Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie

Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie

nr rej. A/889
(c) kuba13 / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Lublin
Adres	ul. Lipowa
Typ cmentarza	wyznaniowy
Wyznanie	rzymskokatolicki ewangelicko-augsburski prawosławny
Stan cmentarza	czynny
Data otwarcia	1794
Położenie na mapie Lublina Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie
Położenie na mapie województwa lubelskiego Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie
51°14′35″N 22°32′55″E/51,243056 22,548611

Grób rodziny Laśkiewiczów (m.in. Teofila Emeryka Laśkiewicza) na cmentarzu przy ul. Lipowej

Klemens Junosza – popiersie z nagrobka na lubelskim cmentarzu

Nagrobek Rodziny Boczkowskich dłuta Antoniego Kurzawy

Grób Emila Plagego znajdujący się w ewangelickiej części cmentarza

(c) Przemysław Czopor, CC BY 3.0

Cerkiew w prawosławnej części cmentarza

(c) Przemysław Czopor, CC BY 3.0

Cmentarz wojskowy

(c) Przemysław Czopor, CC BY 3.0

Grób Juliusza Vettera na cmentarzu ewangelicko-augsburskim

Cmentarze przy ul. Lipowej – znajdujący się przy ul. Lipowej w Lublinie najstarszy i najbardziej znany zespół cmentarzy we wschodniej Polsce, w skład którego wchodzą:

• cmentarz rzymskokatolicki,
• cmentarz ewangelicko-augsburski,
• cmentarz prawosławny oraz
• cmentarz wojskowo-komunalny z główną bramą wejściową od ul. Białej.

Powstanie tego jednego z najcenniejszych cmentarzy w Polsce datowane jest na rok 1794. Ma on wielonarodowy i wielowyznaniowy charakter, można na nim zobaczyć wiele nagrobków będących cennymi dziełami sztuki rzeźbiarskiej. Na lubelskiej nekropolii spoczywają ludzie zasłużeni dla miasta czy kraju – m.in. ks. Piotr Ściegienny – zesłaniec i działacz chłopski. Cmentarz był również miejscem pochówku żołnierzy armii austro-węgierskiej z I wojny światowej; bojowników poległych w walkach z bolszewikami, a także żołnierzy AK i uczestników walk w 1939. Część północna cmentarza kryje w sobie cmentarz ewangelicki – spoczywają tam prochy m.in. zasłużonej dla Lublina rodziny Vetterów. W tej samej części znajduje się także cmentarz prawosławny z cerkwią pw. Świętych Niewiast Niosących Wonności^[1].

Historia

De facto do końca XVIII wieku w Lublinie nie było wydzielonego miejsca przeznaczonego na pochówek. Lublinianie w tym czasie byli chowani w kryptach kościelnych oraz na przykościelnych małych cmentarzach. Do dnia dzisiejszego zachowały się szczątki takiego cmentarza znajdującego się obok kościoła Świętej Trójcy przy ulicy Ewangelickiej. Większość znajdujących się tam nagrobków pochodzi z początków XIX wieku^[2].

Pozwolenie na otwarcie najstarszej części nekropolii, tj. cmentarza rzymskokatolickiego zostało wydane w 1794 przez biskupa chełmskiego i lubelskiego Wojciecha Skarszewskiego. Założono go na gruntach klasztoru Panien Brygidek Lubelskich, na tzw. Rurach^[3]. Mimo że idea otwarcia nekropolii położonej poza obrębem miasta była wynikiem realizacji zarządzenia władz austriackich zabraniającego grzebania zmarłych w kościołach i na cmentarzach przykościelnych, na niewielkim początkowo terenie nekropolii (1,68 ha) chowano początkowo tylko szczątki przenoszone z popadających w ruinę cmentarzyków śródmiejskich. Wraz z nimi przeniesiono tu kilkanaście pomników nagrobnych (kilka z nich zachowało się do dziś). Dopiero od jesieni 1811 datują się pierwsze regularne pochówki zmarłych, początkowo wolnomyślicieli (masonów), później zaś innych obywateli miasta. Cmentarz był ogrodzony i obsadzony lipami, stąd jego nazwa „Pod Lipkami” lub „Lipki”.

