Człuchów

Człuchów

miasto i gmina
Urząd Miasta
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	człuchowski
Prawa miejskie	1348
Burmistrz	Ryszard Szybajło
Powierzchnia	12,48 km²
Wysokość	158,2 – 184 m n.p.m.
Populacja (30.06.2021) • liczba ludności • gęstość	13 386[1] 1072,6 os./km²
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	77–300
Tablice rejestracyjne	GCZ
Położenie na mapie powiatu człuchowskiego Człuchów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Człuchów
Położenie na mapie województwa pomorskiego Człuchów
53°39′52″N 17°21′36″E/53,664444 17,360000
TERC (TERYT)	2203011
SIMC	0977321
Hasło promocyjne: Poznaj, by pokochać
Urząd miejski ul. Wojska Polskiego 1 77–300 Człuchów
Strona internetowa
BIP

Człuchów (dawniej pol. Słuchów^[2], 1945 Człochów^[3], kaszub. Człuchòwò lub też Człochòwò^[4], niem. Schlochau) – miasto w województwie pomorskim, siedziba powiatu człuchowskiego oraz gminy wiejskiej Człuchów.

Według danych GUS z 30 czerwca 2021 r., Człuchów liczył 13 386 mieszkańców^[1] i był pod względem liczby ludności dziewiętnastym miastem w województwie pomorskim.

Położenie

Panorama Człuchowa widziana z wieży zamkowej

Miasto leży pomiędzy jeziorami: Urzędowym, Miejskim Małym, Miejskim Dużym oraz największym – Rychnowskim, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Pojezierza Krajeńskiego), w odległości 136 km na południowy zachód od Gdańska. Człuchów przecinają drogi krajowe:

• Droga nr 22 (tzw. Berlinka): Kostrzyn n. Odrą PL-D – Gorzów Wlkp. – Człopa – Wałcz – Człuchów – Chojnice – Starogard Gd. – Malbork – Elbląg – Grzechotki PL-RUS
• Droga nr 25: (DK 11 z Koszalina) Bobolice – Biały Bór – Człuchów – Sępólno Kraj. – Bydgoszcz – Inowrocław – Strzelno – Konin – Kalisz – Ostrów Wlkp. – Oleśnica

Pod względem historycznym Człuchów leży na Pomorzu Gdańskim^[5], zaliczany jest również do Krajny^[6].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[7] Człuchów ma obszar 12,48 km², w tym:

• użytki rolne: 33%
• użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 0,79% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2008^[8]:

• Piramida wieku mieszkańców Człuchowa w 2014 roku^[9].

Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 13 936 mieszkańców^[9].

Historia

(c) geo573, CC BY 3.0

Fragment murów zamkowych

Człuchów był starym osiedlem pomorskim, wzmiankowanym w XII wieku. Prawa miejskie posiada od 1348 roku. Od 1312 roku był własnością Krzyżaków, rezydował tu wielki mistrz zakonu, brat Ulryka, Konrad V von Jungingen. Miasto przystąpiło do Związku Pruskiego, na prośbę którego w 1454 roku król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu wraz z miastem do Polski. W 1456 roku najechane, lecz niezdobyte przez Krzyżaków, dopiero w 1466 roku wpadło w ręce krzyżackie, jednakże po kilku dniach zostało odbite przez Polaków. W pokoju toruńskim (1466), kończącym wojnę trzynastoletnią, potwierdzono powrót miasta do Polski. Człuchów przynależał administracyjnie do województwa pomorskiego. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 roku podaje, że pierwszym starostą człuchowskim jeszcze przed pokojem toruńskim, był Mikołaj Szarlej, po nim objął starostwo Władysław, kasztelan nakielski, wspominany w roku 1463. W roku 1466 Jerzy z Dąbrowy, o którym pisze Niesiecki, także dostał się do niewoli krzyżackiej. W roku 1510 starostą człuchowskim był Andrzej Górski, podkomorzy poznański. W 1520 roku Rafał Leszczyński, kasztelan łędzki, który potem został biskupem przemyskim i płockim. W 1534 zmarł Stanisław Kościelecki, w 1545 roku zmarł Jan Kościelecki, w 1565 roku Achacy Czema^[10]. Zamek w Człuchowie bezskutecznie próbowali zdobyć Szwedzi w 1627 roku. Udało się im to dopiero podczas potopu szwedzkiego w 1656 roku. Za panowania polskiego zamek był utrzymywany w dobrym stanie. Jeszcze przed potopem szwedzkim starosta człuchowski Jakub Wejher wyremontował zamek, a także ufundował w mieście barokowy kościół św. Jakuba – ob. główną zabytkową świątynię miasta.

