Cmentarz żydowski w Częstochowie
nr rej. 397/86 z 5 maja 1986[1] | |
Macewy w gąszczu zieleni cmentarnej | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres | ul. Złota, Częstochowa |
Typ cmentarza | cywilny, wyznaniowy |
Wyznanie | judaizm |
Powierzchnia cmentarza | 8,5 ha |
Liczba grobów | 4-5 tysięcy |
Data otwarcia | 1780 lub 1799 |
Data ostatniego pochówku | 1973 |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
50°47′56,4000″N 19°10′12,0000″E/50,799000 19,170000 |
Cmentarz żydowski w Częstochowie – położony jest przy ul. Złotej w dzielnicy Dąbie (administracyjnie Zawodzie-Dąbie), obok terenów Huty Częstochowa.
Jest jednym z największych kirkutów w Polsce. Zajmuje powierzchnię około 8,5 ha i obecnie niemal w całości porośnięty jest lasem. Znajduje się na nim około 4–5 tysięcy macew, zarówno z polskimi, jak i hebrajskimi inskrypcjami, w większości oplecionych bluszczem. Część z nich została przemieszczona, złamana lub przewrócona. Do zniszczeń przyczyniły się też przez lata zanieczyszczenia z pobliskiej huty.
Historia
Został założony przez gminę żydowską pod koniec XVIII wieku (wcześniej częstochowscy Żydzi chowani byli na cmentarzu żydowskim w pobliskim Janowie), prawdopodobnie w 1799, choć niektóre źródła mówią o 1780[2]. W 1907 przebudowany i ogrodzony. Do 1939 oraz w latach 1945–1950 znajdował się pod opieką gminy żydowskiej. W 1943, podczas likwidacji „małego getta”, na cmentarz przywożono Żydów, którzy byli natychmiast rozstrzeliwani i grzebani w zbiorowej mogile. Ostatniego oficjalnego pochówku dokonano na cmentarzu w 1970, lecz potajemne pogrzeby odbywały się jeszcze przez trzy lata.
Po 1950 cmentarz znalazł się wewnątrz terenów rozbudowywanej Huty Częstochowa, przez co dostęp do niego był utrudniony. Przyczyniło się to do ocalenia nekropolii, ale nie sprzyjało trosce o jej wygląd. Obecnie status prawny terenu cmentarza jest przedmiotem uzgodnień pomiędzy władzami Częstochowy oraz katowicką gminą żydowską.
W 1984 odbudowano bramę i ogrodzono teren, a w 1988 dokonano inwentaryzacji nagrobków. Jeszcze pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku wstęp na teren cmentarza był ograniczony i wymagał uzyskania przepustki, gdyż znajdował się na terenie będącym pod zarządem Huty Częstochowa[3].
7 sierpnia 2007 grupa chuliganów dokonała profanacji cmentarza, niszcząc liczne nagrobki, malując na nich czarną farbą antysemickie symbole oraz krzyże celtyckie. Częstochowscy licealiści podjęli się akcji sprzątania i usuwania szkód. Niestety obecnie, cmentarz jest nie tylko zdewastowany, ale również niezabezpieczony, a przez to narażony m.in. na dewastacje ze strony satanistów i antysemitów. Niemniej, cmentarz ten ma swój niepowtarzalny klimat, dzięki bujnemu rozwojowi nieprzycinanej zieleni cmentarnej, szczególnie bluszczu.
Niektóre zidentyfikowane nagrobki
Do ciekawszych nagrobków należy tumba z 1937, w której pochowano nadrabina Nachuma Asza. Na czterech rogach jej wieka wyrzeźbione są orły, mogące być symbolicznymi strażnikami spokoju duszy. Prawdopodobnie jest to także nawiązanie do cytatu „Szybsi od orłów, potężniejsi od lwów” z II Księgi Samuela, mającego charakteryzować zmarłego. Warty uwagi jest ohel cadyka Pinchasa Menachema Justmana i jego syn Izaaka Meira Justmana z 1919. Czasy holokaustu upamiętniają:
- grób zbiorowy wojenny Żydów zamordowanych 4 stycznia 1943 roku z pomnikiem
- grób zbiorowy wojenny członków Żydowskiej Organizacji Bojowej poległych 20 sierpnia 1943 roku z pomnikiem
- grób zbiorowy wojenny 6 żydowskich partyzantów poległych w walce o wolność 19 marca 1943 roku
- zbiorowa mogiła wojenna bojowników żydowskich poległych w akcji na Ost-Bahn 22 kwietnia 1943 roku
- grób Leona i Jana Goldmanów (pochówek rodzinny) poległych w czasie II wojny światowej
- grób Markusa Eldermana
- zbiorowa mogiła wojenna poległych w dniu 26 lipca 1943 roku członków Żydowskiej Organizacji Bojowej w bunkrze na terenie getta częstochowskiego
- zbiorowa mogiła wojenna rodzin Libermanów, Ofmanów i Słowików poległych w czasie II wojny światowej
Galeria
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 42 [dostęp 2018-10-09] .
- ↑ Burchard podaje datę powstania cmentarza jako XIX w.
- ↑ O ograniczeniach wspomina Burchard.
Bibliografia
- Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa. Tom VI. Miasto Częstochowa. Część 1. Stare i Nowe Miasto, Częstochówka i przedmieścia, pod red. Zofii Rozanow i Ewy Smulikowskiej, Warszawa 1995.
- Z dziejów Żydów w Częstochowie, pod red. Zbigniewa Jakubowskiego, Częstochowa 2002.
- Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 131.
- Mapa WIG Częstochowa Pas 45 Słup 28 Warszawa 1933
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
- N: 51.1617 N
- S: 49.2956 N
- W: 17.8872 E
- E: 20.0559 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Symbol miejsca kultu do legendy mapy
Zdewastowany przez Niemców cmentarz żydowski w Częstochowie
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Cmentarz żydowski Częstochowa, ul. Złota, Częstochowa
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób partyzantów poległych w 1943 roku na cmentarzu żydowskim w Częstochowie
Autor: Monisiolek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik oddający cześć poległym w bunkrze Żydowskiej Organizacji Bojowej 26 lipca 1943 roku.
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Częstochowa, ul. Złota - cmentarz żydowski (zabytek nr A-397/86 z 5.6.1986)
Autor: Magdalia25, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Częstochowa - cmentarz żydowski, nagrobki
Autor: Monisiolek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób poświęcony pamięci bohaterom żydowskim poległym w orężnej walce z okupantem niemieckim 4 stycznia 1943 roku. Wypisanych jest na nim 121 osób.
Autor: Geociekawostki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Częstochowa, cmentarz żydowski
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ohel cadyka Izaaka Mayera Justmana na cmentarzu żydowskim w Częstochowie - napis
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz żydowski w Częstochowie - fragment
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Częstochowa, ul. Złota - cmentarz żydowski (zabytek nr A-397/86 z 5.6.1986)
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Cmentarz żydowski Częstochowa, ul. Złota, Częstochowa