Cmentarz żydowski w Częstochowie

Cmentarz żydowski w Częstochowie
Obiekt zabytkowy nr rej. 397/86 z 5 maja 1986[1]
Ilustracja
Macewy w gąszczu zieleni cmentarnej
Państwo

 Polska

Miejscowość

Częstochowa

Adres

ul. Złota, Częstochowa

Typ cmentarza

cywilny, wyznaniowy

Wyznanie

judaizm

Powierzchnia cmentarza

8,5 ha

Liczba grobów

4-5 tysięcy

Data otwarcia

1780 lub 1799

Data ostatniego pochówku

1973

Położenie na mapie Częstochowy
Mapa konturowa Częstochowy, po prawej znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski w Częstochowie”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski w Częstochowie”
50°47′56,4000″N 19°10′12,0000″E/50,799000 19,170000
Brama cmentarza żydowskiego w Częstochowie
Fragment porośniętego bluszczem cmentarza

Cmentarz żydowski w Częstochowie – położony jest przy ul. Złotej w dzielnicy Dąbie (administracyjnie Zawodzie-Dąbie), obok terenów Huty Częstochowa.

Jest jednym z największych kirkutów w Polsce. Zajmuje powierzchnię około 8,5 ha i obecnie niemal w całości porośnięty jest lasem. Znajduje się na nim około 4–5 tysięcy macew, zarówno z polskimi, jak i hebrajskimi inskrypcjami, w większości oplecionych bluszczem. Część z nich została przemieszczona, złamana lub przewrócona. Do zniszczeń przyczyniły się też przez lata zanieczyszczenia z pobliskiej huty.

Historia

Został założony przez gminę żydowską pod koniec XVIII wieku (wcześniej częstochowscy Żydzi chowani byli na cmentarzu żydowskim w pobliskim Janowie), prawdopodobnie w 1799, choć niektóre źródła mówią o 1780[2]. W 1907 przebudowany i ogrodzony. Do 1939 oraz w latach 19451950 znajdował się pod opieką gminy żydowskiej. W 1943, podczas likwidacji „małego getta”, na cmentarz przywożono Żydów, którzy byli natychmiast rozstrzeliwani i grzebani w zbiorowej mogile. Ostatniego oficjalnego pochówku dokonano na cmentarzu w 1970, lecz potajemne pogrzeby odbywały się jeszcze przez trzy lata.

Po 1950 cmentarz znalazł się wewnątrz terenów rozbudowywanej Huty Częstochowa, przez co dostęp do niego był utrudniony. Przyczyniło się to do ocalenia nekropolii, ale nie sprzyjało trosce o jej wygląd. Obecnie status prawny terenu cmentarza jest przedmiotem uzgodnień pomiędzy władzami Częstochowy oraz katowicką gminą żydowską.

W 1984 odbudowano bramę i ogrodzono teren, a w 1988 dokonano inwentaryzacji nagrobków. Jeszcze pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku wstęp na teren cmentarza był ograniczony i wymagał uzyskania przepustki, gdyż znajdował się na terenie będącym pod zarządem Huty Częstochowa[3].

7 sierpnia 2007 grupa chuliganów dokonała profanacji cmentarza, niszcząc liczne nagrobki, malując na nich czarną farbą antysemickie symbole oraz krzyże celtyckie. Częstochowscy licealiści podjęli się akcji sprzątania i usuwania szkód. Niestety obecnie, cmentarz jest nie tylko zdewastowany, ale również niezabezpieczony, a przez to narażony m.in. na dewastacje ze strony satanistów i antysemitów. Niemniej, cmentarz ten ma swój niepowtarzalny klimat, dzięki bujnemu rozwojowi nieprzycinanej zieleni cmentarnej, szczególnie bluszczu.