W najstarszej części cmentarza znajduje się około tysiąca grobów z XIX wieku, z których większość wymaga odnowienia. Zostały zbudowane przeważnie z nietrwałego piaskowca i wapienia. Obecnie wiele grobowców jest już opuszczonych^[4].

W związku z zapełnianiem się jego przestrzeni grobami, władze kościelne i miejskie kilkakrotnie dokupowały ościenne tereny poszerzając go (m.in. w latach 1853, 1870, 1899 i przed II wojną światową). Około 1825 założono sąsiadującą z cmentarzem rzymskokatolickim część ewangelicko-augsburską, a po 1840 część grecko-unicką (obecnie znaną jako cmentarz prawosławny). W 1915 część cmentarza rzymskokatolickiego została wykorzystana przez władze austriackie jako miejsce pochówku żołnierzy i w następnych latach z części tej utworzono osobny cmentarz, zwany obecnie wojskowo-komunalnym. W wojskowej części cmentarza znajdują się też groby komunistów i działaczy PZPR. Na terenie zespołu cmentarzy przy ul. Lipowej w Lublinie znajdują się trzy kaplice: pw. Wszystkich Świętych w części rzymskokatolickiej, pw. Niewiast Niosących Wonności w części prawosławnej oraz kaplica na cmentarzu wojskowo-komunalnym. W 2005 w części ewangelicko-augsburskiej oddano do użytku pierwsze na Lubelszczyźnie kolumbarium.

W prawosławnej części nekropolii pochowani są żołnierze armii Ukraińskiej Republiki Ludowej atamana Semena Petlury, którzy w 1920 byli sojusznikami Polski w walce z bolszewikami. Po wojnie tej wielu z nich osiedliło się w Polsce, a przed drugą wojną światową stanowili w Lublinie aktywną kulturalnie mniejszość. Jako prawosławni chowani byli w wydzielonej części cmentarza. W ostatnich latach zaniedbana wcześniej ukraińska kwatera została uporządkowana – w maju 2001 odsłonięto tu pomnik ukraińskich żołnierzy^[5]. W 2016, z inicjatywy Związku Kozaków w Polsce, uroczyście pochowano na tej części cmentarza szczątki kozaków dońskich (poległych w walce z bolszewikami w 1920), spoczywające do tego czasu na prywatnej posesji w Peresołowicach koło Hrubieszowa^[6].

W prawosławnej części cmentarza znajduje się blisko 500 nagrobków. W 2009 administrująca nekropolią parafia Przemienienia Pańskiego w Lublinie dostała zgodę urzędu miasta na prace^[7]. W ich ramach utwardzono aleje na cmentarzu, oczyszczono pomniki z XIX i XX wieku, wzmocniono je, zrekonstruowano rozbite nagrobki^[8]. W planach parafii znajduje się także budowa kolumbarium. Znajdzie się ono w zrekonstruowanym murze, który kiedyś oddzielał od siebie prawosławną i ewangelicką część nekropolii^[7].

Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie funkcjonują w świadomości lublinian jako jedna nekropolia. Są one miejscem pochówku osób zasłużonych oraz zwykłych obywateli miasta i regionu. Od 1985 nekropolia posiada status zabytku, zarówno ze względu na walory historyczne, jak i artystyczne. Znajdują się tu pomniki nagrobne wykonane przez tak znanych artystów jak Antoni Kurzawa, Bolesław Jeziorański, Konstanty Laszczka, Ludwik Pyrowicz, Bolesław Syrewicz, Hipolit Kasjan Marczewski, Leon Migalski, Adolf Saturnin Timme i inni. O objęcie opieką konserwatorską cmentarzy przy ul. Lipowej w Lublinie apelował w latach 1976 i 1981 na łamach Kameny historyk sztuki Michał Domański, który w swych artykułach dokonał pierwszego całościowego rozpoznania zabytkowych walorów rzeźby nagrobnej. W 1985 powstał Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Lublina, przy którym dwa lata później powołano Komisję Ochrony Zabytków Cmentarnych. Od tego czasu członkowie i sympatycy urządzają doroczne kwesty, których celem jest odnowa i ratowanie zabytków cmentarnych.

