Powojowate

Powojowate

Kielisznik zaroślowy
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	psiankowce
Rodzina	powojowate
Nazwa systematyczna
Convolvulaceae Juss. Gen. Pl.: 132, 1789

Powojowate (Convolvulaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu psiankowców obejmująca ponad 1880 gatunków w 57 rodzajach^[2]. Powojowate spotykane są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych^[2]. Największe zróżnicowanie osiągają na obszarach tropikalnych i subtropikalnych^[3]. W strefie umiarkowanej i na suchszych obszarach strefy międzyzwrotnikowej są to na ogół nisko rosnące byliny i krzewy, w tropikach to głównie zielne pnącza i drewniejące liany, w tym sięgające ponad 35 m wysokości. Charakterystyczne dla rodziny są zwykle efektowne kwiaty o koronie promienistej, zrosłopłatkowej z ciemniejszym paskiem pośrodku płatków^[4]. Ważne znaczenie ekonomiczne ma wilec ziemniaczany o jadalnych bulwach (zwanych batatami lub słodkimi ziemniakami) oraz wilec wodny o jadalnych liściach (szpinak wodny). Liczne gatunki są stosowane leczniczo oraz uprawiane jako ozdobne. Niektóre gatunki powoju, kielisznika i kanianek są chwastami powodującymi straty w uprawach^[4].

Morfologia

Kielisznik zaroślowy

Powój polny

Pokrój

Zwykle pnące się rośliny zielne, czasem drewniejące liany i krzewy, rzadko niskopienne^[4][3] lub okazałe (Humbertia) drzewa^[2]. Rośliny zielne często z tęgimi kłączami lub bulwami korzeniowymi^[3]. U roślin pnących łodyga wijąca się (zawsze w prawo), bez wąsów^[4].

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze, rzadko złożone dłoniasto lub pierzasto (Ipomoea, Merremia). U roślin zielnych często z nasadą sercowatą, u drewniejących pnączy z nasadą zbiegającą i blaszką skórzastą. Zazwyczaj całobrzegie, często klapowane, rzadko ząbkowane, u Hyalocystis kolczaste. U roślin z rodzaju kanianka Cuscuta liści brak^[4].

Kwiaty

Wyrastają w wierzchotkach w kątach liści, także skupione główkowato, czasem pojedyncze (Calystegia) lub w gronach. U Humbertia kwiaty zebrane są w szczytowych wiechach. Kwiaty są promieniste, z wyjątkiem Humbertia i Mina lobata, zazwyczaj obupłciowe i 5-krotne (4-krotne tylko u Cladostigma i Hildebrandtia). Działki kielicha są wolne. Płatki korony są zrośnięte, dzwonkowato lub lejkowato, czasem z rurką do 16 cm długości. Stałą cechą jest wyraźny pasek biegnący wzdłuż środka płatka. Pręcików jest 5. Słupek pojedynczy z górną zalążnią powstającą z dwóch (rzadko 3–5) owocolistków^[4].

Owoce

Najczęściej czteronasienne torebki, czasem owoc jest jednonasienny. U niektórych gatunków owoc drewnieje i jest orzechopodobny. U Argyreia owocem jest mączysta lub soczysta jagoda^[4].

Systematyka

Convolvulus tricolor

Convolvulus pes-caprae

Ipomoea cairica

Ipomoea lobata

Merremia vitifolia

Kanianka pospolita

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Rodzina siostrzana w stosunku do psiankowatych (Solanaceae).

Podział według APweb^[2] i GRIN^[5]

