Cyprys

Cyprys
Ilustracja
Cyprys wiecznie zielony
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

nagonasienne

Klasa

iglaste

Rząd

cyprysowce

Rodzina

cyprysowate

Rodzaj

cyprys

Nazwa systematyczna
Cupressus L.
Sp. Pl. 1002. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

C. sempervirens L.[3]

Cyprys (Cupressus L.) – rodzaj drzew i krzewów iglastych z rodziny cyprysowatych. Obejmuje ok. 17[4]–19[5] gatunków, występujących w Ameryce Środkowej, w Azji od południowo-zachodnich Chin, poprzez rejon Himalajów po południowo-zachodnią Azję i północną Afrykę[4]. Często rosną w suchym i gorącym klimacie. Wiele gatunków to rośliny ozdobne[6]. Pochodzący z Azji południowo-zachodniej cyprys wiecznie zielony jest popularnie sadzony jako ozdobny w całym obszarze śródziemnomorskim[4].

Morfologia

Pokrój
Drzewa do 35 m wysokości[6], rzadziej krzewy o różnym pokroju[7], często wąskokolumnowym[6]. Korona gęsta[4], z miotlastymi rozgałęzieniami tj. z gałązkami rozchodzącymi się w różnych płaszczyznach[7].
Pień
Kora łuszcząca się włóknistymi pasmami[7].
Liście
Łuskowate, gęsto ustawione i ściśle przylegające do pędu. Silnie aromatyczne po roztarciu[4].
Organy generatywne
Cyprysy są jednopienne, z kwiatami rozdzielnopłciowymi i wiatropylnymi[4]. Kwiaty męskie szczytowe, o długości od 3 do 6 mm, maczugowatego kształtu, z początku żółto-zielone, z czasem brązowieją. Kwiaty żeńskie zebrane w kuliste szyszki (do 4 cm średnicy). Szyszki składają się z 6–12 tarczowatych łusek, silnie drewniejących. Dojrzewają w drugim roku[4].

Systematyka

Aleja cyprysów wiecznie zielonych w Toskanii
Cupressus cashmeriana
Cupressus macrocarpa

Wykaz gatunków[5]:

  • Cyprysy Starego Świata:
    • Cupressus cashmeriana Royle ex Carrière
    • Cupressus chengiana S.Y.Hu
    • Cupressus duclouxiana Hickel
    • Cupressus dupreziana A.Camus
    • Cupressus funebris Endl.
    • Cupressus pakistanensis Silba
    • Cupressus sempervirens L. – cyprys wiecznie zielony, cyprys włoski
    • Cupressus silbae B.Huang bis
    • Cupressus torulosa D.Don
  • Cyprysy Nowego Świata – zaliczane przez niektórych autorów na podstawie badań genetycznych do rodzaju Callitropsis (Xanthocyparis)[8] lub do odrębnego rodzaju Hesperocyparis[9]
    • Cupressus abramsiana C.B.Wolf
    • Cupressus arizonica Greene – cyprys arizoński
    • Cupressus bakeri Jeps.
    • Cupressus goveniana Gordon – cyprys Gowena
    • Cupressus guadalupensis S.Watson
    • Cupressus lusitanica Mill.
    • Cupressus macnabiana A.Murray bis
    • Cupressus macrocarpa Hartw. – cyprys wielkoszyszkowy
    • Cupressus pygmaea (Lemmon) Sarg.
    • Cupressus sargentii Jeps.

Zastosowanie

Cyprys wiecznie zielony jest od wielu wieków często sadzonym gatunkiem ozdobnym na terenach parkowych, w ogrodach i na cmentarzach w całym obszarze śródziemnomorskim. Drewno bardzo trwałe, odporne na szkodniki owadzie, często wykorzystywane w meblarstwie[4]. W warunkach Europy Środkowej cyprysy przemarzają, jeśli uprawiane są w gruncie[7].

Z cyprysów destyluje się olejki eteryczne, wykorzystywane w przemyśle perfumeryjnym i kosmetycznym. Najpopularniejszy olejek cyprysowy destyluje się z igliwia i gałązek drzew z cyprysa wiecznie zielonego. Na rynku można też spotkać osiągający wysokie ceny olejek zwany cyprysowym, uzyskiwany jednak z żywiczlinu Callitris columellaris (syn. Callitris intratropica), nazywanego cyprysem australijskim lub niebieskim (wyróżniany jest też olej z cyprysu białego, ale taksonomicznie między tymi roślinami nie ma różnic[10])[11].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-01-23]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 144. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b Cupressus. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-01-23].
  6. ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 26. ISBN 0-333-73003-8.
  7. ↑ a b c d Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Część I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 192-193. ISBN 83-01-05225-2.
  8. ↑ The Illustrated Encyclopedia of Trees and Shrubs: An Essential Guide to Trees and Shrubs of the World. books.google.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-04)]. MobileReference, 2008 – 5205
  9. ↑ Robert P. Adams, Jim A. Bartel & Robert A. Price. A new genus, Hesperocyparis, for the cypresses of the Western Hemisphere. „Phytologia”. 91 (1), s. 160–185, 2009. (ang.). 
  10. ↑ Callitris columellaris F.Muell.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-02].
  11. ↑ Marta K. Grochowalska, Olejek eteryczny cyprysowy, „Pharmacopola”, 2 (5), 30 października 2022, s. 32–34.

Media użyte na tej stronie

Redirect arrow without text.svg
Redirect arrow, to be used in redirected articles in Wikipedias written from left to right. Without text.
Val-d'Orcia-landscape-1.jpg
Autor: Hans A. Rosbach, Licencja: CC BY 2.5
Landscape in Val d'Orcia, (Provincia di Siena, Toscana) in summer day.
Cupressus macrocarpa Carmel Bay 1.jpg
Autor: Harvey Barrison from Massapequa, NY, USA, Licencja: CC BY-SA 2.0
Cupressus macrocarpa, Carmel Bay, near Carmel River State Beach, California.
Gardenology.org-IMG 0565 hunt07mar.jpg
Autor: Raffi Kojian, Licencja: CC BY-SA 3.0
Photographed at Huntington Gardens (Los Angeles) in March