Cmentarz Świętokrzyski w Warszawie

Cmentarz Świętokrzyski w Warszawie
Ilustracja
Fragment dawnego cmentarza
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Nowogrodzka

Typ cmentarza

wyznaniowy

Stan cmentarza

nie istnieje

Powierzchnia cmentarza

1,497 ha

Liczba pochówków

ok. 130 000

Data otwarcia

9 sierpnia 1783

Data likwidacji

17 marca 1836

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Świętokrzyski w Warszawie”
Ziemia52°13′34″N 21°00′26″E/52,226111 21,007222
Kaplica św. Barbary, dawna kaplica cmentarna

Cmentarz Świętokrzyski – nieistniejący obecnie cmentarz rzymskokatolicki w Warszawie. Był położony między ulicami Marszałkowską, Nowogrodzką, Emilii Plater i Wspólną.

Historia

W 1745 misjonarze z parafii kościoła Świętego Krzyża w Warszawie rozpoczęli starania zmierzające do założenia nekropolii, która byłaby położona za miastem. Ich plany zostały zrealizowane dopiero w 1781, kiedy to przeznaczono na pochówki teren poza zwartą zabudową miejską na polach Folwarku Koszyki. Mieszkańcy Warszawy przyzwyczajeni do pochówków na cmentarzach przykościelnych początkowo negatywnie zapatrywali się na grzebanie zmarłych na tak odległym miejscu. W 1781 ukończono budowę kaplicy św. Barbary, obok znajdowały się katakumby. Uroczystego poświęcenia cmentarza dokonał 9 sierpnia 1783 biskup Antoni Onufry Okęcki.

Planując cmentarz, zakładano, że będzie on przeznaczony głównie dla parafii kościoła Świętego Krzyża oraz szpitali św. Rocha i św. Kazimierza. Przełom nastąpił w 1788, gdy na cmentarzu Świętokrzyskim pochowano biskupa smoleńskiego Gabriela Wodzińskiego. Był to pochówek na wyraźne życzenie zmarłego, który wprost oświadczył, że chce być pochowany na cmentarzu „w polu”. To wydarzenie przełamało niechęć ludności do nowej nekropolii[1]. Nisko położony cmentarz był jednak zalewany wodą[2].

Po III rozbiorze Polski władze pruskie wydały oficjalny zakaz dokonywania pochówków na cmentarzach na terenie miasta, zarówno na terenach przykościelnych, jak i w samych świątyniach. Sprawiło to, że mieszkańcy stolicy nie mieli wyboru i niejako byli zmuszeni do grzebania bliskich na Koszykach. Zmarłych chowano zarówno w grobach ziemnych, jak i w katakumbach, w sumie pogrzebano tam ok. 130.000 osób. Cmentarz szybko zapełnił się i już ok. 1820 był praktycznie przepełniony. Dla nowych pochówków zamknięto go 29 lipca 1831, a całkowicie 17 marca 1836. Dość szybko nekropolia popadła w zapomnienie, już w 1851 zaczęły się rozpadać katakumby. W związku z tym w kwietniu 1859 władze podjęły decyzję o likwidacji nekropolii. Rodzinom pogrzebanych zezwolono na ekshumację szczątków bliskich i przeniesienie ich na cmentarz Powązkowski w terminie do 1 stycznia 1860. W 1860 pozostałe zwłoki zebrano w mogiłach zbiorowych i rozebrano katakumby. Pięć lat później teren ostatecznie zniwelowano, pozostałe płyty nagrobne wmurowano w ogrodzenie, a na terenie dawnych kwater dokonano nasadzeń drzew i krzewów.

W latach 1883–1885 na terenie pocmentarnym wybudowano kościół pw. św. Piotra i Pawła, fundatorką była Tekla Rapacka, która ofiarowała na ten cel sumę 82 300 rubli. W 1886 w północno-wschodniej części pozostałego terenu wybudowano monumentalne mauzoleum rodziny Przeździeckich. W 1902 rozebrano jedno z ostatnich cmentarnych mauzoleów, należące do rodziny Grabowskich. Mauzoleum Przeździeckich zostało poważnie uszkodzone podczas powstania warszawskiego, jego cegły i elewacja frontowa posłużyły do budowy kościoła pw. Matki Bożej Częstochowskiej (parafia św. Wincentego à Paulo) na cmentarzu Bródnowskim.

Pochowani na cmentarzu Świętokrzyskim

Galeria

Przypisy

  1. Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 141.
  2. Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 208.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Kaplica św. Barbary w Warszawie 2021b.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kaplica św. Barbary w Warszawie, widok od strony. Wspólnej
HPIM4314.JPG
Autor: Dormarjul, Licencja: CC BY-SA 4.0
aaa
Teren dawnego cmentarza Świętokrzyskiego w Warszawie 2021.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Teren dawnego cmentarza Świętokrzyskiego w Warszawie, widok od strony ul. Emilii Plater
Grobowiec na b. cmentarzu Świętokrzyskim (62745).jpg
Grobowiec na b. cmentarzu Świętokrzyskim
Dawny kościół na cmentarzu świętokrzyskim w Warszawie (59107).jpg
Dawny kościół na cmentarzu świętokrzyskim w Warszawie
Legenda miejsce kultu.svg
Symbol miejsca kultu do legendy mapy