Od 1772 roku (I rozbiór Polski) Człuchów należał do Prus. W 1786 roku i 1793 roku miały miejsce pożary miasta, a wskutek działań zaborców zamek popadł w ruinę.

Stacja benzynowa z tworzyw sztucznych (1972)

26 lutego 1945 roku Niemcy zostali wyparci z miasta przez oddziały 19 armii II Frontu Białoruskiego^[11] (po wojnie na ówczesnym placu Armii Czerwonej ustawiono Pomnik Braterstwa Broni)^[12]. Od 1945 roku Człuchów znajduje się ponownie w Polsce, obecna nazwa miasta została administracyjnie zatwierdzona 19 maja 1946 roku.^[13]

W latach 1945–1999 Człuchów zmieniał przynależność administracyjną. Przed utworzeniem województwa szczecińskiego w 1946 był przejściowo częścią województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W latach 1946–1950 był częścią województwa szczecińskiego, w latach 1950–1975 województwa koszalińskiego, w latach 1975–1998 województwa słupskiego. Od 1999 roku należy do województwa pomorskiego.

W 1972 roku oddano w mieście do użytku pierwszą w Polsce stację benzynową (CPN), której budynek był wykonany z prefabrykatów z tworzyw sztucznych^[14].

Jednym z tych, którzy najlepiej udokumentowali historię Ziemi Człuchowskiej, był Edmund Kloskowski. Swój wkład w badania nad dziejami miasta i okolic mają również Marian Fryda i Wiktor Zybajło.

Zabytki

(c) jusiak, CC BY-SA 3.0

Zamek w Człuchowie

Rynek w Człuchowie

Wieża ciśnień z XIX wieku

Do rejestru zabytków zostały wpisane^[15]:

• zamek w Człuchowie z parkiem – niegdyś drugi po Malborku pod względem wielkości^[16] zamek krzyżacki (a terytorialnie największy). Był on siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydowali w nim m.in. komtur Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode (1377–1382)^[17]. Za czasów I Rzeczypospolitej był to zamek starościński, parokrotnie oblegany przez obce wojska. Pod zaborami w XIX wieku został w większości rozebrany na odbudowę miasta po pożarze. Do dziś przetrwały mury, wieża i nie odkryte jeszcze podziemia. Obecnie Muzeum Regionalne. (nr rej.: A-35/89 z 25.05.1955)
• barokowy kościół parafialny pw. św. Jakuba z XVII wieku, z wieżą z XVIII wieku, następnie rozbudowany. Ufundowany był przez ówczesnego starostę Jakuba Wejhera, konsekrowany w 1647 r. (nr rej.: A-295 z 27.09.1960)
• park miejski „Lasek Luizy” z XIX w. (nr rej.: A-1820 z 3.12.2007 i z 4.12.2007)
• dwór murowano-szachulcowy z 1 poł. XIX w. przy ul. Wojska Polskiego 5 (nr rej.: A-512 z 20.12.1965)
• układ urbanistyczny dawnego śródmieścia (nr rej.: A-513 z 20.12.1965)

Pozostałe obiekty zabytkowe:

