Clara Zetkin

Clara Josephine Zetkin

Clara Zetkin w latach 20.
Data i miejsce urodzenia	5 lipca 1857 Wiederau
Data i miejsce śmierci	20 czerwca 1933 Archangielskoje
Zawód, zajęcie	polityk
Partia	SAP (1878–1890) SPD (1890–1917) USPD (1917–1919) KPD (1919–1933)
Odznaczenia

Clara Josephine Zetkin z domu Eißner (ur. 5 lipca 1857 w Wiederau, w Królestwie Saksonii, zm. 20 czerwca 1933 w Archangielskoje, w ZSRR) – niemiecka socjalistka, aktywistka ruchu feministycznego oraz pacyfistycznego.

Była członkiem SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands), reprezentując w niej frakcję rewolucyjno-marksistowską, do roku 1917, kiedy to zaczęła działać w nowo utworzonej USPD (Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands), stając się jednym z najważniejszych reprezentantów jej lewego skrzydła (tzw. Grupy Spartakusa, przemianowanej w roku 1918 na Związek Spartakusa). Od roku 1919 związana z KPD (Kommunistische Partei Deutschlands). W latach 1920–1933 była posłem do Reichstagu z ramienia KPD, pełniąc w roku 1932 funkcję Alterspräsidentin des Parlaments (w dzisiejszej Polsce odpowiednikiem tej funkcji jest marszałek senior).

W roku 1889 wzięła udział w Międzynarodowym Kongresie Robotników w Paryżu, który stał się podstawą utworzenia II Międzynarodówki socjalistycznego ruchu robotniczego. To głównie dzięki jej staraniom 8 marca obchodzony jest jako Międzynarodowy Dzień Kobiet (choć należy zaznaczyć, że po raz pierwszy świętowano go w Danii, Szwajcarii, Niemczech i Austro-Węgrzech 19 marca 1911 roku). Odgrywając jedną z najważniejszych i najbardziej znaczących ról w KPD, była Clara Zetkin w latach 1921–1933 również członkiem Komitetu Wykonawczego III Międzynarodówki, w którym pod koniec swego życia należała do mniejszości krytykującej stalinowską tezę, zgodnie z którą socjaldemokrację uważano za lewicowy odłam faszyzmu.

Pochowana została na Cmentarzu przy Murze Kremlowskim.

Życiorys

Dzieciństwo i wykształcenie

Clara urodziła się jako najstarsza córka Josephine Vitale – na jej ojca, Jeana Dominique’a, wielki wpływ wywarła rewolucja francuska oraz wojny napoleońskie, w których brał udział – oraz Gottfrieda Eißnera, syna robotnika dniówkowego i nauczyciela szkoły wiejskiej z Wiederau. Jej matka utrzymywała kontakty z założycielkami, rodzącego się właśnie w tych czasach, ruchu feministycznego, m.in. z Louise Otto-Peters czy Auguste Schmidt, czytała książki autorstwa George Sand, założyła w Wiederau żeński związek gimnastyczny. W 1872 r. rodzina przeprowadziła się do Lipska, aby umożliwić dzieciom zdobycie lepszego wykształcenia.

Zaangażowanie w działalność socjaldemokracji

Od 1874 r. utrzymywała w prywatnym seminarium w Lipsku, gdzie kształciła się na nauczycielkę szkół ludowych, kontakty z ruchem feministycznym oraz robotniczym. W 1878 r. Clara Eißner wstąpiła do Socjalistycznej Partii Robotników Niemiec (niem. Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands – SAP), przemianowanej w 1890 r. na Socjaldemokratyczną Partię Niemiec (niem. Sozialdemokratische Partei Deutchlands – SPD). Podczas obowiązywania tzw. ustawy antysocjalistycznej (1878-1890), kiedy to działalność socjaldemokratyczna poza Reichstagiem i landtagami została zakazana, opuściła kraj, udając się w 1882 r. do Zurychu, a następnie do Paryża. Tam przyjęła nazwisko swojego partnera – Ossipa Zetkina, rosyjskiego rewolucjonisty, z którym miała dwóch synów: Maxima (1883-1965) oraz Kostję (1885-1980).