Pochowani na cmentarzu przy ul. Lipowej

Część rzymskokatolicka

• Antoni Pieniążek
• Łucja Bałzukiewicz
• Jan Baranowski
• Maria Bechczyc-Rudnicka
• Konrad Bielski
• Mieczysław Biernacki
• Mieczysław Józef Biernacki
• Gabriel Brzęk
• Zdzisław Cackowski
• Gracjan Chmielewski
• Leon Frankowski
• Kazimierz Grześkowiak
• Zbigniew Hołda
• Kazimierz Jaczewski
• Stanisław Kamiński
• Mieczysław Albert Krąpiec
• Henryk Kukier
• Tadeusz Kwiatkowski-Cugow
• Romuald Lipko
• Teofil Laśkiewicz
• Józef Łobodowski
• Feliks Łodzia-Bieczyński
• Hieronim Łopaciński
• Józef Mazurkiewicz
• Jan Mincel
• Jan Ignacy Modrzewski
• Helena Pietraszkiewicz
• Dionizy Pietrusiński
• Henryk Raabe
• Idzi Radziszewski
• Izabella Sierakowska
• Wiesław Skrzydło
• Andrzej Skwarcz
• Adam Stanowski
• Mieczysław Stelmasiak
• bp Henryk Strąkowski
• Klemens „Junosza” Szaniawski
• Józef Szymański
• Piotr Ściegienny
• Józef Tarłowski
• Stanisław Węglarz
• Henryk Wiercieński
• Kazimierz Wnorowski
• Edward Wojtas
• Henryk Woliński
• Stefan Wolski
• Adam Zajączkowski
• Stanisław Ziemecki
• Edward Zwolski
• Tadeusz Kazimierz Żuliński

Część ewangelicko-augsburska

• Tadeusz Czajka
• Michał Domański
• Lesław Paga
• Emil Plage
• Edmund Prost
• Grzegorz Leopold Seidler
• Mikołaj Smoczyński
• Paweł Smoczyński
• Zygmunt Karol Stryjeński
• Karol Rudolf Vetter
• Witold Welcz

Część prawosławna

• Jan Riabinin
• Jan Ziemski

Część wojskowo-komunalna^[a]

• Józef Czechowicz
• Stefan Chrzanowski
• Tadeusz Ciemochowski
• Kazimierz Tumidajski
• Hieronim Dekutowski ps. „Zapora” (mogiła symboliczna)
• Stanisław Szacoń ps. „Pałka”

Zobacz też

• atrakcje turystyczne Lublina
• zabytki Lublina

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• M. Gmiter, B. Kotowski, K. Kucharska i in., Cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Lipowej w Lublinie, Lublin 1990.
• S. Santarek (opr.), 20 lat kwesty na rzecz ratowania zabytków cmentarza przy ul. Lipowej, Lublin 2005.

Linki zewnętrzne

• Archiwalny spis pochowanych na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie
• oficjalna strona Cmentarza (możliwość telefonicznego ustalenia miejsca pochówku)
• Lotnicy polscy na cmentarzu przy ul.Lipowej
• Zdjęcia wszystkich nagrobków z cmentarza prawosławnego
• Zdjęcia wszystkich nagrobków z cmentarza komunalnego
• Zdjęcia wszystkich nagrobków z cmentarza ewangelicko-augsburskiego
• Prywatna strona historyczno-eschatologiczna lubelskich cmentarzy: rzymskokatolickiego, prawosławnego i ewangelicko-augsburskiego przy ul. Lipowej oraz komunalnego, d. wojskowego przy ul. Białej
• Cmentarz parafialny rzymsko-katolicki w Lublinie (1902) w bibliotece Polona