Okolnicowate
| ||
 Dicranopygium yacu-sisa | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | jednoliścienne | |
| Rząd | pandanowce | |
| Rodzina | okolnicowate | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Cyclanthaceae Poit. ex A. Rich. J.B.G.M. Bory de Saint-Vincent, Dict. Class. Hist. Nat. 5: 222. 15 Mai 1824[2] | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
Cyclanthus Poit. ex A. Rich. (1824)[2] | ||
Okolnicowate (Cyclanthaceae) – rodzina roślin z rzędu pandanowców. W jej obrębie wyróżnia się 12 rodzajów liczących 225 gatunków. Współcześnie zasięg rodziny obejmuje Amerykę Środkową, Antyle i północną część Ameryki Południowej (na północ od środkowej Boliwii i południowo-wschodniej Brazylii[3]). Skamieniałości rodzaju Cyclanthus znaleziono także na terenie Europy Zachodniej[1]. Z powodu zewnętrznego podobieństwa do palm rośliny te dawniej łączono w systemach klasyfikacyjnych z rodziną arekowatych, później wyodrębniano jako odrębny rząd[3] i w końcu, ze względu na pokrewieństwo potwierdzone dowodami molekularnymi i morfologicznymi[4], w nowszych ujęciach okolnicowate są rodziną siostrzaną dla pandanowatych[1]. Znaczenie użytkowe ma łyczkowiec dłoniasty (Carludovica palmata), który jest ważną rośliną włóknodajną[5] (wytwarza się z niego m.in. kapelusze panama[3]). Większość przedstawicieli rośnie w runie wilgotnych lasów równikowych[3] (zarówno na nizinach, jak i w górach do 3000 m n.p.m.[4]).
Morfologia
- Pokrój
- Okolnicowate to byliny zwykle z mocnym kłączem z którego końca wyrasta pęk liści przypominających młode liście palm. Rzadziej pęd jest krótki, drewniejący i nadziemny lub ma postać długiej, pnącej łodygi osiągającej nawet 30 m długości, przytrzymującej się pni drzew za pomocą korzeni przybyszowych[3].
- Liście
- Umieszczone są na łodydze skrętolegle lub dwurzędowo, zwykle ogonkowe, u nasady obejmują łodygę. Blaszka liściowa może być niepodzielona, dwudzielna od szczytu lub podzielona dłoniasto, rzadko pierzaście[5][4].
- Kwiaty
- Drobne, niepozorne i promieniste zebrane są w kolbowate kwiatostany o mięsistej osi, czasem otoczone pochwą liściową i kilkoma liśćmi okrywy. Na kolbach wyrastających w kątach liści lub na szczycie pędu, występują zarówno kwiaty męskie, jak i wyraźnie odmienne od nich kwiaty żeńskie. Kwiaty męskie cechują się wielką liczbą pręcików wynoszącą u różnych gatunków od 10 do 150. Okwiat na nich nie występuje lub jest zredukowany do pojedynczego okółka. Kwiaty żeńskie wyjątkowo jak na przedstawicieli jednoliściennych są czterokrotne – słupek górny powstaje ze zrośnięcia czterech owocolistków i zawiera cztery rozszerzone łożyska z licznymi zalążniami, w których zalążki położone są ściennie[3]. Okwiat w kwiatach żeńskich jest także czterokrotny lub zredukowany; zdarza się w tych kwiatach także płonny okółek czterech pręcików, co świadczy o tym, że rośliny te wywodzą się od przodków posiadających kwiaty obupłciowe[5].
- W podrodzinie Carludovicioideae w kwiatostanie spiralnie ułożone kwiaty żeńskie otoczone są czterema kwiatami męskimi. Spod listków okwiatu żeńskich kwiatów wyrastają długie, nitkowate wyrostki wabiące owady zapylające[3].
- Owoc
- Mięsista jagoda z licznymi nasionami[4]. Zwykle podczas dojrzewania owoce zrastają się z sobą i z mięsistą kolbą kwiatostanu, tworząc owoc zbiorowy[5][3].
Systematyka
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)[1]
| pandanowce |
| |||||||||||||||||||||
- Podział na rodzaje[6]
podrodzina Cyclanthoideae
- Cyclanthus Poit. – okolnica
podrodzina Carludovicioideae
- Asplundia Harling
- Carludovica Ruiz & Pav. – łyczkowiec
- Chorigyne R.Erikss.
- Dianthoveus Hammel & Wilder
- Dicranopygium Harling
- Evodianthus Oerst.
- Ludovia Brongn.
- Schultesiophytum Harling
- Sphaeradenia Harling
- Stelestylis Drude
- Thoracocarpus Harling
Zastosowanie
Najważniejszą rośliną pod względem ekonomicznym z rodziny jest łyczkowiec dłoniasty (Carludovica palmata). Z młodych ogonków liściowych i liści tego gatunku wyplata się kapelusze panama (jeden kapelusz powstaje z 6 liści, rocznie eksportowanych jest około 1 miliona kapeluszy, głównie z Ekwadoru). Starsze liście służą do wyplatania koszy i mat. Liście różnych gatunków, głównie z rodzajów łyczkowiec (Carludovica) i Asplundia służą do robienia strzech. Rośliny z rodzaju Asplundia używane są poza tym w leczeniu skutków ukąszeń przez węże[4].
Przypisy
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-01-23] (ang.).
- ↑ a b James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium (ang.). [dostęp 2010-12-07].
- ↑ a b c d e f g h Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 518-520, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ a b c d e Heywood V.H., Brummitt R.K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 362-363. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ World Checklist of Selected Plant Families. [dostęp 2011-02-24].
Media użyte na tej stronie
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Carludovica palmata (habit). Location: Maui, Keanae Arboretum
Autor: Vojtěch Zavadil, Licencja: CC BY 3.0
Inflorescence of Dicranopygium yacu-sisa, Rio Tabaro, Venezuela
© Hans Hillewaert, CC BY-SA 3.0
Panama-Hat Plant fruits near Las Horquetas, Costa Rica.