Cmentarz Centralny w Gliwicach

Cmentarz Centralny

Dom przedpogrzebowy na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach
Państwo

 Polska

Miejscowość

Gliwice

Adres

ul. Kozielska 120

Typ cmentarza

komunalny

Stan cmentarza

czynny

Powierzchnia cmentarza

22 ha

Data otwarcia

1924

Zarządca

MZUK

Architekt

Karl Schabik

Położenie na mapie Gliwic
Mapa konturowa Gliwic, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Centralny”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Centralny”
Ziemia50°18′23″N 18°38′15″E/50,306389 18,637500

Cmentarz Centralny (niem. Zentralfriedhof[1], Hauptfriedhof[2]) – cmentarz położony w Gliwicach przy ulicy Kozielskiej, na granicy dzielnic Stare Gliwice i Wojska Polskiego.

Historia

Nekropolię o powierzchni 22 ha (ok. 85 morgów) założono w latach 1920–1927, według projektów z 1920 gliwickiego miejskiego inspektora budowlanego i architekta Karla Schabika (plan i wystrój architektoniczny) oraz gliwickiego miejskiego inspektora ogrodniczego Richarda Riedla(niem.) (zieleń). Zaplanowano ją na południe od równocześnie powstałego Parku Szwajcaria jako założenie parkowe na ogólnym planie krzyża łacińskiego wpisanego w romb zbliżony do prostokąta, które łączyło funkcje grzebalne z parkiem oraz miejscem sztuki i wypoczynku[1][3]. Dla zachowania wysokiej wartości artystycznej i wzorcowej architektury w początkowym okresie nie pozwalano na swobodne nasadzenia kwiatów, gdyż każda część była obsadzana innym rodzajem roślin. Gatunkami dominującymi są brzozy, sosny wejmutki, świerki pospolite i lipy drobnolistne. Wzdłuż alej znajdują się małe formy architektoniczne, między innymi fontanny zwieńczone rzeźbami. Od każdej z dwóch monumentalnych bram głównych prowadzi szeroka aleja, o długości 108 metrów. Na ich styku znajduje się dom przedpogrzebowy, którego projekt architektoniczny wykonał gliwicki miejski inspektor budowlany i architekt Karl Schabik, a wystrój wnętrz zaprojektował gliwicki artysta Erich Johannes Gottschlich (jego 10 alegorycznych malowideł w latach późniejszych zamalowano). Obok domu przedpogrzebowego znajduje się monumentalna grupa Ukrzyżowania dłuta Paula Ondruscha. Z wielu rzeźb plenerowych rozmieszczonych na cmentarzu do dziś zachowało się m.in. dzieło autorstwa Hannsa Breitenbacha przedstawiające mnicha czytającego psałterz (kojarzonego ze św. Franciszkiem)[3].

Ruiny krematorium, czynnego w latach 1938–1945, rozebrane w 2007

Pierwsze pochówki na cmentarzu rozpoczęto w 1924. W 1926 oddano do użytku przeniesiony w 1925 na teren cmentarza drewniany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z Zębowic koło Olesna[3][2], który w 1992 został rozebrany i odtworzony później na terenie dawnego Cmentarza Starokozielskiego. W latach 1937–1938 za kaplicą wybudowano krematorium projektu Hansa Sattlera z niszą ołtarzową autorstwa rzeźbiarza Hannsa Breitenbacha[2][4], które zburzono w 1945[3], a ruiny rozebrano w 2007[5].

Po II wojnie światowej ulokowano na cmentarzu 14 mogił zbiorowych z prochami żołnierzy Wojska Polskiego, zmarłych w niewoli od ran. W 1948 utworzono 8 mogił zbiorowych, gdzie pochowano zmarłych podczas marszu śmierci z Auschwitz-Birkenau (do tego czasu spoczywali oni w mogiłach rozproszonych wzdłuż trasy marszu)[6].

Pochowani

Przypisy

  1. a b Riedel 1920 ↓.
  2. a b c Baedeker 1938 ↓.
  3. a b c d Bogusław Tracz, Pośrodku życia, „Gość Niedzielny / Gość Gliwicki”, nr 43, gosc.pl, Katowice, 25 października 2012 [dostęp 2021-11-12].
  4. Ewa Chojecka i inni, Sztuka pod znakiem swastyki w kręgu ideologii narodowego socjalizmu 1933–1945, [w:] Ewa Chojecka (red.), Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, wyd. 2, Katowice: Muzeum Śląskie, 2009, s. 377–378, ISBN 978-83-60353-73-8.
  5. Tomasz Marcin Dudziński, Gruss aus Gleiwitz, wyd. III, t. Część XIV: Gliwice w XXI wieku, Śląska Biblioteka Cyfrowa, Gliwice, marzec 2012 [dostęp 2021-11-12].
  6. Zbiorowa mogiła – ofiary. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2021-11-12].

Bibliografia i linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Legenda miejsce kultu.svg
Symbol miejsca kultu do legendy mapy
Gliwice mapa.png
Autor: derivative work: Patgliwice, derivative work: Megaemce, Therud, Licencja: CC BY 3.0
Gliwice map
Gliwice kaplica cmentarna.jpg
(c) PetrusSilesius, CC-BY-SA-3.0
Kaplica cmentarna z 1914r. na cmentarzu centralnym w Gliwicach.
Krematorium-Ruinen-Gleiwitz.JPG
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Gliwi (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Ruinen des Krematoriums auf dem Gleiwitzer Hauptfriedhof.

Ruiny krematorium na gliwickim cmentarzu centralnym.