Cmentarz żydowski we Wrocławiu (ulica Gwarna)

Cmentarz żydowski
Ilustracja
Macewa z kirkutu przy ulicy Gwarnej
Państwo

 Polska

Miejscowość

Wrocław

Adres

ul. Gwarna

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

judaizm

Powierzchnia cmentarza

1,9 ha.

Data otwarcia

1761

Data ostatniego pochówku

1856

Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski”
Ziemia51°06′03″N 17°02′17″E/51,100833 17,038056

Cmentarz żydowskikirkut, który znajdował się we Wrocławiu przy ulicy Gwarnej. Częściowo zlikwidowany w latach 30. i ostatecznie w latach 50. XX wieku.

Historia

Cmentarz został założony w 1761 roku i został powiększony w latach 1776 oraz 1807. W 1808 r. otoczono go murem, a w 1832 r. wybudowano na nim dom przedpogrzebowy[1]. Cmentarz osiągnął wówczas powierzchnię 1,9 ha[1] i kształt trójkąta[2]. Zamknięty został w1856 roku[a], a później chowano wyłącznie w już istniejących nagrobkach[2]. Łącznie pochowano na nim ponad 4 tys. osób[2].

Po negocjacjach z gminą żydowską[2], w 1908 roku przedłużono ulicę Dworcową, dzieląc kirkut na dwie części[1], a szczątki z terenu budowanej ulicy przeniesiono do zachodniej części[2]. Wschodnia część została zlikwidowana w 1937 roku[2] i przeprowadzono na niej ekshumacje[2], gdy gmina sprzedała ją miastu[2]. Reszta cmentarza uległa dewastacji w końcu lat 30. XX w.[b], a w czasie II wojny światowej rozpoczęto na cmentarzu budowę schronu[2].

Druga część została zlikwidowana w okresie PRL, gdy w latach 50. XX w. usuwano powojenne ruiny, a zabytkowe nagrobki przeznaczono na materiał budowlany. W latach 60. na części terenu wybudowano bloki mieszkalne i korty tenisowe, a miesiąc po Marcu 1968 zlikwidowano wszystkie pozostałości cmentarza i zbudowano miejsca parkingowe, chodniki, garaże i śmietniki[2].

Do XXI wieku zachował się fragment muru cmentarza z 1908 r. od strony ul. Gwarnej[2] i jedna macewa pochodząca z 1855 roku, znajdująca się na ścianie kościoła świętego Maurycego[1].

W 2000 r. uchwalony został miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który przewidywał w miejscu dawnego cmentarza teren zielony i upamiętnienie jego istnienia. W związku z tym wzniesiony na pl. Konstytucji 3 Maja biurowiec Silver Tower Center zaprojektowano jako stojący ukośnie do ulicy[2].

W 2013 r. wyburzono garaże przy ul. Gwarnej i rozpoczęto budowę hotelu, gdyż prace archeologiczne miały wykazać brak śladów po cmentarzu. W 2017 r. znaleziono jednak szczątki i fragmenty sarkofagów. Działania na rzecz cmentarza prowadzi m.in. Fundacja Urban Memory[3][4].

Pochowani

  • Isaiah ben Juda Leib Berlin (1725-1799) – rabin[2]
  • Joseph Jonas Fraenkel (1721-1796) – rabin[2]
  • Aron Karfunkel (1762-1816) – rabin[2]
  • Abraham ben Gedalia Tiktin (1764-1820) – rabin[2]
  • Salomon Tiktin (1791-1843) – rabin[2]
  • Joseph Jonas Fränckel (1773-1846) – filantrop[2]
  • Jakob Philipp Silberstein (1786-1845) – fundator Synagogi pod Białym Bocianem[2]
  • Elias Henschel (1755-1839) – humanista i lekarz[2]

Uwagi

  1. Burchard podaje, że został zamknięty przed wybuchem II wojny światowej.
  2. Burchard podaje, że cmentarz został zniszczony w latach 1941–1943.

Przypisy

  1. a b c d Miejsce po cmentarzu przy ulicy Gwarnej | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2021-04-03].
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Cmentarz żydowski we Wrocławiu przy ul. Gwarnej – Judischer Friedhof Breslau (Claassenstrasse), cmentarze-zydowskie.pl [dostęp 2021-04-03].
  3. Żydowski Wrocław. Obecne instytucje. zydowskiwroclaw.pl. [dostęp 2022-11-27].
  4. Miejsca trudnej pamięci – jak projektować, jak rozmawiać?. openheim.org. [dostęp 2022-11-27].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wrocław location map2.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Wrocławia, Polska
Lower Silesian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
Legenda miejsce kultu.svg
Symbol miejsca kultu do legendy mapy
Jewish tombstone of Kalonimus 1855 Wrocław.jpg
Autor: Robert Niedźwiedzki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Macewa Kalonimusa z 1855 r., jedyna macewa pozostała z kirkutu przy ul. Gwarnej we Wrocławiu, obecnie na ścianie kościoła pw. św. Maurycego we Wrocławiu