Corpus Aristotelicum

Strona tytułowa wydania Corpus Aristotelicum Bekkera z 1837 r.

Corpus Aristotelicum – te spośród pism Arystotelesa, które przetrwały do naszych czasów.

Dzieła Arystotelesa i jego współpracowników z Lykeionu dzieliły się na dwie grupy. Pisma egzoteryczne przeznaczone były do szerokiego kręgu odbiorców. Do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie w niewielkich fragmentach. Zachowane dzieła były pismami ezoterycznymi, przeznaczonymi dla wąskiego grona uczniów i współpracowników szkoły.

Pierwsze wydanie krytyczne pism Arystotelesa przygotowane zostało przez Augusta Immanuela Bekkera w latach 1831-1836. Wydanie Bekkera jest obecnie podstawą do specjalnego systemu cytowania dzieł Arystotelesa. Odwołując się do dzieł Stagiryty podaje się czterocyfrową liczbę oznaczającą numer strony w wydaniu Bekkera, literę a lub b oznaczającą kolumnę, a następnie numer wersu. Np. 765a12 oznacza s. 765, lewą kolumnę, wers 12.

Numeracja Bekkera nie uwzględnia zachowanych fragmentów z zaginionych dzieł Arystotelesa (np. Zachęty do filozofii czy O filozofii), oraz odnalezionego w 1890 r. Ustroju politycznego Aten.

Dzieła Arystotelesa

Podane w nawiasach liczby oznaczają początek danego tekstu w wydaniu krytycznym Bekkera. Podano tytuł polski, tytuł oryginału greckiego oraz tytuł łaciński.

Znakiem ? oznaczono dzieła, których przypisywanie Arystotelesowi jest obecnie dyskusyjne,

Znakiem ??? oznaczono dzieła obecnie uznawane za niepochodzące od Arystotelesa (autorstwo Pseudo-Arystotelesa).

Logika (Όργανον, Organon)

Wydanie pism logicznych Arystotelesa z 1570 r.

• (1a) Kategorie (Κατηγοριαι, Categoriae)
• (16a) O interpretacji (Περὶ Ἑρμηνείας, De Interpretatione)
• (24a) Analityki pierwsze (Ἀναλυτικῶν προτέρων, Analytica Priora)
• (71a) Analityki wtóre (Ἀναλυτικῶν ὑστέρων, Analytica Posteriora)
• (100a) Topiki (Τόποι, Topica)
• (164a) O dowodach sofistycznych (Περὶ σοφιστικῶν ἐλέγχων, De Sophisticis Elenchis)

Fizyka

Strona ze średniowiecznego rękopisu De Anima (ok. 1362)

• (184a) Fizyka (Φυσικῆς Ἀκροάσεως, Physica)
• (268a) O niebie (Περὶ οὐρανοῦ, De Caelo)
• (314a) O powstawaniu i ginięciu (Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς, De Generatione et Corruptione)
• (338a) Meteorologika (Μετεωρολογικῶν, Meteorologica)
• (391a) O świecie (Περὶ κοσμοῦ. De Mundo) ??? - datowany na lata między 350 a 200 p.n.e^[1]
• (402a) O duszy (Περὶ ψυχῆς, De Anima)
• Krótkie rozprawy psychologiczno-biologiczne (Parva Naturalia):
  • (436a) O zmysłach i ich przedmiotach (Περὶ αἰσθήσεως καὶ αἰσθητῶν. De Sensu et Sensibilibus)
  • (449b) O pamięci i przypominaniu sobie (Περὶ μνήμης καὶ ἀναμνήσεως, De Memoria et Reminiscentia)
  • (453b) O śnie i czuwaniu (Περὶ ὕπνου καὶ ἐγρηγόρσεως, De Somno et Vigilia)
  • (458a) O marzeniach sennych (Περὶ ἐνυπνίων, De Insomniis)
  • (462b) O wieszczbiarstwie ze snu (Περὶ τῆς καθ’ ὕπνον μαντικῆς, De Divinatione per Somnum)
  • (464b) O długości i krótkości życia (Περὶ μακροβιότητος καὶ βραχυβιότητος, De Longitudine et Brevitate Vitae)
  • (467b) O młodości i starości,O życiu i śmierci, O oddychaniu (Περὶ νεότητος καὶ γήρως, De Juventute et Senectute; Περὶ ζωῆς καὶ θανάτου, De Vita et Morte; Περὶ ἀναπνοῆς, De Respiratione)
• (481a) O oddychaniu (Περὶ πνεύματος, De Spiritu) ???
• (486a) Zoologia (Περὶ τὰ ζῷα ἱστορίαι, Historia Animalium)
• (639a) O częściach zwierząt (Περὶ ζῴων μορίων, De Partibus Animalium)
• (698a) O ruchu zwierząt (Περὶ ζῴων κινήσεως, De Motu Animalium)
• (704a) O poruszaniu się przestrzennym zwierząt (Περὶ πορείας ζῴων, De Incessu Animalium)
• (715a) O rodzeniu się zwierząt (Περὶ ζῴων γενέσεως, De Generatione Animalium)
• Pisma różne:
  • (791a) O barwach (Περὶ χρωμάτων, De Coloribus) ???
  • (800a) O głosach (Περὶ ἀκουστῶν, De audibilibus) ???
  • (805a) Fizjognomika (Φυσιογνωμονικῶν, Physiognomonica) ???
  • (815a) O roślinach (Περὶ φυτῶν, De Plantis) ???
  • (830a) Opowiadania zdumiewające (Περὶ θαυμασίων ἀκουσμάτων, De mirabilibus auscultationibus) ???
  • (847a) Mechanika (Μηχανικά, Mechanica) ???
• (859a) Zagadnienia przyrodnicze (Προβλημάτων, Problemata) ?
  • (968a) O odcinkach niepodzielnych (Περὶ ἀτόμων γραμμῶν, De Lineis Insecabilibus) ???
  • (973a) Położenia i nazwy wiatrów (Ἀνέμων θέσεις καὶ προσηγορίαι, Ventorum Situs) ???
  • (974a) O Melliossie, Ksenofanesie i Gorgiaszu (Περὶ Ξενοφάνους, Περὶ Ζήνωνος, Περὶ Γοργίου) ???

