Cmentarz rzędowy

Eksploracja rzędowego cmentarza merowińskiego w Maastricht, z widocznym grobem w obudowie kamiennej

Cmentarz rzędy – zwarty zespół ziemnych grobów szkieletowych o charakterze planowym, ułożonych szeregowo obok siebie po obu stronach alei.

Historia

Obyczajowo tworzenie tego typu cmentarzysk poza osadami związane jest historycznie ze społecznościami germańskimi merowińskiego kręgu kulturowego, zwyczajami Longobardów, w Polsce reprezentują koneksje waresko-wikińskie łączone m.in. z hufcami wojowników pochodzących z tego kręgu[1].

Wczesnośredniowieczne groby tworzące liczne i równe rzędy, wyposażone były w społeczeństwach przedchrześcijańskich w dary grobowe, w dobie chrystianizacji zwyczaj składania dodatkowego wyposażenia wraz ze zmarłym powoli zanika.

Cmentarze rzędowe zastąpiły na ziemiach polskich wcześniejsze ciałopalne i kurhanowe cmentarze plemienne. Występowały również jamowe groby mieszane, przypominające półziemianki zawierające pozostałości stosu i niespalonych szkieletów ludzkich w ciałopalnych grobach. W jeszcze innych, w Gostyniu na Śląsku odkopano szkielety nadpalone i pokawałkowane. Na Podlasiu, na osadzie w Haćkach znaleziono fragmenty tylko samych czaszek ludzkich. Pojedyncze przykłady niechrześcijańskich pochówków inhumowanych odkryto do tej pory na północy i południu Polski. Z drugiej połowy IX wieku pochodzą płaskie groby szkieletowe odkrywane na Pomorzu, Świelubiu i Kępsku, w których pochowano Skandynawów. Na południu znajduje się mały cmentarz szkieletowy kolonii Madziarów w Przemyślu[2].

W Wielkopolsce[3] i na Mazowszu[4] najwcześniejsze cmentarze rzędowe datowane są od VIII do XI wieku, były to groby płaskie, ze szkieletami, zwrócone głową w kierunku zachodnim, lub północnym[5]. Do najwcześniej przebadanych archeologicznie obiektów należą m.in. w Toruniu, Kałdusie, Grusznie, Ciepłem, Kasakowie, Stefanowie (Puck), Topolnie (Świecie) i Chmielnie. Do wyjątkowych należą cmentarze z grobami w obstawach kamiennych zawierające wyroby pochodzenia skandynawskiego[6].

W okresie międzywojennym zespoły cmentarzysk rzędowych z grobami w obudowach kamiennych na Mazowszu i Wielkopolsce były badane przez polskich archeologów, którzy stwierdzili, że użytkowane były przez ludność pochodzenia niesłowiańskiego. Jan Czekanowski, profesor antropologii na Uniwersytecie Lwowskim, połączył wówczas odkrycia z Mazowsza i Podlasia, z podobnymi grobami zawierającymi wyposażenie skandynawskie, odkrytymi w Wielkopolsce. W jego ujęciu, pochowani w nich zostali germańscy tubylcy, Goci i Wandalowie, mieszkający w dorzeczu Wisły i Odry od kilku stuleci, którzy nie wywędrowali na południe i zachód u schyłku starożytności[7].

Wczesnośredniowieczne kanony chrześcijańskie nie definiowały jakiejś formy grobu, sposobu składania ciała, czy pozycji zmarłego w grobie, poza zakazem wkładania jedzenia. W XIII wieku pojawiły się pierwsze instrukcje zalecające chowanie chrześcijan głowami zwróconymi w kierunku zachodnim[8]. Cmentarze rzędowe powstają w Polsce w sposób zorganizowany od XIII wieku wraz z rozwojem sieci parafialnej i powstawaniem cmentarzy przykościelnych[9]. Z biegiem lat czytelność najstarszych rzędów została zatarta i zaburzona wskutek nakładania się grobów i późniejszych ingerencji.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Slavia antiqua: 2008, t. 49 str. 153; Lech Leciejewicz. Nowa postać świata: narodziny średniowiecznej cywilizacji europejskiej. s. 7]
  2. ↑ Przemysław Urbańczyk. Co się stało w 966 roku, Pierwsze kontakty z chrześcijaństwem str. 61-67, ISBN 978-83-7785-900-1, 2016
  3. ↑ Wielkopolskie cmentarzyska rzędowe z okresu wczesnodziejowego. Przegląd Archeologiczny 6 (1): Zdzisław Ratajczyk, 2011,str. 28–86.
  4. ↑ Maria Miśkiewiczowa. Mazowsze wschodnie we wczesnym średniowieczu. 1981. str. 77
  5. ↑ Zdzisław Skrok. Czy wikingowie stworzyli Polskę?, 2013; Bodzia: a new Viking Age cemetery with chamber graves, Andrzej Buko
  6. ↑ "rozmieszczonych przede wszystkim na terenie Mazowsza płońskiego i płockiego, w których najstarsze groby należały do wojowników pochowanych między połową a końcem XI "Stefan Kuczyński. Społeczeństwo Polski średniowiecznej: zbiór studiów, 1992
  7. ↑ " Świadczyłoby to, że Goci wielkopolscy nie zostali objęci ruchem ku morzu Czarnemu. "Słownik starożytności słowiańskich. Wyd. Komitet redakcyjny z ramienia Federacji Towarzystw Historycznych Europy Wschodniej. 1934, str. 19
  8. ↑ Przemysław Urbańczyk. Co się stało w 966 roku, Pierwsze kontakty z chrześcijaństwem str. 61-67, ISBN 978-83-7785-900-1, 2016
  9. ↑ Kwartalnik historii kultury materialnej, 2007 t. 55 s. 101

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie