Cmentarz żydowski we Włocławku

Stary cmentarz żydowski we Włocławku
Ilustracja
Pomnik poświęcony pamięci ofiar włocławskiego getta znajdujący się na terenie ZSB; mniej więcej w tym miejscu przebiegała wschodnia granica starego cmentarza żydowskiego
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Włocławek

Adres

ul. Nowomiejska

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

judaizm

Stan cmentarza

zlikwidowany

Powierzchnia cmentarza

2,5 ha

Data otwarcia

1830

Data ostatniego pochówku

1950

Położenie na mapie Włocławka
Mapa konturowa Włocławka, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Stary cmentarz żydowski we Włocławku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia52°38′41,71″N 19°03′56,80″E/52,644919 19,065778
Nowy cmentarz żydowski
Ilustracja
Pomnik pamięci ofiar włocławskiego getta i zniszczonego starego cmentarza znajdujący się na terenie nowego cmentarza
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Włocławek

Adres

al. Chopina

Typ cmentarza

komunalny

Wyznanie

judaizm

Powierzchnia cmentarza

0.1 ha

Data otwarcia

lata 60. XX wieku

brak współrzędnych

Stary włocławski cmentarz żydowski – został założony w 1830 r.[1][2] Znajdował się na terenie dzisiejszego Zespołu Szkół Budowlanych oraz Centrum Doskonalenia i Edukacji przy ul. Nowomiejskiej 25 (dawna ul. Żałobna)[3]. Patrząc od strony północnej cmentarz zaczynał się przy ulicy Nowomiejskiej, a kończył w pobliżu niedziałającej już linii kolejowej prowadzącej do Fabryki Celulozy, zajmował powierzchnię 2,5 ha[4]. Teren cmentarza wchodził w skład utworzonego w 1940 r. getta żydowskiego[5]. Podczas okupacji niemieckiej co cenniejsze pod względem rodzaju kamienia macewy hitlerowcy wywieźli w sobie znane miejsce, resztę cmentarza, po wojnie, rozkradła miejscowa ludność. Był w znacznej mierze zniszczony, pozostawał jednak ogrodzony i czynny. Jeszcze w latach 1946–1950 pochowano na nim 4 osoby, o czym informuje notatka urzędowa Serafina Kiryłowicza z Urzędu do Spraw Wyznań, sporządzona 31 marca 1953 roku przy okazji pierwszych zabiegów w sprawie ostatecznej likwidacji cmentarza[4]. Nie została wykonana ekshumacja zwłok znajdujących się na obszarze rekreacyjno-sportowym ZSB, trudno dziś ustalić jak przebiegała powojenna ekshumacja na terenie, który zabudowano. Przebieg likwidacji innych dawnych cmentarzy włocławskich każe domniemywać, że szczątki pochowanych przewiezione na wytyczony nowy cmentarz żydowski przy Al. Chopina zostały odkryte na starym cmentarzu podczas wyrównywania terenu i wznoszenia budynków. Wiele lat wcześniej, w listopadzie 1945 r. z dwóch grobów ekshumowano zwłoki 42 nieznanych osób[6]. 15 czerwca 2001 r. przed budynkiem ZSB uroczyście odsłonięto tablicę upamiętniającą getto włocławskie[7]. Na tablicy znajduje się taki oto napis w języku polskim i hebrajskim: „Na tym terenie Niemcy stworzyli getto, z którego w roku 1942 deportowali obywateli polskich narodowości żydowskiej do obozów zagłady”. Tereny starego cmentarza żydowskiego nie są wpisane do rejestru zabytków[8] i nie są w żaden sposób oznaczone na działce (cmentarz znajduje się wyłącznie pod ziemią i na mapach historycznych), w związku z czym w 2011 r. miasto potraktowało działkę jako najzwyklejszy obszar inwestycyjny i na terenie byłego cmentarza zleciło budowę Orlika 2012[9].

