Cmentarz żydowski w Bytomiu

Nowy cmentarz żydowski
w Bytomiu[1]
Obiekt zabytkowy nr rej. A/324/11 z 27 grudnia 2011[2]
Ilustracja
Cmentarz w 2019 roku
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Bytom

Adres

ul. Piekarska 56

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

judaizm

Stan cmentarza

czynny[1][3]

Powierzchnia cmentarza

1,2103 ha[1]

Liczba pochówków

1474[1]

Liczba grobów

około 800[1]

Data otwarcia

1866

Zarządca

Gmina Wyznaniowa Żydowska w Katowicach[4]

Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nowy cmentarz żydowskiw Bytomiu”
Położenie na mapie Polski
Ziemia50°21′12,2″N 18°55′15,9″E/50,353389 18,921083

Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu – cmentarz żydowski założony w 1866 roku w Bytomiu, jeden z trzech czynnych cmentarzy żydowskich w województwie śląskim[1]. Był wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego od 31 grudnia 2010 do 16 czerwca 2011[2]. Ponownie wpisany do rejestru zabytków decyzją z 27 grudnia 2011[5].

Historia

Cmentarz został założony w 1866 roku[2][1]. Grunt został podarowany przez doktora Ottona Friedlaendera[1]. Około 1890 postawiono dom przedpogrzebowy zbudowany w stylu neogotyckim ze środków fundacji Moritza i Ottona Friedlaenderów[1]. W 1894 roku cmentarz został ogrodzony murem z cegły[1].

W 1939 roku zarządcą cmentarza zostało Zrzeszenie Żydów w Niemczech[1], podczas II wojny światowej kirkut nie uległ zniszczeniu[1].

Przy ogrodzeniu od strony północnej przy ul. B. Prusa architekt Marek Miodoński i rzeźbiarz Stanisław Pietrusa wznieśli Ścianę Pamięci, złożoną z macew uratowanych ze starego cmentarza żydowskiego w Bytomiu. W pobliżu umieszczono pomnik Żydów holenderskich, ofiar pracy przymusowej na Śląsku w czasie II wojny światowej[1].

Cmentarz był wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego od 31 grudnia 2010 roku. Zapis obejmował: budynek Bractwa Pogrzebowego, dom pogrzebowy z wozownią, ogrodzenie z bramami. 16 czerwca 2011 decyzja została uchylona przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego[2]. Obiekt ponownie wpisano do rejestru zabytków 27 grudnia 2011 (decyzja jest ostateczna i obowiązuje).

Architektura

Założenie cmentarza jest oparte na liniach dwóch krzyżujących się alei, od których odchodzą mniejsze ścieżki[1]. Na terenie kirkutu rosną stare kasztanowce, nagrobki częstokroć są pokryte bluszczem[1].

Zachowane macewy zostały wykonane w różnych stylach, np. renesansowym, secesyjnym czy modernistycznym[1].

Stary cmentarz

Stary cmentarz żydowski w Bytomiu został założony w 1732 roku na wałach miejskich przy obecnej ulicy Piastów Bytomskich[6]. Na cmentarzu pochowano czterech rabinów bytomskich: Rabi Moses Israel Freund (1743-1813), Mendel Cohn (1774-1829), Israel Deutsch (1800-1853), Jakub Jecheskel Levy (zmarł w roku 1864). Ostatni pochówek na starym cmentarzu miał miejsce w 1897 roku. Ostatecznie zlikwidowany został w latach sześćdziesiątych XX wieku a macewy zostały rzucone na stos na cmentarzu komunalnym. W 1991 roku wykonano z nich „ścianę pamięci”. Na bramie domu przy ulicy Piastów Bytomskich, który powstał na terenie byłego cmentarza wmurowano tablicę upamiętniającą jego istnienie.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu (ul. Piekarska 56). [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. [dostęp 2018-01-19].
  2. ↑ a b c d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 22 [dostęp 2018-01-19].
  3. ↑ Szlaki okolic Bytomia. Cmentarze Bytomia. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Bytomiu. [dostęp 2018-01-19].
  4. ↑ Gmina. [dostęp 2018-01-19].
  5. ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]
  6. ↑ Burchard podaje adres ul. Józefczaka

Bibliografia

  • Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 188.
  • Cmentarze bytomskie od średniowiecza do współczesności praca pod redakcją Jana Drabiny (wydawca TMB, 1999 rok, ISBN 83-908018-2-5)
  • Mapa WIG Katowice Słup 47 Pas 28 Warszawa 1933

Linki zewnętrzne

Cmentarze żydowskie w województwie śląskim

Gwiazda Dawida

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda miejsce kultu.svg
Symbol miejsca kultu do legendy mapy
Star of David.svg
Gwiazda Dawida, symbol żydowskiego narodu i wiary.
Bytom jewish cemetery.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY 3.0
cmentarz żydowski w Bytomiu, w tle po lewej widoczna kaplica cmentarna na cmentarzu Mater Dolorosa w Bytomiu