Cyraneczka rdzawa

Cyraneczka rdzawa

Anas chlorotis[1]
G.R. Gray, 1845
Samiec cyraneczki rdzawej w Wellington
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Rodzaj	Anas
Gatunek	cyraneczka rdzawa
Synonimy
Anas aucklandica chlorotis G.R. Gray, 1845
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
bliski zagrożenia

Cyraneczka rdzawa^[3] (Anas chlorotis, maori: pāteke) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Występuje endemicznie na Nowej Zelandii. Bliski zagrożenia wyginięciem.

Systematyka

Gatunek został opisany naukowo przez George’a R. Graya w 1845 roku^[4]. Ptaki te są blisko spokrewnione z nielotnymi cyraneczką auklandzką (A. aucklandica) i cyraneczką południową (A. nesiotis) z Nowozelandzkich Wysp Subantarktycznych. Te trzy taksony tworzą jeden klad^[5], a w przeszłości były uznawane za podgatunki cyraneczki auklandzkiej^[3][6]; cyraneczka auklandzka i południowa wywodzą się od cyraneczki rdzawej^[7]. Pomimo zewnętrznego podobieństwa nie łączy jej bliższe pokrewieństwo z australijską cyraneczką kasztanowatą (Anas castanea)^[5]. Dowody kopalne wskazują, że cyraneczka rdzawa wywodzi się od ptaków, które dotarły na Nową Zelandię z Australii około 12 000 lat temu^[8].

Charakterystyka

Cyraneczka rdzawa jest małą kaczką, wielkości cyraneczki zwyczajnej, mierzy od 36 do 48 cm^[6]. Upierzenie u obu płci, a także u piskląt jest ciemnobrązowe. Głowa i grzbiet kaczora w szacie godowej opalizuje na zielono, czasem ma on też wąską białą obrożę; pierś jest ciemnokasztanowa, pióra na bokach ciała mają dwa kontrastujące odcienie brązu; kaczory mają też białawą plamę u nasady kupra. Kaczki i pisklęta są jednolicie ciemnobrązowe. Ptaki obu płci mają wyraźną białą obwódkę dookoła ciemnobrązowego oka, ciemnoszary dziób, nogi i płetwy. Skrzydła są krótkie, brązowe z obu stron, z zielonym lusterkiem na lotkach drugorzędowych. Bardzo podobne cyraneczki auklandzkie i południowe są nielotne, mają krótsze skrzydła, a samce nie stają się tak intensywnie ubarwione w szacie godowej^[7]. Masa ciała dorosłego kaczora to 586–860 g, a kaczki 530–860 g^[6].

Występowanie

Środowisko

W przeszłości cyraneczki rdzawe zajmowały wiele siedlisk, w tym wilgotne lasy, bagna, wolno płynące strumienie, jeziora (także górskie), plaże i estuaria. Ze względu na drapieżnictwo i przekształcanie środowiska zostały w znacznym stopniu wyparte na wybrzeża i wyspy. Współcześnie często wykorzystują stawy na terenach użytkowanych rolniczo^[7][8].

Zasięg występowania

Przed przybyciem człowieka cyraneczki rdzawe mogły być najpospolitszymi ptakami wodnymi w archipelagu Nowej Zelandii, a były szeroko rozpowszechnione jeszcze w XIX wieku. Do 1925 roku żyły na Wyspach Chatham, do 1972 r. na Wyspie Stewart. Obecnie większość ptaków żyje w północnej części Wyspy Północnej (w regionie Northland i na półwyspie Coromandel) i na przybrzeżnej wyspie Great Barrier. Cyraneczki rdzawe zostały też reintrodukowane na wyspy Kapiti i Mana, oraz do dwóch rezerwatów. W Fiordlandzie na Wyspie Południowej ostatnie ptaki z pierwotnej populacji zniknęły pod koniec lat 90. XX wieku, ale na początku XXI w. także tam wypuszczono cyraneczki wyhodowane w niewoli^[7].

