Cmentarz Žale

Cmentarz Žale

Centralno pokopališče Žale

nr rej. 14 625
(c) Kasius Klej, CC BY 3.0 Budynki projektu Plečnika
Państwo	Słowenia
Miejscowość	Lublana
Powierzchnia cmentarza	375 000
Liczba grobów	150 000
Liczba kwater cmentarnych	1906
Położenie na mapie Słowenii Cmentarz Žale
46°04′02,84″N 14°31′42,32″E/46,067456 14,528422

Cmentarz Žale – cmentarz w dzielnicy Bežigrad w Lublanie założony w 1906 roku.

Historia

W 1906 roku cmentarz został ogrodzony, doprowadzono do niego linię tramwajową i zbudowano kaplicę św. Krzyża^[1]. Ponieważ cmentarz nie miał kostnicy ani domu pogrzebowego, zarządca starał się o jego budowę. W 1936 roku rada miasta wyraziła zgodę na inwestycję. Pierwszy plan przygotował Ivo Spinčič, ale z powodu zbyt wysokich kosztów nie został on zaakceptowany. Rada zwróciła się do Jože Plečnika z prośbą o przygotowanie nowego projektu. Po publicznej dyskusji 13 października 1938 roku został on zaakceptowany. Budowa trwała dwa lata i 7 lipca 1940 roku budynki zostały otwarte^[2]. W 1979 roku budynki zostały opuszczone, a zarząd przeniósł się do nowej siedziby. Dopiero w 1990 roku podjęto decyzję o renowacji budynków^[3]. W latach 80. XX wieku Marko Mušič zaprojektował cmentarz Nowe Žale (sektor D). Został on otwarty w 1989 roku^[4]. W 2002 roku cmentarz dołączył do Europejskiego Szlaku Cmentarzy^[5]. Podczas spotkania 25 stycznia 2007 roku w Madrycie Komitet Dziedzictwa Europejskiego przyznał cmentarzowi znak dziedzictwa europejskiego^[6][7]. Dekretem z 17 czerwca 2009 roku cmentarz został uznany za zabytek kultury o znaczeniu krajowym (nr 14625). Ochronie podlega Ogród Wszystkich Świętych, który powstał w latach 1937–1940 według projektu Jože Plečnika^[8]. Słowenia stara się o wpisanie go na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[9].

Obiekty

• Kompleks budynków nazwany przez Plečnika Świętym Gajem^[10], obecnie nazywany Ogrodem Wszystkich Świętych^[11], pełniący funkcję domu przedpogrzebowego. W skład zespołu wchodzą:
  • brama z przejściem w formie łuku zwieńczonego podwójnym posągiem Chrystusa i Matki Bożej Opiekunki, według Plečnika będąca symbolem przejścia ze świata żywych do świata umarłych^[10]. Brama ujęta jest w symetryczne, dwukondygnacyjne kolumnady, do których przylegają budynki administracyjne,
  • Kaplica Wszystkich Świętych (główna kaplica cmentarna) umieszczona na osi bramy, wybudowana na planie wydłużonego prostokąta, Nisze, w których umieszczone są okna, nawiązują symbolicznie do ścian kolumbarium^[10],
  • 14 kaplic pogrzebowych zróżnicowanych architektonicznie, nawiązujących wezwaniami do kościołów Lublany. Jedna z nich pod wezwaniem Adama i Ewy dedykowana jest niewierzącym i wyznawcom innych religii^[10],
  • budynek stolarni (warsztatów) posiada elewacje wykończone cegłami i kamieniami – dla odróżnienia od pozostałych obiektów w kompleksie, pokrytych białymi tynkami. Dodatkowo ozdabiają go malowane dekoracje figuralne wykonane przez Slavko Pengova^[12]. W scenach biblijnych przedstawił on Plečnika (w scenie przedstawiającej połów) i ówczesnego burmistrza Juro Adlešiča (w scenie rozmnożenia chleba)^[13].

Przetarg na budowę kompleksu wygrał Emil Tomažič. Przy opracowaniu planów Plečnikowi pomagał Vlasto Kopač, wtedy student. W latach 90. XX wieku powierzono mu restaurację budynków.

• Ossuarium – pomnik ofiar I wojny światowej (sektor A). Budynek zaprojektowany przez ucznia Plečnika Edo Ravnikara. Cylindryczny budynek został otwarty w grudniu 1939 roku. W 1985 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków^[14].
• Austriacki cmentarz wojskowy (sektor B) – na cmentarzu znajduje się 275 grobów żołnierzy austriackich, którzy zginęli podczas II wojny światowej i zostali tu pochowani. W 1962 roku został wzniesiony pomnik. Składa się on z 2 części: kamiennego sześcianu, na którym umieszczono wokół austriackiego orła 9 herbów austriackich prowincji oraz stojącej przed nim figury z brązu autorstwa Wolfganga Skaly. Wyrzeźbił on postać nagiego młodego mężczyzny, który wznosi ponad głową złamany miecz^[15].
• Włoski cmentarz wojskowy (sektor B) – obok cmentarza austriackiego znajduje się cmentarz z okresu I wojny światowej na którym pochowano 1176 żołnierzy włoskich^[16].

Nazwa

Nazwa nawiązuje do starosłowiańskiego słowa „žale” oznaczającego cmentarz^[17].

Pochowani na cmentarzu

Cmentarz ma 375 000 m². Zostało na nim pochowanych ponad 150 000 osób. Około 2000 to znani słoweńscy poeci, pisarze, rzeźbiarze, malarze, kompozytorzy, architekci, aktorzy, inżynierowie, politycy i sportowcy^[18][9]. Między innymi znajdą się tam groby:

• Fran Albreht – pisarz, redaktor i polityk^[19]
• Vera Albreht – poeta^[20]
• Vladimir Bartol – pisarz^[21]
• Katja Boh – socjolog, polityk i dyplomata^[22]
• Ivan Cankar – autor i działacz polityczny^[21]
• Fran Saleški Finžgar – pisarz i ksiądz^[21]
• Rihard Jakopič – malarz^[21]
• Davorin Jenko – kompozytor, autor muzyki do hymnu narodowego Serbii^[23]
• Ivana Kobilca – malarka^[24]
• Edvard Kardelj – przywódca komunistyczny^[21]
• Dragotin Kette – poeta^[21]
• Edvard Kocbek – poeta, eseista i polityk^[25]
• Janez Evangelist Krek – polityk^[21]
• Janez Menart – poeta^[21]
• Josip Murn Aleksandrov – poeta^[26]
• Lili Novy – poeta^[21]
• Anton Peterlin – fizyk^[27]
• Leonid Pitamic – prawnik^[28]
• Jože Plečnik – architekt^[29]
• Dominik Smole – pisarz i dramatopisarz^[30]
• Matej Sternen – malarz^[21]
• Gregor Strniša – poeta^[21]
• Milan Vidmar – inżynier elektryk, szachista i teoretyk^[31]
• Angela Vode – polityk, pisarka, działaczka feministyczna^[32]
• Gregor Žerjav – polityk^[33]
• Vitomil Zupan – pisarz^[21]
• Oton Župančič – poeta^[21]

Przypisy