Cyprysowate

Cyprysowate
Ilustracja
Cyprys wiecznie zielony
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasanagonasienne
Klasaiglaste
Rządcyprysowce
Rodzinacyprysowate
Nazwa systematyczna
Cupressaceae Gray
Nat. Arr. Brit. Pl. 2: 222. (1822)[2]
Typ nomenklatoryczny

Cupressus L.[2]

Synonimy
  • Cryptomeriaceae Gorozh.
  • Cunninghamiaceae Siebold & Zucc.
  • Juniperaceae J.Presl & C.Presl
  • Platycladaceae A.V.Bobrov & Melikian
  • Sequoiaceae C.Koch ex Luerss.
  • Taiwaniaceae Hayata
  • Taxodiaceae Saporta
  • Thujaceae Burnett
  • Thujopsidaceae Bessey[2]

Cyprysowate (Cupressaceae Rich. ex Bartl.) – rodzina żywicznych drzew i krzewów nagonasiennych. Obejmuje w zależności od ujęcia około 130 gatunków skupionych w 29–32 rodzajach[2][3]. Rozprzestrzenione są niemal na całym świecie[3], przy czym w Polsce występują naturalnie jedynie gatunki z rodzaju jałowiec (Juniperus)[4]. Zajmują bardzo zróżnicowane siedliska, z wyjątkiem tundry i wilgotnych lasów równikowych, wiele gatunków ma ograniczony zasięg i jest zagrożona wymarciem[5]. Wiele gatunków jest popularnie uprawianych, także w Polsce (np. żywotniki i cyprysiki). Liczne gatunki są ważnym źródłem drewna i żywic[3].

Morfologia

Pokrój
Najczęściej krzewy lub niewielkie drzewa, rzadziej duże drzewa. Końce pędów u niektórych rodzajów są w różnym stopniu spłaszczone i rozgałęzione w jednej płaszczyźnie (Calocedrus, Libocedrus, Thuja). Ulistnione końce pędów u niektórych rodzajów są zrzucane, co przypomina nieco liście złożone (Glyptostrobus, Metasequoia, Taxodium)[3]. W uprawie wiele form uprawnych ma postać karłowych i płożących krzewów[5].
Liście
Pojedyncze, zwykle zimozielone, często dimorficzne. Młode liście szpilkowe, u niektórych gatunków szybko opadają, a liście dojrzałe są łuskowate. Ułożone są na pędzie naprzemianlegle lub w okółkach po 3–4[3], rzadko skrętolegle (Taxodium).
Organy generatywne
Pyłek pozbawiony worków powietrznych powstaje w mikrosporangiach występujących w liczbie od 2 do 10 na odosiowej stronie mikrosporofili. Mikrosporofile zebrane są w drobne szyszkowate strobile na końcach pędów. Makrosporofile (łuski nasienne) zawierają po stronie doosiowej po kilka (2–20) nagich zalążków. Łuski wyrastają naprzeciwlegle lub po 3 w okółkach, nie zachodzą na siebie i zebrane są w zwykle kuliste lub jajowate, drewniejące szyszki, ewentualnie w zmięśniałe szyszkojagody[3][5].

Systematyka i pochodzenie

Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny

Rodzina obejmuje we współczesnych klasyfikacjach systematycznych dawniej wyodrębniane cypryśnikowate (Taxodiaceae) z 9 rodzajami. Rodzina ta w wyniku analiz filogenetycznych, opartych głównie na badaniach molekularnych, okazała się grupą parafiletyczną, w obrębie której zagnieżdżone były cyprysowate. W tej sytuacji konieczne było dla uzyskania taksonu monofiletycznego złączenie tych rodzin w jeden takson[3][6][7].

Najstarsze skamieniałości rodziny datowane są na 170 milionów lat (szyszka z zachodniej Szkocji)[5].

Relacje filogenetyczne rodziny w obrębie nagonasiennych[2][3]
nagonasienne

sagowcowe




miłorzębowe




sosnowate Pinaceae



gniotowce Gnetales




araukariowce Araukariales


cyprysowce

sośnicowate Sciadopityaceae




cyprysowate Cupressaceae



cisowate Taxaceae








Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny[6]
cyprysowate

Cunninghamioideae




Taiwanioideae




Athrotaxidoideae




Sequoioideae




Taxodioideae




Callitroideae



Cupressoideae








Podział na podrodziny i rodzaje[6][7][8]
  • podrodzina: Cunninghamioideae
  • podrodzina: Taiwanioideae
    • rodzaj: Taiwania – tajwania
  • podrodzina: Athrotaxidoideae
    • rodzaj: Athrotaxis
  • podrodzina: Sequoioideae
  • podrodzina: Taxodioideae
  • podrodzina: Callitroideae
    • rodzaj: Actinostrobus – krężnik[9]
    • rodzaj: Callitris – żywiczlin, cyprzyk[9]
    • rodzaj: Diselma
    • rodzaj: Fitzroya – ficroja
    • rodzaj: Neocallitropsis
    • rodzaj: Widdringtonia – widdringtonia, tężyłusk[9]
    • rodzaj: Austrocedrus
    • rodzaj: Libocedrus
    • rodzaj: Papuacedrus
    • rodzaj: Pilgerodendron
  • podrodzina: Cupressoideae
    • rodzaj: Calocedrus – cedrzyniec
    • rodzaj: Chamaecyparis – cyprysik
    • rodzaj: Cupressus – cyprys
    • rodzaj: Fokienia
    • rodzaj: Juniperus – jałowiec
    • rodzaj: Microbiota – mikrobiota
    • rodzaj: Platycladus – biota
    • rodzaj: Tetraclinis – cyprzyk
    • rodzaj: × Cupressocyparis – cyprysowiec
    • rodzaj: Thuja – żywotnik
    • rodzaj: Thujopsis – żywotnikowiec

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19, 2011, s. 55–70 [dostęp 2021-03-24].
  3. ↑ a b c d e f g h Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ a b c d Ross Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 60-63. ISBN 978-0-226-52308-8.
  6. ↑ a b c Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J.. Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. „American Journal of Botany”. 87, s. 1044–1057, 2000 (ang.). 
  7. ↑ a b Farjon A.: Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. London: Royal Botanic Gardens, Kew, 2005. ISBN 1-84246-068-4.
  8. ↑ Aljos Farjon: A natural history of conifers. Timber Press, 2008.
  9. ↑ a b c d Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 122-576,583-832.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Cupressaceae.png
Autor: MPF (file compression was aided by User:Solarcaine at w:File:Cupressaceae.PNG), Licencja: CC BY-SA 3.0
Phylogeny of Cupressaceae, based on:
  • Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J. (2000). Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. American Journal of Botany 87: 1044–1057.
  • Farjon, A. (2005). Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN 1-84246-068-4.
  • Xiang, Q., & Li, J. (2005). Derivation of Xanthocyparis and Juniperus from within Cupressus: Evidence from Sequences of nrDNA Internal Transcribed Spacer Region. Harvard Papers in Botany 9 (2): 375-382.