Cmentarz św. Jerzego w Toruniu

Cmentarz św. Jerzego w Toruniu

nr rej. A/216 z 28 lutego 1991
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Adres	ul. Konstantego Gałczyńskiego 87-100 Toruń
Typ cmentarza	parafialny
Wyznanie	wielowyznaniowy
Stan cmentarza	oficjalnie nieczynny
Powierzchnia cmentarza	7,9 ha
Data otwarcia	luty 1811
Zarządca	Parafia Ewangelicko-Augsburska w Toruniu, Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Toruniu, Parafia św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu
Położenie na mapie Torunia Cmentarz św. Jerzego
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Cmentarz św. Jerzego
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Cmentarz św. Jerzego
53°01′01,21″N 18°35′44,49″E/53,017003 18,595692

Główna aleja cmentarza

Nagrobki z XIX w.

Nagrobek Adama Jabłońskiego

Dawna kaplica cmentarna – obecnie kościół polskokatolicki

Część ewangelicka

Część prawosławna

Nagrobek Willego Doehna

Zabytkowe ogrodzenie cmentarza, które odrestaurowano w 2016 roku

Cmentarz św. Jerzego w Toruniu – cmentarz rzymskokatolicki oraz protestancki wyznania ewangelicko-unijnego, ewangelicko-augsburskiego, ewangelicko-reformowanego w Toruniu.

Lokalizacja

Cmentarz znajduje się w południowej części dzielnicy Chełmińskie Przedmieście, tuż przy Zespole Staromiejskim - od zachodu ograniczony budynkami mieszkalnymi (ulica Morcinka), od południa ulicą Gałczyńskiego, zaś od wschodu ulicą Sportowa oraz terenami Targowiska Miejskiego. Główne wejście do cmentarza znajduje się przy ulicy Gałczyńskiego.

Historia

Cmentarz jest najstarszą zachowaną nekropolią Torunia. Został założony w lutym 1811 roku (pierwsze pochówki od czerwca tegoż roku). Historia cmentarza sięga XIV w., kiedy to w pobliżu podmiejskiego kościoła św. Jerzego oraz leprozorium wyznaczono miejsce pochówków.

Stary cmentarz św. Jerzego zlikwidowano w 1813 roku tworząc nieopodal nowe miejsce grzebalne, kilkakrotnie powiększane (m.in.: w 1826, 1854, 1856, 1890), obecnie zajmuje ok. 8 ha, podzielony jest na 28 kwater. Obecnie poszczególne części są administrowane przez następujące parafie: ewangelicko-augsburską św. Szczepana, katedralną Świętych Janów i parafię Wniebowzięcia NMP. Korzystają z niego również prawosławni i osoby innych wyznań.

Mimo znacznego wieku cmentarza zachowało się tu raczej mało przykładów dawnej rzeźby nagrobnej, najstarszy – jednocześnie najciekawszy jest nagrobek o formach neoklasycystycznych wystawiony w 1826 roku zmarłemu 9 lat wcześniej Johannowi Ephraimowi Wesselowi. Również z pierwszej połowy XIX w. pochodzą jeszcze dwa nagrobki: Amalii Hirsch z 1844 roku i kapitana Żernickiego z 1839 roku. Stosunkowo nieliczne są nagrobki z końca XIX w., zdecydowana większość pochodzi z XX stulecia. Nie brak wśród nich pomników o ciekawej formie. Niektóre z nich wymagają pilnej renowacji, jak np. modernistyczny nagrobek rodziny przemysłowców Raapke. Urodę najdawniejszych części nekropolii podkreśla bujna stara zieleń oraz ozdobne metalowe ogrodzenia grobów.

Na wzór najcenniejszych polskich nekropolii, także na cmentarzu św. Jerzego – przy okazji uroczystości związanych ze świętem Wszystkich Świętych – prowadzona jest coroczna kwesta przeznaczona na renowację najcenniejszych pomników nagrobnych.

Drewniana kaplica cmentarna z 1885 roku obecnie służy jako kościół parafii polskokatolickiej. Dom grabarza został zbudowany w 1913 roku.

Wzdłuż ul. Morcinka ustawiono w formie lapidarium szereg – przeważnie uszkodzonych – nagrobków ze zlikwidowanego w latach 90. cmentarza staroluterskiego położonego przy ul. Matejki (obecnie teren Osiedla Młodych).

