Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie
 nr rej. 229/92 z dnia 18.08.1992 r.[1] | |
 Cmentarz od ul. Olsztyńskiej, widoczna kaplica św. Rocha | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Braniewa  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu braniewskiego  | |
 54°22′48,322″N 19°50′20,045″E/54,380089 19,838901 | |
Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie (cmentarz św. Rocha (Rochusfriedhof)[2], cmentarz dżumowy[3]) – zabytkowy cmentarz komunalny w Braniewie o powierzchni 0,8580 ha. Cmentarz oraz znajdująca się na nim kaplica św. Rocha zostały wpisane 18 sierpnia 1992 do rejestru zabytków pod poz. 229/92[4].
Lokalizacja i przeznaczenie cmentarza
Cmentarz położony jest u zbiegu ulicy Olsztyńskiej i Kościuszki w Braniewie, w pobliżu urzędu miasta i dworca PKP. Z dwóch stron ogranicza go niewielki ciek wodny i brzeg rzeki Pasłęki. Cmentarz od strony ulicy Olsztyńskiej otoczony jest ogrodzeniem z ceglanymi słupkami, przykrytymi stylizowaną czapką betonową, i kratą metalową. Drogi wewnętrzne na cmentarzu stanowią alejki wyłożone kostką brukową. Cmentarz posiada jedno letnie ujęcie wody z sieci wodociągowej. Na cmentarzu znajduje się 1709 miejsc grzebalnych. Na nekropolii brak jest wolnych miejsc na nowe groby, pochówki odbywają się do grobów już istniejących. Obiekt pełni funkcję cmentarza komunalnego[5].
Historia cmentarza
Cmentarz funkcjonował tu przynajmniej od 1651 roku. Założono go w Nowym Mieście Braniewie jako cmentarz do grzebalny ofiar epidemii dżumy (zobacz: dżuma na Warmii 1708–1711), dlatego założony został poza murami miasta, przy drodze prowadzącej do Pieniężna. Zmarłych na dżumę grzebano tu w niepoświęconej ziemi (in terra non sacro), tak samo zresztą jak i wówczas również samobójców oraz nieochrzczone niemowlęta[6]. Szerzej udokumentowana historia cmentarza jest w XVIII wieku i związana jest z powstaniem tu kaplicy cmentarnej pod wezwaniem świętego Rocha, wzniesionej w latach 1710–1711.
Po II wojnie światowej, w latach 1945–1947, na cmentarzu grzebano Niemców, którzy zmarli wskutek tyfusu i wycieńczenia, w mogiłach pojedynczych i zbiorowych[7]. Współcześnie jest to cmentarz komunalny, najstarsze czytelne nagrobki na cmentarzu pochodzą z 1948 roku[5].
W jego sąsiedztwie powstał ok. 1835 roku cmentarz żydowski; został on sprofanowany przez nazistów podczas nocy kryształowej (9/10 listopada 1938). Współcześnie pozostał po tym cmentarzu tylko fragment ogrodzenia i umieszczona na nim w 2018 roku tablica pamiątkowa[8].
Kaplica pw. św. Rocha
Wieści o szerzeniu się dżumy dotarły do Braniewa w połowie września 1709 roku, wzbudzając wśród władz i mieszkańców duży niepokój. Mimo stosowania różnych środków zapobiegawczych, na początku października 1709 roku zaraza dotarła do miasta. Przywlókł ją tu ponoć pewien przyjezdny z Królewca. Już w listopadzie wymierały całe domostwa. Chorych umieszczano w domach dla trędowatych przed bramami miasta oraz przystąpiono do budowy w miejskim lesie baraków drewnianych dla zadżumionych mieszkańców. Mimo to dżuma nadal zbierała w mieście obfite żniwo, przesilenie miało miejsce w 1710 roku. W samym Braniewie zmarło 1050 osób, a na obszarze parafii braniewskiej do 8 tys. osób[9]. Największa śmiertelność była wśród ludności Nowego Miasta[3].