• budynek poczty z 1892 roku;
• budynek dawnej szkoły średniej przygotowującej do zawodu nauczyciela „Preporanda” z 1901 roku, ul. Szczecińska (obecnie siedziba Urzędu Gminy);
• zabytkowe kamienice z XIX wieku przy ul. Królewskiej;
• budynek dawnej szkoły specjalnej dla dzieci głuchoniemych z 1882 roku przy ul. Parkowej (obecnie siedziba ZSA);
• wille z końca XIX wieku przy ul. Batorego;
• budynek browaru Rudolfa Leya z XIX wieku;
• budynek dawnej szkoły miejskiej z 1892 roku przy ul. Traugutta (obecnie siedziba CKU).
• budynek dworu miejskiego z 2 poł. XIX w., dawniej siedziba starostwa oraz Muzeum Regionalnego, przy al. Wojska Polskiego 3
• cmentarz z 1830 roku, ulokowany w centrum miasta pomiędzy budynkami mieszkalnymi i garażami^[18] (ulicami Traugutta, Średnią i Szczecińską)

Muzea

Muzeum Regionalne prezentuje w swym dziale archeologicznym pradzieje Ziemi Człuchowskiej. Zabytki pochodzą z badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem w rejonie jeziora Krępsko i Szczytno oraz cmentarzyskami ludności kultury pomorskiej w Olszanowie, Sąpólnie i Gwieździnie^[19].

Organizacje

Religia

(c) Almondox, CC BY 3.0

Barokowy kościół par. pw. św. Jakuba

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące wyznania:

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia św. Jakuba Apostoła w Człuchowie
  • Parafia św. Judy Tadeusza w Człuchowie
  • Parafia Matki Bożej Królowej Polski w Człuchowie
• Kościół greckokatolicki
  • Parafia Greckokatolicka Poczęcia św. Jana Chrzciciela w Człuchowie
    • Cerkiew Poczęcia Świętego Jana Chrzciciela
• Kościół Zielonoświątkowy w RP
  • Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Samaria” w Człuchowie
• Świadkowie Jehowy
  • Dwa zbory (Człuchów–Południe, Człuchów–Północ)^[20]

Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów

Związek Strzelecki „Strzelec” OSW Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów

W Człuchowie mieści się Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów. Jest to jednostka terenowa Związku Strzeleckiego „Strzelec” Organizacji Społeczno-Wychowawczej, który jest patriotycznym stowarzyszeniem – kontynuatorem istniejącego w okresie międzywojennym Związku Strzeleckiego. Działa jako stowarzyszenie rejestrowe we współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej. JS4039 Człuchów poprzez wychowanie obywatelskie członków oraz przygotowywanie młodzieży do służby wojskowej działa na rzecz niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i jej umacniania.

Komturia Człuchowska

Stowarzyszenie Komturii Człuchowskiej skupia pasjonatów epoki rycerskiej. Komturia Człuchowska jest głównym organizatorem turnieju rycerskiego (Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Konrada Wallenroda, wcześniej Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Arnolda von Baden), który odbywa się zawsze w przedostatni weekend sierpnia.

Sport

W mieście Człuchów od 1985 roku istnieją dwa kluby kajakowe: „Piast” i „Polstyr” Człuchów, które w swojej historii wytrenowały wielu mistrzów polski oraz medalistów międzynarodowych zawodów kajakowych typu Mistrzostwa Polski, Mistrzostwa Europy.

Transport

Człuchów leży na przecięciu dróg krajowych nr 25 i nr 22. Są to szlaki komunikacyjne na trasach: Koszalin – Bydgoszcz – Warszawa i Berlin – Gorzów Wlkp. – Elbląg – Kaliningrad. Miasto posiada obwodnicę w ciągu drogi krajowej nr 22.

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 210: Chojnice – Runowo Pomorskie, przy której znajduje się stacja kolejowa Człuchów.

Polregio zapewniają połączenia z Chojnicami i Szczecinkiem.

Komunikacja autobusowa realizuje połączenia z Chojnicami,

Komunikację z miastem zapewniają autobusy PKS Bytów i inne.

Miasta partnerskie

(c) geo573, CC BY 3.0

Urząd Miejski

• Uslar (Niemcy)^[21],
• Conches-en-Ouche (Francja)^[22],
• Kaniów (Ukraina)^[23].

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Człuchowie
• TON Szkolna

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Przewodnik multimedialny po mieście
• Historia Żydów w Człuchowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Człuchowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 862 .