Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie

Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej

Rochusfriedhof

nr rej. 229/92 z dnia 18.08.1992 r.[1]
Cmentarz od ul. Olsztyńskiej, widoczna kaplica św. Rocha
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Miejscowość	Braniewo
Położenie na mapie Braniewa Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej
54°22′48,322″N 19°50′20,045″E/54,380089 19,838901

Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie (cmentarz św. Rocha (Rochusfriedhof)^[2], cmentarz dżumowy^[3]) – zabytkowy cmentarz komunalny w Braniewie o powierzchni 0,8580 ha. Cmentarz oraz znajdująca się na nim kaplica św. Rocha zostały wpisane 18 sierpnia 1992 do rejestru zabytków pod poz. 229/92^[4].

Lokalizacja i przeznaczenie cmentarza

Cmentarz położony jest u zbiegu ulicy Olsztyńskiej i Kościuszki w Braniewie, w pobliżu urzędu miasta i dworca PKP. Z dwóch stron ogranicza go niewielki ciek wodny i brzeg rzeki Pasłęki. Cmentarz od strony ulicy Olsztyńskiej otoczony jest ogrodzeniem z ceglanymi słupkami, przykrytymi stylizowaną czapką betonową, i kratą metalową. Drogi wewnętrzne na cmentarzu stanowią alejki wyłożone kostką brukową. Cmentarz posiada jedno letnie ujęcie wody z sieci wodociągowej. Na cmentarzu znajduje się 1709 miejsc grzebalnych. Na nekropolii brak jest wolnych miejsc na nowe groby, pochówki odbywają się do grobów już istniejących. Obiekt pełni funkcję cmentarza komunalnego^[5].

Historia cmentarza

Cmentarz funkcjonował tu przynajmniej od 1651 roku. Założono go w Nowym Mieście Braniewie jako cmentarz do grzebalny ofiar epidemii dżumy (zobacz: dżuma na Warmii 1708–1711), dlatego założony został poza murami miasta, przy drodze prowadzącej do Pieniężna. Zmarłych na dżumę grzebano tu w niepoświęconej ziemi (in terra non sacro), tak samo zresztą jak i wówczas również samobójców oraz nieochrzczone niemowlęta^[6]. Szerzej udokumentowana historia cmentarza jest w XVIII wieku i związana jest z powstaniem tu kaplicy cmentarnej pod wezwaniem świętego Rocha, wzniesionej w latach 1710–1711.

Po II wojnie światowej, w latach 1945–1947, na cmentarzu grzebano Niemców, którzy zmarli wskutek tyfusu i wycieńczenia, w mogiłach pojedynczych i zbiorowych^[7]. Współcześnie jest to cmentarz komunalny, najstarsze czytelne nagrobki na cmentarzu pochodzą z 1948 roku^[5].

W jego sąsiedztwie powstał ok. 1835 roku cmentarz żydowski; został on sprofanowany przez nazistów podczas nocy kryształowej (9/10 listopada 1938). Współcześnie pozostał po tym cmentarzu tylko fragment ogrodzenia i umieszczona na nim w 2018 roku tablica pamiątkowa^[8].

Kaplica pw. św. Rocha

Kaplica św. Rocha (rok 2014)

Wieści o szerzeniu się dżumy dotarły do Braniewa w połowie września 1709 roku, wzbudzając wśród władz i mieszkańców duży niepokój. Mimo stosowania różnych środków zapobiegawczych, na początku października 1709 roku zaraza dotarła do miasta. Przywlókł ją tu ponoć pewien przyjezdny z Królewca. Już w listopadzie wymierały całe domostwa. Chorych umieszczano w domach dla trędowatych przed bramami miasta oraz przystąpiono do budowy w miejskim lesie baraków drewnianych dla zadżumionych mieszkańców. Mimo to dżuma nadal zbierała w mieście obfite żniwo, przesilenie miało miejsce w 1710 roku. W samym Braniewie zmarło 1050 osób, a na obszarze parafii braniewskiej do 8 tys. osób^[9]. Największa śmiertelność była wśród ludności Nowego Miasta^[3].

Cmentarze nie mogły pomieścić zmarłych. Licznych zmarłych grzebano m.in. na cmentarzu św. Jana, cmentarzu przy kaplicy Świętego Krzyża w Braniewie oraz na cmentarzu przy drodze do Pieniężna przy dzisiejszej ul. Olsztyńskiej (stąd ten cmentarz ten zwano później dżumowym). Na tym cmentarzu ksiądz Nowego Miasta Braniewa, Johannes (Jan) Trojan, z zebranej jałmużny ufundował kaplicę św. Rocha, opiekuna osób zadżumionych. Ofiary zarazy chowano na cmentarzu przy tej kaplicy. Sam ksiądz Jan Trojan również zmarł w 1710 roku. Dżuma wygasła w Braniewie dopiero w marcu 1711 roku. Była to ostatnia, jak się przyjmuje, taka fala morowego powietrza w historii^[10][3].

Po wojnie nieczynna kaplica niszczała i popadała w ruinę. Miasto nie było w stanie uratować zabytku, zgodziło się jedynie na jej przekazanie parafii św. Katarzyny w Braniewie. Z inicjatywy ks. Tadeusza Brandysa oraz dzięki wsparciu honorowego obywatela miasta Gerharda Steffena i niemieckiej fundacji renowację zabytkowej kaplicy przeprowadzono w 2005 roku^[11]. W maju 2006 roku umieszczono na ścianie kaplicy pamiątkową tablicę. 18 czerwca 2006 roku miało miejsce ponowne poświęcenie kaplicy przez arcybiskupa Wojciecha Ziembę oraz wizytatora apostolskiego ks. Lothara Schlegela(niem.)^[12].

Galeria zdjęć

Grota na cmentarzu z przedstawieniem piety

Alejka cmentarna

Jeden z osobliwszych kamiennych nagrobków (nieczytelny)

Najstarsze czytelne nagrobki na cmentarzu z lat 1948–49

Zobacz też

• Cmentarz św. Jana w Braniewie
• Cmentarz św. Katarzyny w Braniewie
• Cmentarz zgromadzenia zakonnego sióstr św. Katarzyny w Braniewie
• Cmentarz ewangelicki w Braniewie
• Cmentarz żydowski w Braniewie
• Cmentarz przy ul. Morskiej w Braniewie
• Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej w Braniewie
• Cmentarz przy ul. Elbląskiej w Braniewie

Przypisy