Cyrkuł zamojski

Mapy okręgu i cyrkułu zamojskiego
Cyrkuł w 1805 roku
Okręg (dystrykt) zamojski cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu) około 1780 roku
Cyrkuł zamojski w 1791
Cyrkuł zamojski zaznaczony na granatowo

Cyrkuł zamojski (niem. Zamoscer Kreis) – jednostka terytorialna tzw. Galicji Wschodniej (wschodnich terenów Królestwa Galicji i Lodomerii w okresie zaboru austriackiego), funkcjonująca w latach 1783–1809. Jego powierzchnia liczyła ponad 5000 km², co stanowiło ponad 6% ziem zabranych przez Austrię w I rozbiorze Polski. Obszar ten w przybliżeniu objął tzw. Zamojszczyzną lub dawne województwo zamojskie w latach 1975–1998, a obecnie stanowi przede wszystkim południowo-wschodnią część województwa lubelskiego.

Historia

Późniejszy cyrkuł zamojski obejmował północny skraj ziem zabranych podczas pierwszego rozbioru Polski w 1772, w tym południowo-wschodniej części ziemi chełmskiej z Zamościem oraz całe województwo bełskie z Tomaszowem i Hrubieszowem[1]. Początkowo władze habsburskie nie traktowały zajętej ziemi jako trwały nabytek i jedynie prowizorycznie przejęły polską administrację wojewódzką. Przejściowy był również pierwszy podział z 1773 zrywający z tradycją polskiego podziału na województwa, w którym omawiany obszar objął cyrkuł bełski z siedzibą w lepiej rozwiniętym Zamościu, podzielony na 8 okręgów (dystryktów), których dokładny zasięg nie jest znany. Brakowało urzędników, którymi byli przeważnie przybysze z Austrii i Czech. W związku z tym w marcu 1775 liczbę okręgów zredukowano do trzech z siedzibami w Zamościu, Sokalu i Tomaszowie. W latach 1782 do 1784 przeprowadzono szeroko zakrojono reformy józefińskie, w tym administracyjne. Zlikwidowano okręgi i ustanowiono 18 cyrkułów[2]. Po kilku kolejnych drobnych zmianach granic nowy cyrkuł zamojski w porównaniu do okręgu zamojskiego powiększył się o część obszaru okręgu tomaszowskiego, z samym Tomaszowem i Krzeszowem nad Sanem na południowym zachodzie, z kolei na północnym wschodzie sięgał do Bugu, bez kilku miejscowości na prawym brzegu jak Terechy i miasteczko Korytnica.

Na mocy dekretu Józefa II z pierwszego grudnia 1785 urząd cyrkularny i podległe mu samorządy urzędowały wyłącznie w języku niemieckim. Władze cyrkularne w dobie absolutyzmu oświeceniowego miały bardzo szeroki zakres uprawnień dotykający wiele dziedzin codziennego życia.

W 1783 rozgraniczono miasta (zarządzane przez magistrat z burmistrzem) i miasteczka (osady targowe, zarządzane przez asesora lub syndyka), których cyrkuł liczył łącznie 17:

W ramach tzw. kolonizacji józefińskiej powstało tu również kilka kolonii niemieckich[3][4].

W sieci państwowych dróg bitych Zamość skomunikowany był z resztą Galicji jedynie ze Lwowem (położonym ok. 130 km na południowy wschód)[5].

Zgodnie z postanowieniami podpisanego 14 października 1809 pokoju w Schönbrunn, Nowa Galicja i cyrkuł zamojski zostały włączone do Księstwa Warszawskiego. W przeciwieństwie do obszarów Nowej Galicji (Galicji Zachodniej) tereny te zostały zagarnięte przez Austrię wskutek I rozbioru Polski (nie III). Południowa granica cyrkułu stała się linią graniczną między Austrią a Księstwem Warszawskim, a od 1815 między Królestwem Kongresowym a Austrią. Obszar wszedł w skład departamentu lubelskiego i został podzielony na powiaty hrubieszowski, tarnogrodzki, tomaszowski i zamojski.

Ponieważ na terenie Księstwa Warszawskiego miasteczka nie występowały, te doń przyłączone zostały przemienione w miasta.

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Zamoscer Kreis 1791.jpg
Zamość County of Austrian Galicia in the year 1791
Rzeczpospolita Rozbiory 4a.png
Autor: Original author was Halibutt, translation by Alokasta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa rozbiorów Polski
Królestwo Galicji.png
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Mix321 z polskiej Wikipedii, Licencja: CC-BY-SA-3.0
spolonizowany plik Kingdom_of_Galicia.png z Commons
CyrkulZamosc1805.png
Zamość County of East Galicia in 1805
KreisdistriktZamosc1780.jpg
Zamość County of Austrian Galicia around the year 1780