Cuaderna vía

Cuaderna vía – rodzaj strofy w hiszpańskiej metryce, charakterystycznej dla poezji XIII i XIV wieku. Cuaderna vía nazywana jest również tetrástrofo lub tetrástrofo alejandrino monorrimo[1] ze względu na swój układ rymów. Klasyczna wersja składa się z czterech aleksandrynów, czyli wersów czternastosylabowych o jednolitym rymie spółgłoskowym AAAA (tzw. monorym)[2], podzielonych na dwa hemistychy (półwiersze) po siedem sylab z akcentem padającym na trzecią i trzynastą sylabę. Między hemistychami zawsze występuje średniówka. Przyjmuje się, że jej schemat metryczny to:

  1. A14 (7 + 7),
  2. A14 (7 + 7),
  3. A14 (7 + 7),
  4. A14 (7 + 7).

Nazwa

Według etymologii cuaderna vía pochodzi z języka łacińskiego: quaterna od quattuor (hiszp. cuatro - cztery) i vĭa (hiszp. vía – droga)[3]. Nazwa ta została użyta po raz pierwszy w hiszpańskim poemacie z połowy XIII wieku, czyli w Księdze o Aleksandrze (hiszp. Libro de Alexandre) anonimowego autora. Przyjmuje się, że jest to pierwszy poemat hiszpański stworzony w cuaderna vía:

Mester traygo fermoso, non es de joglaria

mester es sen pecado, ca es de clerecía

Fablar curso rimado por la cuaderna vía

a síllabas cuntadas, ca es grant maestría.

(Druga strofa Księgi o Aleksandrze, edycja: Juan Casas Rigall[4])

W drugiej strofie autor odnosi się do Quadrivium (łac. cztery drogi), czyli do średniowiecznych studiów, na które składała się nauka czterech przedmiotów: matematyka, geometria, arytmetyka i muzyka[5].

Rozwój

Cuaderna vía wywodzi się z francuskiej odmiany wersów aleksandryjskich oraz ze średniowiecznej literatury łacińskiej, w której stosowano identyczny układ rymów, jednakże wersy składały się z dwunastu sylab[6]. W Hiszpanii pojawiła się w XIII wieku, przyczyniając się do rozwoju Mester de clerecía – średniowiecznej poezji uczonej, z której wywodzą się m.in. Gonzalo de Berceo y Juan Ruiz[7].

Cuaderna vía uprawiana przez wykształconych poetów powstała na skutek sprzeciwu wobec kompozycji śpiewanych lub deklamowanych przez hiszpańskich żonglerów (hiszp. juglares), w których wersy nie zachowywały regularności sylab metrycznych.

Przyjmuje się, że pierwszym znanym poetą tworzącym w cuaderna vía był Gonzalo de Berceo.

14A Vistie a los desnudos, apacie los famnientos,

14A acogie los romeros que vinien fridolientos,

14A daba a los errados buenos castigamientos

14A que se penitenciasen de todos fallimentos.

(Milagros de nuestra Señora, Gonzalo de Berceo[8])

W okresie modernizmu i za sprawą przedstawicieli pokolenia 27 cuaderna vía ponownie zyskuje na popularności, jednakże widoczne są w niej wyraźne zmiany, m.in. wyróżnia się brak charakterystycznego monorymu[9].

El hombre de estos campos que incendia los pinares

y su despojo aguarda como botín de guerra,

antaño hubo raído los negros encinares,

talado los robustos robledos de la sierra.

Hoy ve a sus pobres hijos huyendo de sus lares;

la tempestad llevarse los limos de la tierra

por los sagrados ríos hacia los anchos mares;

y en páramos malditos trabaja, sufre y yerra.

(Por tierras de España, Antonio Machado[10])

Przypisy

  1. ↑ A. Quilis, Métrica española, Madrid, Ediciones Alcalá, 1969, s. 98.
  2. ↑ J. D. Caparrós, Elementos de métrica española, Valencia, Tirant lo Blanch, 2005, s. 98.
  3. ↑ M. V. Ayuso de Vincente, V. Ayuso, C. G. Gallarín, S. Solano, Diccionario Akal de Términos Literarios, Madryt, Ediciones Akal, 1990, s. 87.
  4. ↑ J. Casas Rigall, Libro de Alexandre: edición, estudio y notas, Madryt, Real Academia Española, 2014, s. 3. Pobrane z: https://www.rae.es/sites/default/files/HOJEAR_Libro_de_Alexandre.pdf (20.06.2020).
  5. ↑ E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków, Wydawnictwo Universitas, 1997, ss. 43-44.
  6. ↑ A. Deyermond, Historia de la literatura española, vol. 1: La Edad Media, Barelona, Ariel, 1973, ss. 214-215.
  7. ↑ M. V. Ayuso de Vincente, V. Ayuso, C. G. Gallarín, S. Solano, op.cit., s. 236.
  8. ↑ G. de Berceo, Milagros de Nuestra Señora¸ (ed.) C. García Turza, Universidad de La Rioja, Servicio de Publicaciones, 2011, s. 114.
  9. ↑ A. Quilis, op.cit., ss. 98-99.
  10. ↑ A. Machado, Poesias Completas, s. 496.

Bibliografia

  • AYUSO DE VICENTE, María V., AYUSO, Victoria, GALLARÍN, Consuelo G., SOLANO, Sagrario, Diccionario Akal de Términos Literarios, Madrid, Ediciones Akal, 1990.
  • CAPARRÓS, José Domínguez, Elementos de métrica española, Valencia, Tirant lo Blanch, 2005.
  • CURTIUS, Ernst R., Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków, Wydawnictwo Universitas, 1997.
  • DEYERMOND, Alan D., Historia de la literatura española, vol. 1: La Edad Media, Barelona, Ariel, 1973.
  • DÍAZ-CAMPOS, Manuel, GEESLIN, Kimberly L., GURZYNSKI-WEISS, Laura, Introducción y aplicaciones contextualizadas a la lingüística hispánica, Hoboken, New Jersey, Wiley-Blackwell, 2017.
  • QUILIS, Antonio, Métrica española, Madrid, Ediciones Alcalá, 1969.