Nowy cmentarz żydowski powstał w latach sześćdziesiątych XX wieku przy Al. Chopina jako wydzielona, ogrodzona murem i na co dzień zamykana na klucz część cmentarza komunalnego[10][11]. Na powierzchni 0,1 ha[12] zachowało się około 20 nagrobków. Na cmentarzu znajduje się także pomnik poświęcony pamięci ofiar włocławskiego getta i zniszczonego starego cmentarza, umieszczono na nim taki oto napis w języku polskim i jidysz: „Tu spoczywają prochy ofiar włocławskiego getta oraz tych, których pochowano na zdewastowanym podczas okupacji hitlerowskiej cmentarzu żydowskim. Cześć ich pamięci!”

Przypisy

  1. ↑ Strona internetowa Cmentarz żydowski we Włocławku [1]
  2. ↑ Burchard podaje nieznaną datę powstania cmentarza
  3. ↑ Przewodnik ilustrowany po Włocławku, pod red. Stanisława Jankowskiego, Włocławek 1922 – plan miasta Włocławka; mapa topograficzna w skali 1:100 000 Pas 38 Słup 28 Włocławek, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1930 [2]; hitlerowska mapa topograficzna w skali 1:25 000 3380 Leslau, 1944 [3]
  4. ↑ a b Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966 (wybór materiałów), Kraków 2006, s. 446
  5. ↑ Tomasz Kawski, Kujawsko-dobrzyńscy Żydzi w latach 1918-1950, Toruń 2006, s. 256; Aneta Baranowska, Żydzi włocławscy i ich zagłada 1939–1945, Toruń 2008, s. 82; strona internetowa Jewish Virtual Library [4]
  6. ↑ Jan Sziling, Z dziejów Włocławka w latach okupacji niemieckiej (1939–1945), [w:] Włocławek. Dzieje miasta, pod red. Jacka Staszewskiego, t. II, Włocławek 2001, s. 386-387
  7. ↑ Strona internetowa Dzieje Włocławskiego Towarzystwa Naukowego[5]
  8. ↑ Wykaz obiektów zabytkowych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków
  9. ↑ Jakub Sosiński: Moje Boisko Orlik 2012. Budowa zespołów boisk przy Zespole Szkół nr 11 we Włocławku przy ul. Papieżka oraz Zespole Szkół Budowlanych we Włocławku przy ul. Nowomiejskiej. archiwalna strona Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Miasta Włocławek, 2011-02-01. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-14)]. (pol.).
  10. ↑ Rozmowa przeprowadzona z p. Abramem Szteinem (wieloletni przewodniczący lokalnego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce) oraz Mirosław Golon, Żydzi we Włocławku po II wojnie światowej, [w:] „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. XIII: Mniejszości narodowe na Kujawach wschodnich i w Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek 1999, s. 285-286.
  11. ↑ Burchard podaje jako datę powstania wiek XIX alternatywnie z XX
  12. ↑ Burchard podaje 0,06 ha

Bibliografia

  • Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 46-47.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Legenda miejsce kultu.svg
Symbol miejsca kultu do legendy mapy
The New Jewish Cemetery in Wloclawek - Wloclawek Ghetto memorial.jpg
Autor:

Jamzewsizazamcze

Publikacja dozwolona pod warunkiem wskazania autora zdjęcia – np. przez oznaczenie (podpisanie) zdjęcia napisem „fot. Jamzewsizazamcze / Wikipedia”.

, Licencja: CC BY 3.0
pomnik poświęcony pamięci ofiar włocławskiego getta i zniszczonego starego cmentarza znajdujący się na terenie nowego cmentarza
Włocławek location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Włocławek, Poland
Ta mapa of Włocławek została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Wloclawek Ghetto memorial.jpg
Autor:

Jamzewsizazamcze

Publikacja dozwolona pod warunkiem wskazania autora zdjęcia – np. przez oznaczenie (podpisanie) zdjęcia napisem „fot. Jamzewsizazamcze / Wikipedia”.

, Licencja: CC BY 3.0
tablica upamiętniająca getto włocławskie