Curie (1912)

Curie (Q87)

Bliźniacza jednostka „Curie” – „Coulomb”
Klasa	okręt podwodny
Typ	Brumaire
Historia
Stocznia	Arsenal de Mourillon, Tulon
Wodowanie	18 lipca 1912
Marine nationale
Nazwa	Curie
Wejście do służby	1914
K.u.K. Kriegsmarine
Nazwa	SM U-14
Wejście do służby	1 czerwca 1915
Marine nationale
Nazwa	Curie
Wejście do służby	7 lipca 1919
Wycofanie ze służby	29 marca 1928
Los okrętu	złomowany 1929
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu	397 ton, od 1917: 425 ton 551 ton, od 1917: 554 tony
Długość	52,15 m
Szerokość	5,42 m
Zanurzenie testowe	40 m
Napęd
2 silniki wysokoprężne, 840 KM 2 silniki elektryczne, 660 KM
Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu	12,5 węzła 8,5 węzła
Zasięg	1700 Mm, od 1917: 6500 Mm
Uzbrojenie
od 1917: 1 działo kal. 88 mm 1 km kal. 8 mm
Wyrzutnie torpedowe	7 kal. 450 mm
Załoga	18–29

Curie (Q87) – okręt podwodny z okresu I wojny światowej, służący początkowo w Marine nationale, zaś w latach 1915–1918 w austro-węgierskiej Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine jako SM U-14. Po zakończeniu działań wojennych, w 1919 roku powrócił pod francuską banderę i do nazwy „Curie”.

Budowany w latach 1911–1914 jako jeden z szesnastu francuskich okrętów podwodnych typu Brumaire, wszedł do służby w marynarce francuskiej niedługo przed rozpoczęciem działań wojennych. 20 grudnia 1914 roku został ostrzelany i zatopiony przez austro-węgierską artylerię podczas forsowania wejścia do bazy morskiej w Poli. Po wydobyciu i wyremontowaniu został przejęty przez zdobywców jako U-14, będąc największym okrętem podwodnym pod banderą cesarsko-królewskiej marynarki.

Dowodzony przez austriackiego asa broni podwodnej, Georga von Trappa, odniósł duże sukcesy w działaniach na Morzu Śródziemnym, zatapiając 11 statków przeciwnika. W czasie wojennej służby był dwukrotnie poddawany modernizacjom i przezbrajany. Po zakończeniu wojny powrócił pod banderę francuską i do swojej pierwotnej nazwy. Wycofany z linii w 1928 roku, został zezłomowany w roku następnym.

Budowa i opis konstrukcji

„Curie” był jednym z 16 okrętów podwodnych typu Brumaire, zaprojektowanego przez Maxima Laubeufa i autoryzowanego w programie rozbudowy floty na rok 1906^[1]. Budowany w Arsenale Marynarki w Tulonie, został zwodowany 18 lipca 1912 roku. Prace wykończeniowe trwały do pierwszych miesięcy 1914 roku^[2]. Otrzymał nazwę na cześć Pierre’a i Marii Curie oraz numer taktyczny Q 87^[1].

„Curie” był dwukadłubowym okrętem podwodnym długości całkowitej 52,15 m, szerokości 5,42 m i zanurzeniu w położeniu nawodnym 3,13 m, wyporności nawodnej 397 ton a podwodnej 551 ton^[2] (wymiary i dane taktyczno-techniczne okrętu podawane przez poszczególne źródła różnią się nieznacznie). Załogę stanowiło, według różnych źródeł, od 18^[3] przez 26^[4], 28^[1] do 29 osób^[2]. Napęd stanowiły dwa czterosuwowe, sześciocylindrowe silniki wysokoprężne o łącznej mocy 840 KM^[1] (lub 480 KM^[5]) oraz dwa silniki elektryczne o łącznej mocy 660 KM^[1] (lub 560 KM^[6]), nadające jednostce prędkość maksymalną 12,2 węzła na powierzchni oraz 8,5 węzła w zanurzeniu^[3]. Zasięg maksymalny wynosił 1700 mil morskich przy prędkości ekonomicznej 10 węzłów na powierzchni oraz 84 mile morskie przy 5 węzłach w zanurzeniu^[2]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 40 metrów^[7].

Okręt wyposażony był w siedem wyrzutni torpedowych kal. 450 mm: jedną stałą na dziobie, cztery obrotowe systemu Drzewieckiego usytuowane parami na śródokręciu oraz dwie stałe, zainstalowane przed niewielkim kioskiem, odchylone na zewnątrz od osi symetrii kadłuba o 6,5°^[4]. Całkowity zapas torped modelu 1904 wynosił osiem sztuk^[2]. W pierwotnej konfiguracji nie posiadał uzbrojenia artyleryjskiego^[1].