Pochowani

Cmentarz jest nekropolią wybitnych torunian, w tym wielu profesorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Spoczywają tu m.in.:

• Zofia Abramowiczówna
• Antoni Basiński (1905-1990), fizykochemik, profesor i rektor UMK
• Ryszard Bohr, biolog, ekolog, wieloletni dziekan Wydziału Biologii, profesor rektor UMK
• Rudolf Brohm (1807-1881), profesor gimnazjum, inicjator budowy pomnika Mikołaja Kopernika, współzałożyciel Muzeum Miejskiego (grób niezachowany)
• Stefan Burhardt (1899-1991), bibliotekarz wileński i toruński, bibliofil
• Józef Buszczyński (1823-1887), drukarz i wydawca, działacz narodowy
• Sylwester Buszczyński (1855-1940), drukarz i wydawca
• Dora Cieńska (1882-1932), działaczka oświatowa i harcerska, organizatorka polskiego życia ewangelickiego po I wojnie światowej
• Józef Czarkowski (1939-1996), filozof
• Eugeniusz Droste (1901-1995), filatelista, zasłużony dla Towarzystwa Miłośników Torunia, działacz ewangelicki
• Milan Duškov
• Władysław Dziewulski (1878-1962), astronom, profesor USB i UMK
• Jerzy Frycz (1927-1985), historyk sztuki, konserwator zabytków, docent UMK
• Olgierd Gałdyński (1921-1984), artysta fotografik
• Zygfryd Gardzielewski (1914-2001), artysta grafik, typograf
• Brunon Gęstwicki (1882-1969) - artysta malarz, członek Konfraterni Artystów
• Feliks Paweł Gęstwicki (1884-1935) - artysta malarz, członek Konfraterni Artystów
• Tadeusz Godziszewski (1904-1977), artysta rzeźbiarz, związany z USB i UMK
• Bogumil Goltz (1801-1870), pisarz niemiecki (grób niezachowany)
• Stanisław Gorgolewski (1926-2011), astronom, profesor UMK
• Karol Górski
• Melityna Gromadska
• Marian Gumowski
• Wojciech Hejnosz
• Eduard Hennig (1812-1860), sędzia, niemiecki polityk liberalny (grób niezachowany)
• Jerzy Hoppen
• Janina Hurynowicz (1894-1967), fizjolog i neurolog, profesor USB i UMK
• Artur Hutnikiewicz
• Wilhelmina Iwanowska (1905-1999), astronom, docent USB i profesor UMK
• Roman Jakimowicz (1889-1951), archeolog, założyciel Muzeum Archeologicznego w Warszawie, profesor UMK
• Bronisław Jamontt (1886-1957), profesor akademicki, malarz pejzażysta
• Henryk Jankowski (1961-1995), lekkoatleta
• Kazimierz Jasiński (historyk)
• Sławomir Kalembka (1936-2009), historyk, rektor UMK
• Zygmunt Kittel (1877 – 1960), dowódca powstania wielkopolskiego w Gnieźnie
• Paweł Klimosz (1879-1953), pedagog, inspektor szkolny, działacz narodowy na Śląsku Cieszyńskim i Mazurach, polski działacz ewangelicki
• Theodor Eduard Körner (1810-1891), burmistrz, historyk (grób niezachowany)
• Ludwik Kolankowski
• Roman Konkolewski (1954-1995, konserwator dzieł sztuki
• Józef Kozłowski (1905-1991), artysta plastyk, profesor UMK
• Wacław Kryński (1898-1980), major WP, inżynier rolnik, specjalista melioracji
• Ryszard Krzywka (1925-2009), artysta grafik, profesor UMK
• Eugeniusz Kucharski
• Edward Kuczyński (1905-1958), artysta grafik, docent UMK
• Jerzy Liczkowski (1914-1983), ekonomista, profesor UMK
• Mieczysław Limanowski
• Edward Mielniczek (1920-2009), dziennikarz radiowy, literat, działacz kulturalny
• Ryszard Mienicki (1886-1956), historyk i archiwista wileński i toruński, profesor USB i UMK
• Lech Morawski (1949–2017), prawnik, profesor UMK
• Władysław Namysłowski (1889-1957), prawnik, historyk, dyplomata, profesor UJK, UMK i UAM
• Barbara Narębska-Dębska (-Kozłowska) (1921-2000), artysta grafik
• Juliusz Narębski (1927-1993), fizjolog, neurolog, profesor UMK
• Stefan Narębski (1892-1966), architekt, profesor USB i UMK
• Andrzej Nieuważny (1960-2015), historyk, znawca epoki napoleońskiej
• Zenon Hubert Nowak (1934-1999), historyk, profesor UMK
• Tadeusz Petrykowski (1921-1983), literat
• Helena Piskorska (1895-1973), historyk, archiwistka
• Felicjan Polakowski (1933-1980), architekt, konserwator zabytków
• Walerian Preisner (1894-1966), żołnierz, romanista, bibliotekarz UJK i UMK, docent UMK
• Jan Prüffer (1890-1959), zoolog i biolog, profesor USB i UMK
• Jerzy Remer
• Juliusz Rudnicki (1881-1948), matematyk
• Ludwik Rutkowski (1904-1981), organista w bazylice św. Janów
• Stanisław Salmonowicz (1931–2022), historyk prawa, niemcoznawca, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
• Ireneusz Sławiński (1924-1997), konserwator zabytków
• Eugeniusz Słuszkiewicz (1901-1981), językoznawca i orientalista, profesor UJK i UMK
• Andrzej Sobkowiak (1945-1987), działacz NSZZ „Solidarność”
• Stefan Srebrny
• Helena Steinborn (1875-1952), działaczka narodowa i społeczna
• Otton Steinborn
• Józef Stogowski (1899-1940), hokeista, trzykrotny olimpijczyk
• Marian Sydow (1890-1948), krajoznawca, regionalista, bibliofil
• Leon Szuman (1852-1920), chirurg, działacz narodowy i społeczny
• Wanda Szuman
• Władysław Szuman (1868-1924), adwokat, działacz narodowy i społeczny
• Leonard Torwirt
• Jan Michał Wieczorek (1904-1980), kompozytor i dyrygent, nauczyciel
• Bronisław Włodarski (1895-1974), historyk, nauczyciel gimnazjów lwowskich, profesor UMK
• Andrzej Woszczyk (1935-2011), astronom, profesor UMK
• Witold Zacharewicz (1904-1974), chemik, profesor USB i UMK
• Elżbieta Zawacka (1909-2009), kurierka KG AK, generał, pedagog, historyk, profesor UMK
• Karol Wiktor Zawodziński (1890-1949), kawalerzysta, krytyk literacki, rusycysta, profesor UMK
• Zbigniew Zdrójkowski (1915-1995), historyk prawa, profesor UMK
• Ignacy Zelek
• Maria Znamierowska-Prüfferowa
• Leonid Żytkowicz (1909-1991), historyk, profesor UMK

