2 atomy chloru i 2 cząsteczki amoniaku rozmieszczone płasko w konfiguracji cis. Stosowana jest jako lek cytostatyczny w chemioterapii kilku rodzajów nowotworów złośliwych.
Jej diastereoizomer, transplatyna, jest nieaktywna terapeutycznie. Jest to sytuacja szczególna, gdyż inne związki o ogólnym wzorze PtCl2X2 (gdzie X = azotowa zasada heterocykliczna, np. reszta pirydyny lub tiazolu) wykazują aktywność zarówno w formie cis, jak i trans[6].
Mechanizm działania
Jest to chemioterapeutyk fazowo niespecyficzny, swoisty dla cyklu komórkowego. Jego działanie polega na utworzeniu krzyżowych wiązań między sąsiadującymi nićmi DNA oraz w obrębie tej samej nici. Tworzenie tych poprzecznych wiązań uniemożliwia replikację DNA i podział komórki. Wywiera też wpływ na funkcje metaboliczne, uruchamiając proces apoptozy komórki.
Dla prawidłowego funkcjonowania leków z tej grupy konieczna jest obecność dwóch ligandów aktywnych chemicznie, będących względem siebie w położeniu cis (w cisplatynie są to atomy chloru), oraz dwóch ligandów niereaktywnych, obojętnych elektrycznie (w cisplatynie funkcję tę pełnią cząsteczki amoniaku). Reaktywne atomy chloru są wymieniane w procesie substytucji nukleofilowej na atomy azotu zasad guanylowych w łańcuchu DNA.
Zastosowanie
- rak jądra
- rak płuca
- rak pęcherza moczowego
- rak jajnika
- rak szyjki macicy i rak trzonu macicy
- nowotwory głowy i szyi
- czerniak złośliwy
- mięsaki
- rak kory nadnerczy
Istnieją doniesienia o skuteczności cisplatyny w trakcie leczenia u chorych na raka sutka z istniejącą mutacją BRCA1[7][8].
Działania niepożądane
- nudności i wymioty (najsilniejsze ze wszystkich cytostatyków, utrzymujące się w niektórych przypadkach do dwóch tygodni po odstawieniu leku)[9],
- upośledzenie pracy nerek,
- neuropatie[10], drętwienie kończyn,
- uszkodzenie słuchu (szum w uszach, rzadko głuchota),
- objawy grypopodobne (gorączka, dreszcze),
- możliwość indukowania wtórnych nowotworów (nieudowodnione u ludzi)[11],
- supresja szpiku (zwykle łagodna),
- łysienie (rzadko),
- obniża dość mocno morfologię krwi (krwinki białe WBC, krwinki czerwone RBC i płytki krwi PLT).
Aby zmniejszyć właściwości ematogenne podaje się w połączeniu skojarzonym aprepitant[12] i ondansetron, czasem dołączając jeszcze deksametazon. Neuropatie pomaga zwalczyć np. pregabalina[13], gabapentyna. Działanie mielotoksyczne hamuje się podając leki z grupy G-CSF[14].
Dawkowanie
Cisplatynę podaje się dożylnie we wlewie kroplowym lub niekiedy miejscowo (np. dopęcherzowo).
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c cis-Diaminedichloroplatinum(II), [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 490577 [dostęp 2010-04-09] (niem. • ang.).
- ↑ a b c Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0 .
- ↑ a b Cisplatyna (ang.). The Chemical Database. Wydział Chemii Uniwersytetu w Akronie. [dostęp 2012-07-10].[niewiarygodne źródło?]
- ↑ a b Cisplatin, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00515 (ang.).
- ↑ a b Dichlorek cis-diaminaplatyny(II) (nr 479306) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski.
- ↑ G. McGowan, S. Parsons, PJ. Sadler. Contrasting chemistry of cis- and trans-platinum(II) diamine anticancer compounds: hydrolysis studies of picoline complexes. „Inorg Chem”. 44 (21), s. 7459-7467, 2005. DOI: 10.1021/ic050763t. PMID: 16212372.
- ↑ Rak Piersi, www.rakpiersi.pl [dostęp 2018-05-25] (pol.).
- ↑ Cisplatyna - stary lek, nowe zastosowanie
- ↑ Zapobieganie wymiotom po chemio- i radioterapii Zalecenia American Society of Clinical Oncology - Wytyczne - Artykuły - Medycyna Praktyczna, www.mp.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
- ↑ Zapobieganie i leczenie neuropatii obwodowej wywołanej przez chemioterapię - Artykuły przeglądowe - Artykuły - Medycyna Praktyczna, www.mp.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
- ↑ MH Greene. Is cisplatin a human carcinogen?. „J Natl Cancer Inst”. 84 (5), s. 306-12, Mar 1992. PMID: 1738180.
- ↑ Karta aprepitantu na MP (pol)
- ↑ Karta pregabaliny na MP (pol)
- ↑ Karta filgrastimu na MP (pol)
Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.
Media użyte na tej stronie
Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) pictogram for corrosive substances
Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) pictogram for toxic substances
Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) pictogram for substances hazardous to human health.
Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) pictogram for substances hazardous to human health.
The "fire diamond" as defined by NFPA 704. It is a blank template, so as to facilitate populating it using CSS.
The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.
Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.Autor: Anypodetos, Licencja: CC0
Cis and trans isomers for square planar complexes