• podrodzina Humbertioideae Roberty
  • plemię Humbertieae
    • rodzaj: Humbertia Lam.
• podrodzina Eryciboideae Meisner
  • plemię Erycibeae
    • rodzaj: Erycibe Roxb.
• podrodzina Cardiochlamydeae Stefanovic & Austin
  • plemię Cardiochlamyeae
    • rodzaj: Cardiochlamys Oliv.
    • rodzaj: Cordisepalum Verdc.
    • rodzaj: Dinetus Buch.-Ham. ex Sweet
    • rodzaj: Poranopsis Roberty
    • rodzaj: Tridynamia Gagnep.
• podrodzina Cuscutoideae Link
  • plemię Cuscuteae
    • rodzaj: Cuscuta L. – kanianka
• podrodzina Convolvuloideae Burnett
  • plemię Aniseieae
    • rodzaj: Aniseia Choisy
    • rodzaj: Iseia O'Donell
    • rodzaj: Odonellia K.R. Robertson
    • rodzaj: Tetralocularia O'Donell
  • plemię Convolvuleae
    • rodzaj: Calystegia R. Br. – kielisznik
    • rodzaj: Convolvulus L. – powój
    • rodzaj: Polymeria R. Br.
  • plemię Ipomoeeae
    • rodzaj: Argyreia Lour.
    • rodzaj: Astripomoea A. Meeuse
    • rodzaj: Blinkworthia Choisy
    • rodzaj: Ipomoea L. – wilec
    • rodzaj: Lepistemon Blume
    • rodzaj: Lepistemonopsis Dammer
    • rodzaj: Paralepistemon Lejoly & Lisowski
    • rodzaj: Rivea Choisy
    • rodzaj: Stictocardia Hallier f.
    • rodzaj: Turbina Raf.
  • plemię Merremieae
    • rodzaj: Decalobanthus Ooststr.
    • rodzaj: Hewittia Wight & Arn.
    • rodzaj: Hyalocystis Hallier f.
    • rodzaj: Merremia Dennst. ex Endl. – meremia
    • rodzaj: Operculina Silva Manso
    • rodzaj: Xenostegia D.F. Austin & Staples
• podrodzina Dichondroideae Roberty
  • plemię Dichondreae
    • rodzaj: Calycobolus Willd. ex Schult.
    • rodzaj: Dichondra J.R. Forst. & G. Forst. – dwurogowiec
    • rodzaj: Dipteropeltis Hallier f.
    • rodzaj: Falkia Thunb.
    • rodzaj: Metaporana N.E. Br.
    • rodzaj: Nephrophyllum A. Rich.
    • rodzaj: Porana Burm. f.
    • rodzaj: Rapona Baill.
  • plemię Cresseae
    • rodzaj: Bonamia Thouars
    • rodzaj: Cladostigma Radlk.
    • rodzaj: Cressa L.
    • rodzaj: Evolvulus L.
    • rodzaj: Hildebrandtia Vatke
    • rodzaj: Itzaea Standl. & Steyerm.
    • rodzaj: Neuropeltis Wall.
    • rodzaj: Neuropeltopsis Ooststr.
    • rodzaj: Sabaudiella Chiov.
    • rodzaj: Seddera Hochst.
    • rodzaj: Stylisma Raf.
    • rodzaj: Wilsonia R. Br.
  • plemię Jacquemontieae
    • rodzaj: Jacquemontia Choisy
  • plemię Maripeae
    • rodzaj: Dicranostyles Benth.
    • rodzaj: Kuhlmanniella Barroso
    • rodzaj: Lysiostyles Benth.
    • rodzaj: Maripa Aubl.

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe Lamiidae Takht. ex Reveal, nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce Dumort., podrząd Convolvulineae Engl., rodzina powojowate Convolvulaceae Juss.^[6]

Pozycja i podział według systemu Takhtajana

Gromada: okrytonasienne Magnoliophyta, klasa: Magnoliopsida, podklasa: jasnotowe Lamiidae, nadrząd: Solananae, rząd: powojowce Convolvulales, rodzina: powojowate Convolvulaceae.

Zastosowanie

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, stosowane do osłaniania ogrodzeń lub balkonów. Wilec ziemniaczany Ipomoea batatas uprawiany jest na szeroką skalę jako roślina jadalna i przemysłowa. Nasiona wielu roślin zawierają czynnik toksyczny (przede wszystkim Argyreia nervosa: alkaloidy indolowe, amid kwasu lizergowego (LSA). Jako symptomy zatrucia mogą wystąpić: halucynacje, rozszerzone źrenice, nudności, wymioty, biegunka, senność, zdrętwienie i kurcze mięśni. Zatruć się można spożywając nasiona.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Convolvulaceae [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)