Cynober (minerał)

Cynober
Ilustracja
(c) Rob Lavinsky, iRocks.com – CC-BY-SA-3.0

Krzyształy cynobru na skale
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemicznyHgS[1]
Twardość w skali Mohsa2 -2,5[1]
Przełamnierówny, muszlowy
Łupliwośćwyraźna, doskonała
Układ krystalograficznytrygonalny
Gęstość minerału8,1 g/cm³[1]
Właściwości optyczne
Barwazazwyczaj czerwona w różnych odcieniach[1], brązowa, bywa też szary lub czarny
Rysaczerwona, szkarłatna
Połyskdiamentowy
Cynober na dolomicie

Cynober, cynabaryt – stosunkowo rzadki minerał z gromady siarczków składający się z siarczku rtęci. Jest najczęściej eksploatowaną rudą rtęci. Ze względu na fakt, iż rtęć jest pierwiastkiem bardzo łatwo uruchamialnym i mobilnym w geochemicznym środowisku, złoża cynobru są nietrwałe i zdarzało się, iż znikały w ciągu kilku dni ze złoża na skutek wypłukania przez krążące w górotworze roztwory hydrotermalne.

Nazwa pochodzi od:

  • perskiego zinijfrach = dracena (żywica) lub smocza krew i nawiązuje do czerwonej barwy minerału.
  • gr. kinnabari lub łac. Cinnabaris – tymi nazwami określano czerwony pigment otrzymywany z cynobru.

Jest kruchy, niekiedy strugalny, przezroczysty. Tworzy kryształy tabliczkowe, rzadziej słupkowe, niekiedy przyjmuje postać romboedrów. W skupieniach ziarnistych i nalotach, rzadko w postaci grubotabliczkowych kryształów; częste zbliźniaczenia przerosłe dwóch rombów.

Występowanie

Składnik niskotemperaturowych utworów hydrotermalnych. Występuje w postaci żył. Spotykany jest w gejzerach i gorących źródłach. Czasami tworzy się w utworach osadowych.

Powstawanie Jest jednym z bardzo niewielu siarczków, których powstawanie można zaobserwować współcześnie. Powstaje on pod wpływem wysokich temperatur z gazów wulkanicznych. W taki sposób powstało prawdopodobnie wiele ważnych dla przemysłu złóż rtęci.

Miejsca występowania:

HiszpaniaAlmadén – największe złoża na świecie, Włochy – Abadia, San Salvador, Monte Amiata, Stany ZjednoczoneTerlingua/Teksas, New Almaden, Kalifornia, ChinyKuejczou, Słowacja - Malachov koło Bańskiej Bystrzycy, SłoweniaIdrija, AustriaErzberg, Steiermark, NiemcyMoschellandsberg/Palatynat.

W Polsce – niewielkie ilości stwierdzono na Dolnym Śląsku: Kletno, okolice Stronia, w Boguszowie, w okolicach Szklarskiej Poręby. Spotykany jest też w Pieninach i Bieszczadach.

Zastosowanie

Najważniejsza ruda rtęci[1]. Dawniej służył jako naturalny czerwony barwnik, w kopalniach w Hiszpanii wydobywany był przez Greków 700 lat p.n.e. Służy do produkcji farb. Ma duże znaczenie kolekcjonerskie. Niekiedy jest stosowany do wyrobu biżuterii, najczęściej obrabiany w formie kaboszonu.

Wykorzystywany jest w wielu gałęziach techniki regulacyjnej i pomiarowej.

Przypisy

  1. a b c d e Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1985, s. 79. ISBN 83-02-00870-2.

Bibliografia

  • Rainer Bode, Minerały, Iwona Dąbrowska (tłum.), Warszawa: Multico, 1997, s. 16, ISBN 83-7073-118-X, OCLC 69350036.
  • Olaf i Ulrike Medenbach, Atlas minerałów, wydawnictwo RM, str. 30

Media użyte na tej stronie

Cinnabar-172404.jpg
(c) Rob Lavinsky, iRocks.com – CC-BY-SA-3.0
Cinnabar
Locality: Almaden mine, Santa Clara County, California, USA (Locality at mindat.org)
Size: 8.0 x 4.9 x 3.7 cm.
Lustrous, radiating, acicular, red cinnabar crystals richly cover the vertical matrix on this excellent specimen from the famous Almaden Mine of California. The crystals reach 1.3 cm, which is large for the mine. Choice, old material from this well-known locality.