Służba w Marine nationale

Zgodnie z porozumieniem francusko-brytyjskim, głównym obszarem działalności marynarki francuskiej w konflikcie z państwami centralnymi było Morze Śródziemne z przyległymi akwenami. Tam też skoncentrowana była większość francuskich okrętów, w tym podwodnych. Ich podstawowym zadaniem miała być blokada jednostek K.u.K. Marine na Adriatyku. Aby umożliwić okrętom o niewielkim promieniu działania operowanie na tych wodach, Francuzi założyli najpierw tymczasową bazę na Korfu, przeniesioną następnie, po interwencjach dyplomatycznych, w okolice Navarino^[8]. 29 listopada 1914 roku francuski okręt podwodny „Cugnot” wdarł się do austriackiej bazy w Zatoce Kotorskiej^[9]. Zachęceni powodzeniem akcji, Francuzi rozpoczęli przygotowania do próby infiltracji najważniejszej bazy przeciwnika w regionie: Puli. Wybór okrętu padł na „Curie”, dowodzony przez półkrwi Irlandczyka, porucznika Johna O’Byrne’a^[8]. Stacjonująca od sierpnia na Malcie jednostka przepłynęła do zatoki Plateali w pobliżu Navarino, skąd miała rozpocząć swój rejs bojowy^[10][a].

Rankiem 17 grudnia 1914 roku „Curie” wypłynął z Plateali na holu krążownika pancernego „Jules Michelet” i w eskorcie drugiego krążownika „Jules Ferry”. Po południu tego dnia „Jules Ferry” przechwycił w morzu włoski parowiec „Reno”, płynący do Spalato. Pomimo neutralności Włoch, został on obsadzony załogą pryzową i odprowadzony do bazy^[4]. 18 grudnia rano, na wysokości wyspy Pelagosa, w odległości niemal 200 mil morskich od Poli, hol został zwolniony i „Curie” rozpoczął samodzielną akcję^[8]. Płynąc w położeniu nawodnym dotarł przed nocą w rejon półwyspu Istria, dalej posuwał się w półzanurzeniu. Kolejny dzień porucznik O’Byrne spędził na obserwacji ruchów jednostek przeciwnika, usiłując rozpoznać położenie sieci zagrodowych u wejścia do bazy. Akcję rozpoczęto około 3.00 w nocy z 19 na 20 grudnia^[4].

Pierwszą sieć udało się pokonać w zanurzeniu, jednak zaraz potem okręt znajdujący się na głębokości peryskopowej wpadł w drugą zagrodę i nie był w stanie uwolnić się samodzielnie. Liny nawinięte na wały napędowe unieruchomiły śruby, a próba ich wyplątania zakończyła się spaleniem silników elektrycznych. Załodze kończył się zapas powietrza, w dodatku podczas przechyłu z akumulatorów wylał się kwas, co spowodowało wydzielanie się trującego chloru^[8]. Około 17.00 „Curie” wynurzył się na powierzchnię i marynarze zaczęli opuszczać swoją jednostkę. Zaalarmowani Austriacy wysłali w to miejsce kanonierkę torpedową „Magnet”, torpedowiec Tb 63T oraz kilka mniejszych jednostek, które wraz z bateriami nadbrzeżnymi otworzyły ogień^[4]. Jego skutkiem była śmierć trzech (według innego źródła dwóch^[8]) spośród 26 członków załogi, w tym drugiego oficera, porucznika Pierre’a Chailleya^[9] oraz rany u czterech kolejnych, w tym O’Byrne’a^[8]. W wyniku uszkodzeń i otwarcia zaworów dennych przez załogę, okręt zatonął na głębokości niemal 40 metrów^[8].

Francuzi zostali wzięci do niewoli. Ranny dowódca był traktowany honorowo, zezwolono na odwiedzenie go w szpitalu przez żonę, a później, wobec pogarszającego się stanu zdrowia zwolniono, odsyłając przez Szwajcarię do Francji. Zmarł tam w 1917 roku^[8]. Jego nazwiskiem oraz nazwiskiem poległego oficera nazwano dwa francuskie okręty podwodne okresu międzywojennego^[9].

