Concerto grosso

Concerto grosso ([konˈtʃɛrto ˈɡrɔsso]; l.m. concerti grossi [konˈtʃɛrti ˈɡrɔssi]; z języka wł. duży koncert)[1] – typ instrumentalnego koncertu barokowego, charakteryzujący się współzawodniczeniem partii grupy instrumentów solowych (concertino) z partią całej orkiestry (tutti)[2][3].

Historia

Pierwsze utwory z cechami charakterystycznymi dla concerto grosso komponował prawdopodobnie Alessandro Stradella w drugiej połowie XVII wieku, jednak nie nazywał on swoich utworów nazwą obecną[4]. Jako pierwszy nazwy concerto grosso użył Giovanni Lorenzo Gregori[5].

Pierwszym ważnym kompozytorem używającym nazwy concerto grosso był Arcangelo Corelli. Wzorem dla koncertów Corellego była sonata barokowa da chiesa i da camera. Po śmierci Corellego został opublikowany zbiór jego dwunastu Concerti grossi op. 6. Wkrótce zdobyły one olbrzymią popularność w całej Europie. Francesco Geminiani i Giuseppe Torelli pisali concerti grossi w stylu Corellego, miał on także wpływ na twórczość Antonia Vivaldiego[6][7].

Rodzaje concerto grosso

Za czasów Corellego wyodrębniły się dwa rodzaje concerto grosso: concerto da chiesa (koncert kościelny)[8] oraz concerto da camera (koncert kameralny)[9]. Concerto da chiesa był bardziej formalny, występowały w nim na przemian części powolne (largo, adagio) i szybkie (allegro)[10]. Concerto da camera miał charakter suity poprzedzonej preludium i zawierającej wiele popularnych w tych czasach form tanecznych[11]. Ten podział zaczął się później zacierać.

We Włoszech popularnym rodzajem był także koncert pastoralny[3].

Rozwój concerto grosso

Obsada

Tutti (zwane też ripieni lub concerto) było początkowo małą orkiestrą smyczkową. Instrumenty dęte nie miały samodzielnej partii, jedynie wspomagały inne instrumenty. W późniejszym czasie, tutti zostało wzbogacone o flety, oboje i rogi, co nadało concerti grossi nową barwę[3][12].

Concertino Corellego składało się z dwóch skrzypiec i wiolonczeli. Z czasem kompozytorzy zaczęli urozmaicać skład o inne instrumenty.

Forma

Utwory Corellego mają od czterech do ponad pięciu części[11]. Stałą trzyczęściową formę concerto grosso ustalił Antonio Vivaldi, wzorując swoje utwory na trzyczęściowej włoskiej symfonii (szybka-wolna-szybka).

Wykonanie

W ówczesnym czasie partie basso continuo były wykonywane na organach (szczególnie w przypadku concerti da chiesa), ale dziś wykonuje się je praktycznie wyłącznie na klawesynie[3].

Przykłady muzyczne

Corelli – Concerto Grosso Op. 6 No. 4 – 1. Adagio – Allegro
Bach – Brandenburg Concerto No. 1 – 1. Allegro
  • Arcangelo Corelli Concerti grossi op. 6 – 12 koncertów, 8 pierwszych według schematu sonaty da chiesa, 4 kolejne według schematu da camera (w formie suity poprzedzonej preludium)
  • Pietro LocatelliConcerti grossi op. 1 – 12 koncertów, 8 według schematu da chiesa, 4 według schematu da camera, zbliżone do stylu Corellego
  • Giuseppe TorelliConcerti grossi con una pastorale op. 8 – 12 koncertów, z czego pierwszych 6 to concerti grossi na 2 skrzypiec concertino i zespół ripieno
  • Johann Sebastian BachKoncerty brandenburskie reprezentują różne typy concerto grosso, np. w I i II zachowana jest równowaga między concertino a ripieno, w III występują trzy trójgłosowe zespoły (nawiązanie do polichóralności), w VI obsada jest wyłącznie smyczkowa
  • Antonio VivaldiLa chasse

Wybrane dzieła kompozytorów XX-wiecznych

Zobacz też

Przypisy

  1. CONCERTO GROSSO – definicja i synonimy słowa concerto grosso w słowniku, educalingo.com [dostęp 2020-06-27] (pol.).
  2. concerto grosso, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-01-08] (ang.).
  3. a b c d e Małgorzata Kowalska, ABC historii muzyki, Musica Iagellonica, 2001, ISBN 83-7099-102-5, OCLC 749424372 [dostęp 2020-06-27].
  4. Alessandro Stradella- Bio, Albums, Pictures – Naxos Classical Music., www.naxos.com [dostęp 2020-07-03].
  5. GREGORI, Giovanni Lorenzo in "Dizionario Biografico", www.treccani.it [dostęp 2020-07-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-16] (wł.).
  6. Valerie R. Weber, The Compositional Style of Francesco Geminiani: a Reflection of Theory and Practice in His Music and Guida Armonica Treatise, 2005.
  7. Luck's Music Library, www.lucksmusic.com [dostęp 2020-07-03].
  8. concerto da chiesa – Translation into Polish – examples Italian | Reverso Context, context.reverso.net [dostęp 2020-07-03].
  9. concerto da camera – Translation into Polish – examples Italian | Reverso Context, context.reverso.net [dostęp 2020-07-03].
  10. Concerto Grosso, Op. 6 No. 4 (Arcangelo Corelli), LA Phil [dostęp 2020-07-03] (ang.).
  11. a b c Danuta Gwizdalanka, Historia muzyki : podręcznik dla szkół muzycznych. 2, Barok, Klasycyzm, Romantyzm, t. 2, Kraków: Polskie Wydawn. Muzyczne, 2006, ISBN 83-224-0860-9, OCLC 750981687 [dostęp 2020-07-03].
  12. concerto grosso, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  13. Brandenburg Concertos (Johann Sebastian Bach), LA Phil [dostęp 2020-07-03] (ang.).
  14. 12 Concerti grossi à 4 e à 5, Op.1 (Locatelli, Pietro Antonio) – IMSLP, imslp.org [dostęp 2020-07-03].

Bibliografia

  • Leksykon muzyki od a do ż: kompozytorzy, muzycy, wykonawcy, historia, technika, pojęcia, wykonania, wypisy, przykłady nutowe. Warszawa: Muza, 1995, s. 84. ISBN 83-7079-148-4.
  • Małgorzata Kowalska, ABC historii muzyki, Musica lagellonica, 2001, ISBN 83-7099-102-5, OCLC 749424372.
  • Danuta Gwizdalanka, Historia Muzyki : podręcznik dla szkół muzycznych. 2, Barok, Klasycyzm, Romantyzm, t. 2,, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2006, ISBN 83-224-0860-9.

Media użyte na tej stronie

Corelli - Concerto Grosso Op. 6 No. 4 - 1. Adagio - Allegro.ogg
Autor: Advent Chamber Orchestra, Licencja: CC BY-SA 2.0

Concerto Grosso Op. 6 No. 4 - 1. Adagio - Allegro

Selections from the season 05-06 of

               The ADVENT CHAMBER ORCHESTRA 
               Roxanna Pavel Goldstein, Musical Director 
Elias Goldstein, Managing Director.
Bach - Brandenburg Concerto No. 1 - 1. Allegro.ogg
Autor: Johann Sebastian Bach , Licencja: CC BY 3.0

Brandenburg Concerto No. 1 - 1st movement (allegro)

Performed by The Busch Chamber Players