Metafizyka

• (980a) Metafizyka (Τῶν μετὰ τὰ φυσικά, Metaphysica)

Etyka i polityka

• (1094a) Etyka nikomachejska (Ἠθικῶν Νικομαχείων, Ethica Nicomachea)
• (1181a) Etyka wielka (Ἠθικῶν Μεγάλων, Magna Moralia) ?
• (1214a) Etyka Eudemejska (Ἠθικῶν Εὐδημίων, Ethica Eudemia)
• (1249a) O cnotach i wadach (Περὶ ἀρετῶν καὶ κακίων, De Virtutibus et Vitiis Libellus) ???
• (1252a) Polityka (Πολιτικά, Politica)
• (1343a) Ekonomika (Οἰκονομικῶν, Oeconomica) ?

Retoryka i poetyka

• (1354a) Retoryka (Τέχνης ῥητορικῆς, Ars Rhetorica)
• (1420a) Retoryka dla Aleksandra (Ῥητορικὴ πρὸς Ἀλέξανδρον, Rhetorica ad Alexandrum) ??? - obecnie przypisywana Anaksymenesowi z Lampsakos^[2]
• (1447a) Poetyka (Περὶ ποιητικῆς, Ars Poetica)

Historia

Średniowiecze

Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego pociągnął za sobą głęboki kryzys kulturowy. Tylko nieliczne prace Arystotelesa były znane w początkowym okresie średniowiecza. Do IX w. znane było O interpretacji w tłumaczeniach Mariusza Wiktoryna i Boecjusza. Pod koniec wieku X znane były również jego Kategorie (tłum. Boecjusza). W tzw. renesansie XII w. odkryto kolejne dzieła Stagiryty: pierwszą księgę Analityk pierwszych, Topiki i O dowodach sofistycznych. Lokalnie znane były także druga księga Analityk pierwszych i Analityki wtóre, lecz nie były rozpowszechniane. Pod koniec XII wieku powszechnie znany był już cały Organon, zaczynają się też pojawiać tłumaczenia innych dzieł Arystotelesa: fragmenty Fizyki, Metafizyki czy O duszy^[3]. W konsekwencji, przez większość średniowiecza, Arystoteles był znany przede wszystkim jako logik. Przekonanie to utwierdzane było także przez dostępne opracowania i komentarze do jego dzieł. Szczególnie popularne były Isagoga Porfiriusza i komentarze do Kategorii i O interpretacji Boecjusza. Dopiero od XII wieku więcej tekstów staje się dostępne. Znane jest ok. 2000 rękopisów przekładów Stagiryty. Faktyczna ich liczba musiała więc być większa^[4]. Od XII wieku rośnie znaczenie jego tekstów z filozofii przyrody i metafizyki. Dodatkowo w średniowieczu krążyło wiele tekstów niesłusznie przypisywanych Arystotelesowi (obok wymienionych w powyższym spisie, także Liber de causis czy Secretum secretorum).

Większość dzieł Arystotelesa została przybliżona łacińskiemu zachodowi za pośrednictwem filozofów muzułmańskich i żydowskich. Znacznie mniejsze znaczenie miało natomiast pośrednictwo Bizancjum. Z języka greckiego dzieła Stagiryty tłumaczył na normańskiej Sycylii Henryk Aristippus. Na północy Włoch działali natomiast Burgundiusz z Pizy, Mojżesz z Bergamo, Jakub z Wenecji i Wilhelm z Moerbeke. Ten ostatni był najważniejszym tłumaczem z języka greckiego, tłumacząc niemal wszystkie dzieła Arystotelesa^[5].

Przypisy

Bibliografia

• Arystoteles: Dzieła wszystkie. Warszawa: PWN, 1990-2003.Sprawdź autora:1.