Cmentarz karaimski w Warszawie

Cmentarz karaimski w Warszawie

nr rej. 1412 z 2 lutego 1991
Fragment nekropolii
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Redutowa 34
Typ cmentarza	wyznaniowy
Wyznanie	karaimizm
Stan cmentarza	czynny
Powierzchnia cmentarza	0,112 ha[1]
Liczba grobów	około 100
Data otwarcia	1890
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Cmentarz Karaimski w Warszawie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Cmentarz Karaimski w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Cmentarz Karaimski w Warszawie
52°13′59″N 20°56′30″E/52,233056 20,941667

Cmentarz karaimski w Warszawie – nekropolia znajdująca się przy ul. Redutowej w Warszawie. Jedyny w Polsce cmentarz wyznaniowy społeczności Karaimów.

Historia

Historia cmentarza karaimskiego w Warszawie wiąże się z Karaimami przybywającymi do miasta w drugiej połowie XIX wieku. Byli oni poddanymi Imperium Rosyjskiego, wśród których przeważali związani z przemysłem tytoniowym przybysze z Krymu, choć zdarzali się również przyjezdni Karaimi z innych wówczas rosyjskich miast, takich jak Troki i Łuck^[2]. Brak jest dokładnych danych statystycznych co do liczebności warszawskich Karaimów, ale na podstawie różnych szczątkowych informacji można przyjąć, iż w okresie między 1882 a 1914 obecność Karaimów w Warszawie utrzymywała się na poziomie od 20 do 50 osób^[3].

Karaimi mieszkający w Warszawie na przełomie wieków XIX i XX podlegali zwierzchnictwu duchowemu hachanatu taurydzkiego z Eupatorii, a nie znacznie bliższego hachana trockiego^[4]. Dlatego też i sam cmentarz karaimski został założony w 1890 roku, za zgodą urzędującego na Krymie hachana taurydzkiego^[5].

Niewielka warszawska społeczność karaimska stanęła przed koniecznością założenia cmentarza pod koniec lat 80. XIX wieku. Pierwszych zmarłych przewożono aż do Trok, by pochować ich zgodnie z karaimską tradycją na terenie tamtejszego cmentarza. Problematycznym okazywało się przy tym dotrzymywanie rytualnych terminów obrządku, zgodnie z którymi pogrzeb powinien odbyć się niezwłocznie i zabronione jest przetrzymanie ciała przez sobotę^[3].

Pierwotnie, około 1887 roku, nekropolia karaimska miała powstać na terenie ówczesnej gminy Bródno, w sąsiedztwie Kirkutu Praskiego oraz Cmentarza Bródnowskiego^[6][7]. Ostatecznie cmentarz otwarto na drugim krańcu przedmieść Warszawy na Woli.

Działka pod cmentarz o powierzchni 550 m² została nabyta – po uzyskaniu zezwolenia warszawskiego generał-gubernatora – od parafii prawosławnej przy cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej na Woli. Aktu zakupu dokonało siedmiu Karaimów, spośród których tylko jeden nie pochodził z Krymu. Teren, który przeznaczono pod cmentarz karaimski, leżał ówcześnie na dalekich przedmieściach Warszawy^[8].

Pierwszego pochówku na cmentarzu dokonano w czerwcu 1890 (zmarłym był Józef Kobecki, miesięczne niemowlę). Następne cztery pochówki odbyły się kolejno: w 1892 (trzyletnia dziewczynka Helena Abkowicz), w 1895 (Saduk Osipowicz Kefeli z Kaffy, jeden z fundatorów cmentarza; jego nagrobek jest najstarszym z nieanonimowych nagrobków zachowanych na terenie nekropolii)^[9], w 1898 (kupiec Saduk Kefeli)^[10] i w 1899 roku (kupiec Gelel Babadżan)^[11].

W okresie II Rzeczypospolitej społeczność karaimska Warszawy zmieniła swoje oblicze, na miejsce dawnych krymskich kupców i studentów przybywali tam Karaimi z mniej odległych gmin karaimskich w Wilnie, Trokach, Łucku i Haliczu^[12]. Mimo niewątpliwej obecności Karaimów w międzywojennej Warszawie znany jest tylko jeden pochówek z okresu międzywojennego, który odbył się w 1934 roku (pochowano pochodzącego z Łucka zmarłego tragicznie Gabriela Pileckiego)^[13]. Prawdopodobnie w okresie tym spoczęły na cmentarzu jeszcze dwie bądź trzy osoby.