Wydobycie i przebudowa

W momencie rozpoczęcia działań wojennych K.u.K. Marine dysponowała zaledwie sześcioma okrętami podwodnymi o niewielkiej wartości bojowej. Pięć kolejnych (U-7 do U-11) było budowanych w stoczni Germaniawerft w Kilonii, ale wobec niemożności dostarczenia ich na Adriatyk, zostały sprzedane Niemcom. Aby uzupełnić stan floty, 21 sierpnia 1914 roku nabyto okręt projektu Hollanda, zbudowany jako prywatne przedsięwzięcie stoczni Whiteheada w Fiume, nadając mu oznaczenie U-12^[12]. 31 stycznia (według innych źródeł 2 lutego^[13]) podniesiono wrak „Curie”^[6]. Ponieważ jego uszkodzenia okazały się nieznaczne, podjęto decyzję o remoncie i przejęciu okrętu dla wzmocnienia własnych sił. 7 lutego 1915 roku nadano mu oznaczenie U-14, rezygnując z numeru „13” ze względu na przesądność marynarzy^[8].

Remont trwał do początku lata 1915 roku, formalne przyjęcie do służby nastąpiło 1 (według niektórych źródeł 6^[13]) czerwca^[14]. Uzbrojenie okrętu zostało wzmocnione działem pokładowym kal. 37 mm^[8] i karabinem maszynowym Schwarzlose M.7/12 kal. 8 mm. Francuskie torpedy zastąpiono austriackimi tego samego kalibru^[15]. Nowa wyporność nawodna wynosiła 407 ton, podwodna 554 tony^[6] Przez cały czas swej służby w K.u.K. Marine U-14 był jej największym okrętem podwodnym^[8][16]. Koszty wydobycia i remontu wyniosły około 655 tysięcy koron^[17]. Jego pierwszym austriackim dowódcą został Korvettenkapitän (odpowiednik komandora podporucznika) Otto Zeidler^[4]. U-14 był nękany przez rozmaite awarie – już pierwszy patrol bojowy musiał zostać przerwany po uszkodzeniu jednego z silników wysokoprężnych. W sierpniu okręt przeszedł dokowanie, podczas którego otrzymał nowe peryskopy produkcji Zeissa^[4].

W październiku 1915 roku nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy: nowym został as podwodny K.u.K. Marine, Georg von Trapp^[18]. Nowy dowódca również zmagał się z niedostatkami konstrukcji swojej jednostki, a także jej słabościami taktycznymi – w niesprzyjających warunkach manewr zanurzenia mógł trwać nawet piętnaście minut^[16]. Po powrocie z pierwszego patrolu, podczas którego okręt odniósł kolejne uszkodzenia w sztormie, przedstawił dowództwu raport, w którym domagał się przeprowadzenia przebudowy, polegającej między innymi na zabudowaniu dużego kiosku w miejsce dotychczasowej, niewielkiej nadbudówki i platformy obserwacyjnej ponad pokładem^[4]. Na razie jednak modernizacje ograniczyły się do zastąpienia działa kal. 37 mm większym, kal. 47 mm^[15]. Na przełomie 1915 i 1916 roku dowództwo jednostki objął tymczasowo porucznik Gaston Vio^[19]. Pod żadnym z dotychczasowych dowódców, także po powrocie na pokład von Trappa, U-14 nie odniósł sukcesów bojowych. W lutym powrócił do Poli po uszkodzeniach odniesionych w czasie próby zaatakowania okrętów blokujących Cieśninę Otranto^[4]. To ostatecznie skłoniło dowództwo do skierowania go do stoczni na przebudowę, trwającą, według różnych źródeł, do listopada 1916 roku^[20] lub lutego 1917 roku^[6]. W trakcie prób odbiorczych uczestniczył w kolizji z parowcem „Primero”, co przedłużyło prace stoczniowe do kwietnia 1917 roku^[21].

Na okręcie zabudowano nowy, duży kiosk na wzór niemieckich U-Bootów^[8]. Dotychczasowe działo zastąpiono, na wyraźne żądanie von Trappa, niemieckim kal. 88 mm^[5], według niektórych źródeł nastąpiło także zwiększenie kalibru wyrzutni torpedowych do 533 mm^[20][5]. Tylna para wyrzutni obrotowych została zastąpiona stałymi^[16]. Wyporność nawodna wynosiła 425 ton, podwodna 554 tony. Zainstalowano nowe, bardziej niezawodne silniki wysokoprężne o mocy 840 KM oraz większe zbiorniki paliwa, zwiększające zasięg na powierzchni do 6500 mil morskich^[6]. Prędkość maksymalna na powierzchni wynosiła, według różnych źródeł, 12,6^[20] lub 13,5 węzła^[6], podwodna spadła do około 7 węzłów^[6] (według innego źródła wzrosła do 9 węzłów^[3]). Według austriackich etatów załoga liczyła 28 marynarzy^[5].