Cmentarze nie mogły pomieścić zmarłych. Licznych zmarłych grzebano m.in. na cmentarzu św. Jana, cmentarzu przy kaplicy Świętego Krzyża w Braniewie oraz na cmentarzu przy drodze do Pieniężna przy dzisiejszej ul. Olsztyńskiej (stąd ten cmentarz ten zwano później dżumowym). Na tym cmentarzu ksiądz Nowego Miasta Braniewa, Johannes (Jan) Trojan, z zebranej jałmużny ufundował kaplicę św. Rocha, opiekuna osób zadżumionych. Ofiary zarazy chowano na cmentarzu przy tej kaplicy. Sam ksiądz Jan Trojan również zmarł w 1710 roku. Dżuma wygasła w Braniewie dopiero w marcu 1711 roku. Była to ostatnia, jak się przyjmuje, taka fala morowego powietrza w historii[10][3].
Po wojnie nieczynna kaplica niszczała i popadała w ruinę. Miasto nie było w stanie uratować zabytku, zgodziło się jedynie na jej przekazanie parafii św. Katarzyny w Braniewie. Z inicjatywy ks. Tadeusza Brandysa oraz dzięki wsparciu honorowego obywatela miasta Gerharda Steffena i niemieckiej fundacji renowację zabytkowej kaplicy przeprowadzono w 2005 roku[11]. W maju 2006 roku umieszczono na ścianie kaplicy pamiątkową tablicę. 18 czerwca 2006 roku miało miejsce ponowne poświęcenie kaplicy przez arcybiskupa Wojciecha Ziembę oraz wizytatora apostolskiego ks. Lothara Schlegela(niem.)[12].
Galeria zdjęć
Zobacz też
- Cmentarz św. Jana w Braniewie
- Cmentarz św. Katarzyny w Braniewie
- Cmentarz zgromadzenia zakonnego sióstr św. Katarzyny w Braniewie
- Cmentarz ewangelicki w Braniewie
- Cmentarz żydowski w Braniewie
- Cmentarz przy ul. Morskiej w Braniewie
- Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej w Braniewie
- Cmentarz przy ul. Elbląskiej w Braniewie
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2019-02-10].
- ↑ Heimatseite der Kreisgemeinschaft Braunsberg/Ostpreussen e.V., Braunsberg (Ermland) – geistige Hauptstadt des Ermlands, z opisu na mapie miasta
- ↑ a b c Flis, Stanisław Dżuma na Mazurach i Warmii w latach 1708-1711 Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 473-523 1960
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie.
- ↑ a b Cmentarz ul. Olsztyńska - Administracja Budynków Komunalnych - Braniewo, www.abkbraniewo.pl [dostęp 2019-02-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-24].
- ↑ Die Große Pest 1709–1711 in Braunsberg, Bettina Müller. [dostęp 2019-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-24)].
- ↑ Braunsberg / Ostpreußen und sein Kreis. Heimat im Wandel der Zeit, redakcja Anneliese Neß, Münster 2004, s.17
- ↑ Administrator, Braunsberg (Ostpreußen), www.xn--jdische-gemeinden-22b.de [dostęp 2018-09-30] (niem.).
- ↑ Epidemia dżumy 1709-1711, Encyklopedia Warmii i Mazur [dostęp 2019-02-23] (pol.).
- ↑ Epidemia, gorska.umk.pl [dostęp 2019-02-23].
- ↑ Życie i działalność ks. Tadeusza Brandysa, Braniewo 2018, s. 19
- ↑ KREISGEMEINSCHAFT BRAUNSBERG, www.braunsberg-ostpreussen.de [dostęp 2019-02-22].
| Elementy fortyfikacji | |
|---|---|
| Kościoły i kaplice | |
| Klasztory | |
| Wille | |
| Budynki administracji | |
| Inne |
Media użyte na tej stronie
Autor:
Mapa Braniewa, Polska
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.52 N
- S: 53.07 N
- W: 19.05 E
- E: 22.95 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Braniewo County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 54.46 N
- S: 54.09 N
- W: 19.61 E
- E: 20.40 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Symbol miejsca kultu do legendy mapy
Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Polsce
Autor: Łukasz Niemiec, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Braniewo, kaplica pw. św. Rocha, 1711
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz ul. Olsztyńska w Braniewie
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz ul. Olsztyńska w Braniewie
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz ul. Olsztyńska w Braniewie
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz ul. Olsztyńska w Braniewie
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz ul. Olsztyńska w Braniewie