Niektóre zidentyfikowane nagrobki

Do ciekawszych nagrobków należy tumba z 1937, w której pochowano nadrabina Nachuma Asza. Na czterech rogach jej wieka wyrzeźbione są orły, mogące być symbolicznymi strażnikami spokoju duszy. Prawdopodobnie jest to także nawiązanie do cytatu „Szybsi od orłów, potężniejsi od lwów” z II Księgi Samuela, mającego charakteryzować zmarłego. Warty uwagi jest ohel cadyka Pinchasa Menachema Justmana i jego syn Izaaka Meira Justmana z 1919. Czasy holokaustu upamiętniają:

  • grób zbiorowy wojenny Żydów zamordowanych 4 stycznia 1943 roku z pomnikiem
  • grób zbiorowy wojenny członków Żydowskiej Organizacji Bojowej poległych 20 sierpnia 1943 roku z pomnikiem
  • grób zbiorowy wojenny 6 żydowskich partyzantów poległych w walce o wolność 19 marca 1943 roku
  • zbiorowa mogiła wojenna bojowników żydowskich poległych w akcji na Ost-Bahn 22 kwietnia 1943 roku
  • grób Leona i Jana Goldmanów (pochówek rodzinny) poległych w czasie II wojny światowej
  • grób Markusa Eldermana
  • zbiorowa mogiła wojenna poległych w dniu 26 lipca 1943 roku członków Żydowskiej Organizacji Bojowej w bunkrze na terenie getta częstochowskiego
  • zbiorowa mogiła wojenna rodzin Libermanów, Ofmanów i Słowików poległych w czasie II wojny światowej

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 42 [dostęp 2018-10-09].
  2. Burchard podaje datę powstania cmentarza jako XIX w.
  3. O ograniczeniach wspomina Burchard.

Bibliografia

  • Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa. Tom VI. Miasto Częstochowa. Część 1. Stare i Nowe Miasto, Częstochówka i przedmieścia, pod red. Zofii Rozanow i Ewy Smulikowskiej, Warszawa 1995.
  • Z dziejów Żydów w Częstochowie, pod red. Zbigniewa Jakubowskiego, Częstochowa 2002.
  • Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 131.
  • Mapa WIG Częstochowa Pas 45 Słup 28 Warszawa 1933

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda miejsce kultu.svg
Symbol miejsca kultu do legendy mapy
Star of David.svg
Gwiazda Dawida, symbol żydowskiego narodu i wiary.
Zdewastowany przez Niemców cmentarz żydowski w Częstochowie.jpg
Zdewastowany przez Niemców cmentarz żydowski w Częstochowie
Cmentarzżydowski.jpg
Autor: unknown, Licencja: GPL
Częstochowa-kirkut-02.JPG
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Cmentarz żydowski Częstochowa, ul. Złota, Częstochowa
Cmentarz żydowski w Częstochowie partyzanci p.jpg
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób partyzantów poległych w 1943 roku na cmentarzu żydowskim w Częstochowie
Cmentarz żydowski Częstochowa1.jpg
Autor: Monisiolek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik oddający cześć poległym w bunkrze Żydowskiej Organizacji Bojowej 26 lipca 1943 roku.
Częstochowa-kirkut-11.JPG
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Częstochowa, ul. Złota - cmentarz żydowski (zabytek nr A-397/86 z 5.6.1986)
Częstochowa - cmentarz żydowski;;;;.jpg
Autor: Magdalia25, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Częstochowa - cmentarz żydowski, nagrobki
Cmentarz żydowski Częstochowa.jpg
Autor: Monisiolek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób poświęcony pamięci bohaterom żydowskim poległym w orężnej walce z okupantem niemieckim 4 stycznia 1943 roku. Wypisanych jest na nim 121 osób.
Cmentarz żydowski - brama wejściowa.JPG
Autor: Geociekawostki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Częstochowa, cmentarz żydowski
Cmentarz żydowski w Częstochowie napis p.jpg
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ohel cadyka Izaaka Mayera Justmana na cmentarzu żydowskim w Częstochowie - napis
Cmentarz żydowski w Częstochowie 12p.jpg
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz żydowski w Częstochowie - fragment
Częstochowa schemat.png
Autor: Pozdrawiam, Licencja: CC0
Schematyczna mapa Częstochowy
Częstochowa-kirkut-12.JPG
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Częstochowa, ul. Złota - cmentarz żydowski (zabytek nr A-397/86 z 5.6.1986)
Częstochowa-kirkut-08.JPG
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Cmentarz żydowski Częstochowa, ul. Złota, Częstochowa