W 1889 r., podczas pobytu w Paryżu, wzięła udział w Międzynarodowym Kongresie Robotników, przyczyniając się do powstania II Międzynarodówki.

Jesienią 1890 r. rodzina wróciła do Niemiec, osiedlając się w Sillenbuch koło Stuttgartu. Tam pracowała Clara Zetkin jako tłumaczka w wydawnictwie Johanna Dietza, a od 1892 r. jako szefowa redakcji kobiecego czasopisma „Die Gleichheit” (z niem. „Równość”).

Po śmierci Ossipa Zetkina wyszła w 1899 r. za mąż za Friedricha Zundela, młodszego o osiemnaście lat, artystę malarza z Wiernsheim. Ich drogi z czasem rozeszły się, co doprowadziło w 1927 r. do rozwodu, po którym Zundel poślubił Paulę Bosch, córkę Roberta Boscha.

W trakcie VII Międzynarodowego Kongresu Socjalistycznego w Stuttgarcie w 1907 r. Zetkin poznała Włodzimierza Lenina, z którym połączyła ją dozgonna przyjaźń.

W SPD należała wraz z Różą Luksemburg, swoją przyjaciółką i współpracowniczką, do grona przywódców lewego, rewolucyjnego skrzydła partii, występując na przełomie wieków przeciwko rewizjonizmowi Eduarda Bernsteina.

Bojowniczka o prawa kobiet

Prawa kobiet zawsze stanowiły najważniejszy punkt jej działalności. Podczas Międzynarodowego Kongresu Robotników w Paryżu wygłosiła Zetkin 19 VII 1889 r. słynny referat, w którym skrytykowała działania burżuazyjnego ruchu feministycznego (m.in. Helene Lange oraz Minny Cauer) na rzecz praw wyborczych dla kobiet, swobodnego wyboru przez nie wykonywanego zawodu i innych przepisów ustawodawstwa pracy dotyczących ich w ramach istniejącego systemu. Nierówność płci stanowiła zatem dla niej pokłosie panujących stosunków socjalnych oraz ekonomicznych będących efektem sprzeczności między kapitałem a pracą. Przesunięcie momentu formalnej emancypacji kobiet na czas po rewolucji pogłębiło konflikty w łonie niemieckiego ruchu feministycznego przed I wojną światową i doprowadziło do długotrwałych sporów z bardziej umiarkowanymi działaczkami, także socjaldemokratycznymi, np. z Lily Braun czy Luise Zietz.

Od 1891 do 1917 r. Zetkin pracowała w feministyczno-robotniczym czasopiśmie „Die Gleichheit” (przed 1892 r. nosiło ono nazwę „Die Arbeiterin”, z niem. „Robotnica”), w którego pierwszym, programowym numerze opowiedziała się przeciwko stanowisku reformistycznemu, które zakładało stopniowe zrównywanie pozycji kobiet i mężczyzn przy zachowaniu ustroju kapitalistycznego. Z czasem zrewidowała swoje sztywne stanowisko w tej sprawie, uważając uzyskanie przez kobiety praw wyborczych za istotne niezależnie od aktualnego systemu gospodarczego, co od 1891 r. stanowiło zresztą jeden z najważniejszych punktów programu SPD.

W 1907 r. stanęła na czele nowo utworzonego w SPD Sekretariatu Kobiet (niem. Frauensekretariat). W trakcie obrad Międzynarodowej Socjalistycznej Konferencji Kobiet w Stuttgarcie w 1907 r. podjęto decyzję o powołaniu, z siedzibą w Niemczech, Międzynarodowego Sekretariatu Kobiet, a jego przewodniczącą została Zetkin. 27 VIII 1910 r. na Międzynarodowej Socjalistycznej Konferencji Kobiet w Kopenhadze zainicjowała, razem z Käte Duncker, obchody Dnia Kobiet, który po raz pierwszy świętowano 19 III 1911 r. (od 1921 r. Dzień Kobiet obchodzony jest 8 marca).