Pożywienie

Dieta tych ptaków jest różnorodna, obejmuje bezkręgowce lądowe, słodkowodne i morskie, grzyby oraz rośliny lądowe i słodkowodne. Jedzą one nasiona turzyc, koniczynę, larwy chruścików, chrząszcze, gąsienice, ćmy i dżdżownice. W strefie międzypływowej wyciągają z osadów ślimaki, małże, skorupiaki i wieloszczety. Jadają też liście roślin wodnych^[7]. Potrafią wydobyć większe małże z zamkniętych muszli^[7][8].

Tryb życia i zachowanie

Cyraneczka rdzawa jest aktywna głównie o zmierzchu i nocą na terenach leśnych i rolnych, ale w strefie nadbrzeżnej jej aktywność wiąże się z fazą pływów – ptaki żerują w strefie pływów podczas odpływu. Populacje tych ptaków generalnie składają się z jednego dużego stada i wielu rozproszonych par. Niektóre pary mogą przez cały rok trzymać się wybranych terytoriów, podczas gdy inne opuszczają je w mniej sprzyjającej porze roku. W lecie młode kaczki, które niedawno uzyskały zdolność latania, i pierzące się młode dorosłe tworzą stada; okresowo dołączają do nich też ptaki, których siedliska wyschły^[7].

Ptaki te niechętnie latają, w sytuacji zagrożenia wolą odpłynąć; były przez to łatwym celem dla myśliwych^[8].

Rozród

Cyraneczki rdzawe są monogamiczne i terytorialne. Najczęściej rozmnażają się późną zimą (lipiec–wrzesień), ale wylęgi stwierdzano we wszystkich porach roku, oprócz późnej jesieni. Gniazda są ukrywane głęboko w suchym sitowiu, trawach lub paprociach niedaleko wody. Samica składa w jednodniowych odstępach bladopłowe jaja; jest ich typowo 5–6 (w ogólności od 3 do 9). Inkubacja jaj trwa około 28 dni. Oboje rodzice opiekują się kaczętami przez 50–55 dni, ale gdy te dorosną, są wypędzane z terytorium rodziców, gdy ci zaczynają pierzenie^[7][2].

Status, zagrożenie i ochrona

Od lat 1890. do 1930. osuszanie bagien i polowania sprawiły, że liczebność cyraneczki rdzawej gwałtownie spadła. Ptak został objęty ochroną w 1921 roku. Główną przyczyną dalszego spadku liczebności było drapieżnictwo, głównie ze strony introdukowanych kotów, psów i łasic, a także kitanki lisiej i rodzimego modrzyka zwyczajnego. Obecnie zagrożeniem pozostają drapieżniki, a także utrata siedlisk, głód i samochody. W niektórych obszarach (szczególnie na wyspie Great Barrier) znaczącym drapieżnikiem jest także błotniak moczarowy^[2].

W 1973 roku rozpoczęto program rozmnażania cyraneczek rdzawych w niewoli, aby powstrzymać szybki spadek liczebności, co początkowo nie przyniosło spodziewanych rezultatów. Dopiero w połączeniu z kontrolą populacji drapieżników i odtwarzaniem siedlisk udało się odwrócić ten trend. Obecnie liczebność gatunku rośnie^[2]. W 2011 roku oceniano, że żyje od 1500 do 2500 cyraneczek rdzawych^[7], szacunki z 2019 roku mówiły o 2400–3400 osobników. W latach 2000–2012 Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznawała ją za gatunek zagrożony wyginięciem, od 2015 roku jest uznawana za gatunek bliski zagrożenia^[2].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
• Brown teal (Anas chlorotis). Wildscreen Arkive. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-05)]. (ang.).
• Brown Teal Anas chlorotis. BirdLife International. [dostęp 2018-02-08]. (ang.).