Znajdują się tu ponadto liczne groby duchowieństwa, w tym księży jezuitów i sióstr elżbietanek.

Kolumbaria

W Toruniu oprócz tradycyjnych grobów na dwóch cmentarzach (Centralny Cmentarz Komunalny i św. Jerzego) założono kolumbaria, w których składa się urny z prochami zmarłych.

Od czasu wybudowania w mieście spopielarni zwłok (2013 rok) ta forma pochówku staje się coraz bardziej popularna^[1].

Galeria

Zobacz też

• Cmentarze w Toruniu

Przypisy

Bibliografia

• Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945-1985), pod red. Mariana Biskupa i Mariana Arszyńskiego, Warszawa; Poznań; Toruń, PWN, 1989, ISBN 83-01-09157-6
• Magdalena Niedzielska, Toruńskie cmentarze, Toruń, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992, ISBN 83-85196-66-8
• Toruński słownik biograficzny, pod red. Krzysztofa Mikulskiego, ISSN 1505-9316, t. 1-4, Toruń, Towarzystwo Miłośników Torunia; Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1998-2004
• Jerzy Domasłowski, Kościół św. Szczepana w Toruniu 1904-2004, Toruń, Wydawnictwo Via, 2004, ISBN 83-88273-32-9
• JanuszJ. Umiński JanuszJ., Toruń w 3 dni, Warszawa: Sport i Turystyka – Muza, 2005, ISBN 83-7079-772-5, OCLC 69483239 .
• Cmentarz św. Jerzego, pod red. Bogusława Dybasia, teksty Magdalena Niedzielska, Sylwia Grochowina, Toruń, Towarzystwo Miłośników Torunia, 2006, ISBN 83-900852-5-9, ISBN 978-83-900852-5-8

Linki zewnętrzne

• Cmentarz Św. Jerzego w serwisie Historicus
• Cmentarz św. Jerzego w Toruńskim Serwisie Turystycznym