Czasy I wojny światowej

Zetkin – razem z Franzem Mehringiem, Luksemburg i innymi nielicznymi członkami SPD – na krótko przed wybuchem I wojny światowej głosowała przeciwko udzieleniu kredytów wojennych. Dzięki temu dochowała wierności jednej z najważniejszych zasad II Międzynarodówki, zakazującej popierania jakichkolwiek wojen napastniczych. Od tego momentu pozostawała w nieustającym konflikcie z większością Reichstagu reprezentowaną przez SPD. Podczas konfliktu Zetkin nieustępliwie – m.in. wraz z Mehringiem, Luksemburg, Karlem Liebknechtem – odrzucała tzw. Burgfriedenspolitik, która zakładała zawieszenie sporów między partiami i współpracę na rzecz dobra ojczyzny. Do jednego z jej najważniejszych pacyfistycznych przedsięwzięć należy organizacja w Bernie Międzynarodowej Konferencji Socjalistycznych Kobiet przeciwko Wojnie w 1915 r. 3 kwietnia tegoż roku w „Berner Tagwacht” ukazała się zredagowana przez Zetkin antywojenna odezwa Frauen des arbeitenden Volkes!^[1] (z niem. Kobiety ludu pracującego!), która poza granicami Szwajcarii była poszukiwana przez policję. Zetkin wielokrotnie aresztowano, jej listy konfiskowano, a jej synów, lekarzy wojskowych, szykanowano.

Od SPD do KPD

Od 1916 r. Zetkin należała do, założonej przez Luksemburg, opozycyjnej wobec większości, rewolucyjnej frakcji partii – Gruppe Internationale (zwanej też Spartakusgruppe), która 11 XI 1918 r. zmieniła nazwę na Związek Spartakusa (niem. Spartakusbund). W 1917 r. wstąpiła, niezwłocznie po jej ukonstytuowaniu się, do Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (niem. Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands – USPD). Powstała ona po opuszczeniu SPD przez członków niezgadzających się z wojenną polityką partii. Po rewolucji listopadowej – w wyniku połączenia Związku Spartakusa z innymi rewolucyjnymi organizacjami – 1 I 1919 r. utworzona została Komunistyczna Partia Niemiec (niem. Kommunistische Partei Deutschlands – KPD), której członkiem stała się Zetkin.

W latach 1919–1920 była deputowaną (jedną z pierwszych trzynastu kobiet zasiadających w legislatywie) do Zgromadzenia Krajowego Ludowej Republiki Wirtembergii (niem. Landesversammlung des Volksstaates Württemberg). Od 25 VII 1919 r. uczestniczyła w pracach specjalnej komisji zajmującej się projektem ustawodawstwa dotyczącego opieki nad dziećmi, a 25 IX tego roku głosowała przeciwko przyjęciu Konstytucji Wirtembergii.

W latach 1920–1933 zasiadała z ramienia KPD w Reichstagu. Od 1919 r. wydawała czasopismo Die Kommunistin (z niem. Komunistka). Od 1921 r. aż do swej śmierci była prezesem Międzynarodowej Pomocy Robotniczej (niem. Internationale Arbeiterhilfe – IAH), a od 1925 r. (także do śmierci) przewodniczącą Komitetu Centralnego Czerwonej Pomocy Niemiec (niem. Rote Hilfe Deutschlands – RHD) i przewodniczącą (do 1927 r.) Komitetu Centralnego Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR, z ros. Международная организация помощи борцам революции).

Do 1924 r. Zetkin była członkiem Centrali, a w latach 1927–1929 Komitetu Centralnego KPD. Od 1921 do 1933 r. należała do Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej.

W trakcie swojej działalności w KPD często znajdowała się pomiędzy walczącymi stronnictwami, które nieustannie się zmieniały, jednakże mimo to przez całe życie udało się jej zachować znaczne wpływy w partii. Większość historyków (m.in. Heinrich Winkler) uważa, iż Zetkin przynależała do prawego skrzydła KPD, przede wszystkim dlatego, że pomimo członkostwa w KW Kominternu zdarzało jej się nie zgadzać z jego polityką oraz krytykować ZSRR.

Otrzymane odznaczenia

• Order Lenina (1932)
• Order Czerwonego Sztandaru (1927)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Clara Zetkin w Spartacus Educational
• Clara Zetkin na marxist.org