Nekropolia doznała zniszczeń w trakcie kampanii wrześniowej (częściowemu zniszczeniu uległy wówczas prawdopodobnie zarówno mur, jak i niektóre groby). Dewastacji dopełniło bombardowanie ulicy Wolskiej podczas powstania warszawskiego^[14].

W latach 1946−47 na istniejącym fundamencie posadowiono nowe metalowe ogrodzenie^[13]. Pierwszego pogrzebu dokonano już po uporządkowaniu cmentarza i uzyskaniu oficjalnej zgody na pochówki. W roku 1947 bądź 1948 na cmentarzu spoczął mierniczy Michał Szpakowski (zabity w bandyckim napadzie w Podkowie Leśnej 30 grudnia 1945 roku, ekshumowany z cmentarza kaukaskiego)^[13][15].

6 sierpnia 1977 roku prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Bazyli zezwolił na karaimskie pochówki również na części cmentarza prawosławnego, przylegającej do nekropolii karaimskiej (wydzielając na nim karaimską kwaterę o powierzchni 1375 m²). Równocześnie zarząd Karaimskiego Związku Religijnego starał się o poszerzenie cmentarza poprzez przyłączenie do niego niezagospodarowanego terenu pomiędzy cmentarzem karaimskim a obwałowaniem cmentarza prawosławnego. Umowę przekazania nieruchomości o powierzchni 1122 m² sporządzono 12 kwietnia 1994 roku. W roku 1996 zakończono wykonywanie ogrodzenia powiększonego cmentarza^[16].

Między rokiem 1947 a 2010 na cmentarzu dokonano osiemdziesięciu jeden pochówków (trzech pochówków dokonano w kwaterze karaimskiej cmentarza prawosławnego na Woli)^[17].

Cmentarz liczy ok. 100 mogił. Nagrobki są typowe, inskrypcje napisane są w języku karaimskim.

Najstarszym zachowanym nieanonimowym nagrobkiem jest nagrobek Saduka Kefeliego z roku 1895. Starszy od niego jest anonimowy pomnik z końca XIX wieku, wykonany z białego marmuru z delikatnymi zdobieniami roślinnymi, należący prawdopodobnie do zmarłej w trzy lata wcześniej trzyletniej Heleny Abkowicz. Oba najstarsze nagrobki poddano w latach 2006−2007 pracom konserwatorskim^[13][18].

W 2022 teren skwer położony między ulicami Pustola i Redutową a cmentarzem karaimskim i cmentarzem prawosławnym otrzymał nazwę skwer Karaimski^[19].

Pochowani (m.in.)

• Rafał Abkowicz (zm. 1992) – hazzan
• Aleksander Dubiński (zm. 2002) – orientalista turkolog, karaimoznawca, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego
• Szymon Firkowicz (zm. 1976) – elektronik, prof. dr hab. inż.
• Ananiasz Rojecki (zm. 1978) – geofizyk
• Ananiasz Zajączkowski (zm. 1970) – orientalista turkolog, karaimoznawca, profesor Uniwersytetu Warszawskiego
• Włodzimierz Zajączkowski (zm. 1982) – orientalista turkolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego

Galeria

• 

  Nekropolia od strony ul. Redutowej

• 

  Grób Saduka Osipowicza Kefelego

• 

  Groby na cmentarzu

• 

  Grób hazzana Rafała Abkowicza

• 

  Grób Karaimki, upamiętniający też jej męża, ofiarę zbrodni katyńskiej

• 

  Ujęcie boczne na cmentarz z widoczną starszą i nowszą jego częścią

• 

  Jeden z rzędów rodzinnych

Przypisy

Bibliografia

• Karol Mórawski: Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny. Warszawa: PTTK „Kraj”, 1991, s. 147-148. ISBN 83-7005-333-5.
• Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 145-179, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.

Linki zewnętrzne

• Relacja z prac konserwatorskich i pielęgnacyjnych na cmentarzu karaimskim