Cmentarz żydowski we Wrocławiu (ulica Gwarna)

Cmentarz żydowski

Macewa z kirkutu przy ulicy Gwarnej
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Adres	ul. Gwarna
Typ cmentarza	wyznaniowy
Wyznanie	judaizm
Powierzchnia cmentarza	1,9 ha.
Data otwarcia	1761
Data ostatniego pochówku	1856
Położenie na mapie Wrocławia Cmentarz żydowski
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Cmentarz żydowski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Cmentarz żydowski
51°06′03″N 17°02′17″E/51,100833 17,038056

Cmentarz żydowski – kirkut, który znajdował się we Wrocławiu przy ulicy Gwarnej. Częściowo zlikwidowany w latach 30. i ostatecznie w latach 50. XX wieku.

Historia

Cmentarz został założony w 1761 roku i został powiększony w latach 1776 oraz 1807. W 1808 r. otoczono go murem, a w 1832 r. wybudowano na nim dom przedpogrzebowy^[1]. Cmentarz osiągnął wówczas powierzchnię 1,9 ha^[1] i kształt trójkąta^[2]. Zamknięty został w1856 roku^[a], a później chowano wyłącznie w już istniejących nagrobkach^[2]. Łącznie pochowano na nim ponad 4 tys. osób^[2].

Po negocjacjach z gminą żydowską^[2], w 1908 roku przedłużono ulicę Dworcową, dzieląc kirkut na dwie części^[1], a szczątki z terenu budowanej ulicy przeniesiono do zachodniej części^[2]. Wschodnia część została zlikwidowana w 1937 roku^[2] i przeprowadzono na niej ekshumacje^[2], gdy gmina sprzedała ją miastu^[2]. Reszta cmentarza uległa dewastacji w końcu lat 30. XX w.^[b], a w czasie II wojny światowej rozpoczęto na cmentarzu budowę schronu^[2].

Druga część została zlikwidowana w okresie PRL, gdy w latach 50. XX w. usuwano powojenne ruiny, a zabytkowe nagrobki przeznaczono na materiał budowlany. W latach 60. na części terenu wybudowano bloki mieszkalne i korty tenisowe, a miesiąc po Marcu 1968 zlikwidowano wszystkie pozostałości cmentarza i zbudowano miejsca parkingowe, chodniki, garaże i śmietniki^[2].

Do XXI wieku zachował się fragment muru cmentarza z 1908 r. od strony ul. Gwarnej^[2] i jedna macewa pochodząca z 1855 roku, znajdująca się na ścianie kościoła świętego Maurycego^[1].

W 2000 r. uchwalony został miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który przewidywał w miejscu dawnego cmentarza teren zielony i upamiętnienie jego istnienia. W związku z tym wzniesiony na pl. Konstytucji 3 Maja biurowiec Silver Tower Center zaprojektowano jako stojący ukośnie do ulicy^[2].

W 2013 r. wyburzono garaże przy ul. Gwarnej i rozpoczęto budowę hotelu, gdyż prace archeologiczne miały wykazać brak śladów po cmentarzu. W 2017 r. znaleziono jednak szczątki i fragmenty sarkofagów. Działania na rzecz cmentarza prowadzi m.in. Fundacja Urban Memory^[3][4].

Pochowani

• Isaiah ben Juda Leib Berlin (1725-1799) – rabin^[2]
• Joseph Jonas Fraenkel (1721-1796) – rabin^[2]
• Aron Karfunkel (1762-1816) – rabin^[2]
• Abraham ben Gedalia Tiktin (1764-1820) – rabin^[2]
• Salomon Tiktin (1791-1843) – rabin^[2]
• Joseph Jonas Fränckel (1773-1846) – filantrop^[2]
• Jakob Philipp Silberstein (1786-1845) – fundator Synagogi pod Białym Bocianem^[2]
• Elias Henschel (1755-1839) – humanista i lekarz^[2]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 185.

Linki zewnętrzne

• Miejsce po cmentarzu przy ulicy Gwarnej. sztetl.org.pl. [dostęp 2021-03-25].
• Magda Nogaj: 200-letni cmentarz żydowski zamieniony w podwórko. Wciąż wykopywane są tam ludzkie kości. wroclaw.wyborcza.pl, 2021-04-03. [dostęp 2021-04-11].
• Krzysztof Bielawski: WROCŁAW (ul. Gwarna). cmentarze-zydowskie.pl. [dostęp 2022-04-18].
• Jagoda Gwóźdź: Co dalej z ludzkimi szczątkami ekshumowanymi na Gwarnej?. gazetawroclawska.pl, 2017-12-10. [dostęp 2022-04-18].