Sukcesy w K.u.K. Marine

W dniach 21–22 kwietnia, po osiągnięciu gotowości bojowej, U-14 pod dowództwem von Trappa przeszedł z Poli do Zatoki Kotorskiej, a 24 kwietnia rozpoczął swój pierwszy patrol bojowy po przebudowie^[21]. 28 kwietnia odniósł pierwszy sukces, topiąc brytyjski parowiec „Teakwood” (5315 BRT)^[22]. Jeszcze w trakcie tego samego patrolu, 3 maja, von Trapp zatopił włoski parowiec „Antonio Sciesa” (1905 BRT)^[23].

Na kolejnym patrolu, trwającym od 26 czerwca do 13 lipca 1917 roku^[23], zatopiony został grecki statek „Marionga Guolandris” (3191 BRT)^[22]. Trzeci patrol po przebudowie, pomiędzy 20 sierpnia a 1 września, przyniósł von Trappowi największe sukcesy – pięć zatopionych statków^[23]: francuski „Constance” (2468 BRT, 23 sierpnia), brytyjskie „Kilwinning” (3071 BRT, 24 sierpnia), „Titian” (4170 BRT, 27 sierpnia) oraz „Nairn” (3627 BRT, 27 sierpnia) i włoski węglowiec „Milazzo” (11 480 BRT, 29 sierpnia)^[22]. Ten ostatni był największym statkiem zatopionym w czasie wojny przez austro-węgierski okręt podwodny^[18].

W trakcie następnego patrolu, trwającego od 15 października do 4 listopada 1917 roku^[23], łupem załogi U-14 padły trzy kolejne brytyjskie frachtowce: „Good Hope” (3618 BRT) i „Elsiston” (2908 BRT) 19 października oraz „Euston” (2841 BRT) 24 października^[22]. Następnie okręt przeszedł z Zatoki Kotorskiej do Poli, gdzie został poddany pracom stoczniowym. W tym czasie nastąpiła także zmiana dowódcy: von Trappa zastąpił porucznik Friedrich Schlosser^[23]. W 1918 roku U-14 nie uczestniczył już w akcjach ofensywnych, prowadził jedynie defensywne patrole z baz w Poli, Spalato i Zarze^[4]. 8 czerwca nowym dowódcą został porucznik Hugo Pistel^[23]. 23 września okręt powrócił do Zatoki Kotorskiej, ale już następnego dnia został przypadkowo staranowany przez parowiec „Tergeste”, tracąc w kolizji peryskop. Po wyremontowaniu stacjonował w Durazzo i Antivari^[4]. Z ostatniego patrolu powrócił 1 listopada 1918 roku, jako jeden z dwóch ostatnich aktywnych operacyjnie okrętów K.u.K. Marine^[23].

Powrót do Marine nationale

W wyniku rozpadu monarchii austro-węgierskiej U-14 został, jak inne jednostki, przejęty przez przedstawicieli Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. W trakcie okupacji przez Francuzów Zatoki Kotorskiej, w dniach 7–10 listopada objęli oni swój dawny okręt w posiadanie, jako dowód dobrej woli ze strony młodego państwa południowych Słowian^[23]. Na konferencji pokojowej w Paryżu pretensje doń zgłosili także Włosi^[8], ale ostatecznie został przyznany pierwszym właścicielom. 7 (według innego źródła 17^[20]) lipca 1919 roku powrócił pod francuską banderę i do nazwy „Curie”^[23]. Za wojenne zasługi okręt został odznaczony Croix de Guerre^[2].

Francuscy specjaliści wysoko ocenili charakterystyki techniczne okrętu po przebudowie dokonanej przez austro-węgierskich stoczniowców. Pozostawili „Curie” w zastanej konfiguracji, ograniczając zmiany do ustawienia działa pokładowego kal. 75 mm w miejsce niemieckiego kal. 88 mm^[4]. Jednostka pozostawała w linii do 29 marca 1928 roku, jako jeden z najdłużej służących przedstawicieli swojego typu^[24]. Po wycofaniu, „Curie” został złomowany w 1929^[20] lub 1930 roku^[5].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Zvonimir Freivogel: Austrougarskie podmornice w I. svjetskom ratu – Austro-Hungarian Submarines in World War I. Rijeka: 2007. ISBN 978-953-219-339-8.
• Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906-1921. London: 1986. ISBN 0-85177-245-5.
• René Greger: Austro-Hungarian Warships of World War I. London: 1976. ISBN 0-7110-0623-7.
• Andrzej Perepeczko: Od Napoleona do de Gaulle’a. Flota francuska w latach 1789-1942. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-372-1.
• Ivan Gogin: BRUMAIRE submarines (1913-1914). Navypedia. [dostęp 2017-03-11]. (ang.).